اظهار نظر مقامات ترکیه پیرامون انقلاب ایران

سند شماره (21)

تاریخ: 11 بهمن 1357-1 فوریه 1979

طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در آنکارابه: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. - فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: افزایش نگرانی های ترکیه در مورد ایران

1- (تمام متن خیلی محرمانه است)

2- این یک پیام خبری است، و مقتضی اقدام نیست.

3- خلاصه: مقامات و خبرنگاران ترکیه در روزهای اخیر در مورد اینکه رویدادهای ایران تعادل استراتژیک را به ضرر غرب دگرگون سازد، اظهار نگرانی کرده اند. گزارش خبری پیرامون تجزیه طلبی اکراد ایران نیز نگرانی هایی را در اینجا پدید آورده است؛ چون امکان وارد شدن تأثیرات جنبی سیاسی به

ص: 136

ترکیه نیز هست. اجویت در مصاحبه با مجله «اشپیگل» از عدم توانایی شاه در پیاده کردن همزمان اصلاحات دموکراتیک و عمران اقتصادی انتقاد کرد و از پیدایش «تغییرات تند» در منطقه اظهار نگرانی نمود. (پایان خلاصه) 4- در چند ماه گذشته دولت ترکیه از اظهار نظر پیرامون ایران با دقت خودداری کرده است، ولی مقامات ترکیه در اختفا از تأثیرات بی ثباتی ایران بر منافع ترکیه اظهار نگرانی کرده اند. ترکها معتقدند که از پویایی سیاسی موجود در ایران برداشت درستی نداشته اند و معتقدند که اگر هم بخواهند نمی توانند روند مثبتی را در وقایع آن کشور پدید آورند. ترکیه، به عنوان همسایه ای که مجبور است با هر رژیمی که در ایران روی کار آید تفاهم داشته باشد، به این نتیجه رسیده است که باید احترام خود را حفظ کند.

5- با این وصف در گفتگوهای اخیر خود با مقامات عالیرتبه و رهبران سیاسی ترکیه شاهد ابراز نگرانیهای عمیق بوده ایم. ژنرال ساهنیکایا رئیس ستاد نیروی هوایی در تاