وضعیت ترکیه بعد از لغو تحریم های آمریکا

سند شماره (30)

تاریخ: 3 مرداد 1358-25 ژوئیه 1979

طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارا

به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. - با اولویت

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: عکس العمل های سیاسی ترکیه در قبال آمریکا

1- تمام متن خیلی محرمانه است. این پیام اطلاعاتی است.

2- خلاصه: پس از لغو تحریم تسلیحاتی اوت 1978 توسط کنگره، فکر می کردیم که تیرگی موجود در روابط ترکیه و آمریکا از بین خواهد رفت و بایستی کارهایی در این جهت صورت گیرد. وقایع سال گذشته نشان داد که این برآورد درست نبوده است. گرایش و تمایل ترکیه به غرب و عضویت آن کشور در ناتو هنوز هم سیاست مورد قبول و مورد حمایت عناصر اصلی دولت ترکیه است. با این وصف تماسهای ما حاکی از آن است که عناصر سیاسی ترکیه از روند روابط ناراضی و ناراحت هستند. (پایان خلاصه)

3- لغو تحریم در سال گذشته رنجشهای خاطر اصلی را از میان برداشت، لیکن چند عامل بر عکس العمل های ترکیه در قبال آمریکا تأثیر منفی گذارده است.

- اشکالات متعدد اداری مانع تلاش ما در تسریع تجدید جریان کمک نظامی آمریکا به ترکیه گردید.

تلاشهایی برای از میان برداشتن این موانع صورت می گیرد، ولی عدم تصویب کنگره از کمک 50 میلیون دلاری برنامه کمکهای نظامی، این سوءظن را پدید آورده است که گویا آمریکا سعی دارد در مورد مسائلی از قبیل تقاضای آن کشور جهت دریافت هواپیماهای یو - 2 به ترکیه فشار وارد آورد. در حال حاضر گزارشات خصمانه مطبوعات سعی دارد به مردم بفهماند که 50 میلیون دلار کمک نظامی که به وسیله

ص: 150

کنگره تصویب نشده است، کل کمکهایی بوده است که آمریکا مایل به ارائه آن به ترکیه بوده است.

- حملات اجویت در پاییز و زمستان به صندوق بین المللی پول و عکس العمل غرب در مقابل مشکلات اقتصادی ترکیه نشان می دهد که با وخیمتر شدن بحرانهای اقتصادی داخلی آتش کینه نیز شعله ورتر خواهد گشت. همه باور کرده اند که به خاطر تلاشهای یونان در آمریکا قرار است یک تحریم اقتصادی علیه ترکیه به کار گرفته شود.

- نگرانی ترکیه از قابل اعتماد بودن آمریکا به عنوان یک همپیمان که ناشی از تحریم و ناشی از عدم توانایی ما در مخالفت از سقوط شاه ایران و این فرضیه که آمریکا در برابر شوروی در حال از دست دادن قدرت می باشد، شدت بیشتری یافته است.

- ترکها به مقایسه میلیاردها دلاری که آمریکا حاضر است به اسرائیل و مصر کمک نماید و آنچه که حاضر است برای ترکیه انجام دهد، پرداخته و معتقدند که در زمانی که دموکراسی آنها با بحرانهای بسیار عمیق سیاسی و اقتصادی با سابقه روبرو شده، این کمکها بسیار ناچیز است.

- ورود یونان به بازار مشترک اروپا این تصور را در اذهان ترکها پدید آورده که این عمل به هر حال به ضرر ترکیه خواهد بود. دیگر مسائل مربوط به یونان از قبیل مسئله ورود دوباره آن به سازمان ناتو و مسئله قبرس نسبتا در عکس العمل ترکیه در قبال آمریکا تأثیر چندانی نداشته اند، ولی هنوز هم ممکن است به متشنج تر شدن روابط منجر شوند.

4- از نظر دورنمای سیاسی، عکس العملها در قبال آمریکا و گرایش غربی ترکیه متفاوت است. در انتهای چپ، گروههای کمونیست و مارکسیست لنینیستی بر سیاستهای خارجی و امنیتی تأثیر چندانی ندارد. لیکن این مسئله در مورد (روشنفکران چپگرا که در جناح چپ حزب جمهوریخواه خلق، حرفه ایهای چپگرای مؤسسات، فدراسیون تجارت دیسک چپگرایان و بسیاری از محوطه های دانشگاه و در ستونهای ضد آمریکایی جمهوریت که مورد مطالعه روزمره روشنفکران ترکیه می باشد، مصداق ندارد. این محافل گرایش غربی ترکیه را به دیده تردید نگریسته و خواستار سیاستی دیگر بر اساس بهبود روابط با جهان سوم، کشورهای عرب همجوار ترکیه و بلوک شرق می باشند. آنها شدیداً ضد آمریکایی بوده و مایل هستند بدون خارج کردن کامل ترکیه از ناتو آن را وادار به اتخاذ یک سیاست بیطرف بنمایند.

5- چپ مرکزی: چپهای میانه رو و مرکزی حزب جمهوریخواه که تحت رهبری نخست وزیر اجویت هستند، از نظر سیاسی اهمیت بیشتری دارند. گرچه خواهان پیروی از یک سیاست خارجی انعطاف پذیرتر که موجب نزدیکی بیشتر با کشورهای جهان سوم و بلوک شرق بشود، هستند ولی از اتحاد ترکیه در ناتو نیز به عنوان زیر بنای سیاست امنیتی ترکیه حمایت می نمایند. قبل از اجلاس ماه می سازمان توسعه و همکاری اقتصادی این گروه احساس می کرد که غرب با کندی ارائه کمکهای اضطراری اقتصادی این کشور را تنها گذاشته است. سیاستمداران حزب جمهوریخواه خلق معتقدند که ما خیلی دیر و خیلی ناچیز به مشکل آنها علیرغم اتحاد ترکیه در ناتو و اهمیت استراتژیک این کشور، پاسخ داده ایم. افرادی مانند سناتور ضیا گوکالپ ملایم، سرپرست کمیته روابط خارجی سنا، می گویند که اگر ما باز هم نسبت به نیازهای ترکیه بی تفاوتی نشان دهیم، بنا به ضرورت ترکیه در گرایش غربی خود تغییری خواهد داد. لیکن بسیاری از آنها این تغییر را در نتیجه سقوط حزب جمهوریخواه خلق و سیاستهای خودشان امکان پذیر می دانند.

ص: 151

6- راست مرکزی: عناصر محافظه کارتر حزب جمهوریخواه خلق و جناح میانه رو حزب عدالت که شامل رهبر حزب سلیمان دمیرل است احساس نزدیکی با آمریکا کرده و در گفتگوهای خصوصی از آن حمایت می کنند. ولی همینها می بینند اگر در انظار با این مسائل مخالفت کنند به نفعشان می باشد. بنابر این دمیرل نیز در مورد مسئله یو - 2 به انتقاد شدید از آمریکا پرداخته است.

علاوه بر این به دنبال انقلاب ایران حس اعتماد به آمریکا کمتر شده است، و تنفر از تحریم تسلیحاتی این تصور را در آنها پدید آورده که آمریکا در مورد قبرس نیز به آنها فشار وارد خواهد آورد. نکته جالب توجه اینجاست که با وجود اینکه طرفداران اجویت از مشکلات سالهای اخیر ترکیه در برابر بازار مشترک شکوه می کنند، دمیرل معتقد است که ترکیه باید به دلایل سیاسی خود را آماده پیوستن به این بازار بنماید. و علیرغم اجویت که مایل است با کشورهای رادیکال عرب از قبیل لیبی روابط حسنه به وجود آورد، دمیرل این گونه کشورها را جالب توجه نمی داند.

7- حزب راستگرای جمهوریت: جناح محافظهکارتر و ناسیونالیست حزب جمهوریت از آمریکا به خوبی یاد نمی کند. این جناح از غربگرایی چندان دل خوشی نداشته و مایل است با کشورهای عربی نیز روابط حسنه برقرار شود. حتی بیش از خبرگان سنتی طرفدار اروپای متمرکز در حزب جمهوریخواه خلق در مورد اختلافات مسلمانان ترکیه و غرب مسیحی حساسیت نشان می دهد خصوصا اگر قرار باشد یونان نیز وارد صحنه بشود.

8- حزب ناسیونالیست فعال ترکیه: راستگرایی رادیکال ناسیونالیزم ترکیه در حزب ناسیونالیست فعال ترکیه به صورت ضدیت عمیق با کمونیسم و شوروی تجلی می یابد. بنابر این حزب خواستار بازگشت ارزشها و معیارهای جنگ سرد بوده و نسبت به روابط حسنه چه با شوروی و چه با یونان اظهار تردید و بدبینی می کند. نظریات آنها در دراز مدت درد سرهایی برای ما فراهم می آورد، ولی در کوتاه مدت و در صورتی که به عنوان یک ضریب سیاسی در حاشیه عمل نمایند هیچ گونه خطری به همراه ندارد.

9- حزب رستگاری ملی: حزب رستگاری ملی اربکان که از نظر مذهبی راستگراست، تاریخی مملو از حمایت و طرفداری از اسلام دارد. در حال حاضر، حزب رستگاری ملی نیروی سیاسی رو به ضعف به حساب می آید. ولی در صورتی که بتواند در دولت وارد ائتلاف گردد، نظریات آن گرایشهای طرفداری عربی و جهان سوم را تشدید خواهد کرد و در مورد قبرس نیز مشکلاتی پدید خواهد آورد.

10- خدمات خارجی و ارتش: ارتش و خدمات خارجی ترکیه مهمترین عناصری هستند که بر سیاست خارجی و امنیتی ترکیه نفوذ دارند. مطبوعات ترکیه نیز در این زمینه بسیار مؤثر هستند، ولی چون نظریات حزبی را منعکس می سازند آنها را نیز می توان در زمره عکس العملهای سیاسی احزاب به حساب آورد.

11- خدمات خارجی و ارتش حرفه ای هنوز هم از نظریات سنتی آتاتورک حمایت می کنند. گرچه تأثیر منفی تشنج دهساله قبرس و تحریم تسلیحاتی 78-1975 بسیار زیاد است، ولی آنها به روند اروپایی سازی و رابطه با آمریکا و ناتو به عنوان اساس سیاست خارجی ترکیه می نگرند. هیچ یک از این گروهها نسبت به طرز فکر چپگرایانه فرهنگیان و روشنفکران احساس همدردی نمی کند، ولی افراد جوان این گروهها احتمالاً تحت تأثیر این طرز تفکرها قرار گرفته اند. آنها بر خلاف ارشدهای خود به سیاست ما قبل جنگ جهانی دوم ترکیه به عنوان راهنمای سیاست خارجی آتی ترکیه بدیده تردید می نگرند.

ص: 152

12- معذالک خدمات خارجی و ارتش نیز تاحدودی در افسردگی دیگران در قبال پاسخ آمریکا به نیازهای کنونی ترکیه سهیم هستند. و ظاهرا از میزان اعتماد به خواست توانایی آمریکا کاسته و آن را نشانی از سقوط نفوذ غرب در آسیای غربی نمایانده است.

13 - اظهار نظر: این بررسی طرز تفکر نشان می دهد که با وجود گرایش غربی ترکیه علایم نارضایتی در صحنه سیاسی زیادتر می گردد و این نارضایتی مشکل جدیدی نیست و علیرغم لغو تحریم ناشی از وقایع اواسط سالهای 1960 می باشد. متخصص امور خارجی ترکیه صیفی تاشان، اخیرا در دیس پولیتیکا نوشته است که حمایت ملی در قبال سیاست خارجی غربگرایی که پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفت رو به نقصان و کاهش است. تحلیلهای ما نیز این نظریه را تأیید می نمایند گرچه آمریکا در سال گذشته تلاشهای بسیار نمود تا با ارائه کمکهای بیشتر به ترکیه کارهای مثبتی انجام دهد.

14- این پیام حاوی نظریات کنسولگریها نیز می باشد و چون وسیله تعیین نظریات عمومی در ترکیه وجود ندارد، این گزارش با استفاده از تماسهای شخصی سفارت و مقامات کنسولی تهیه شده است.

اسپیزر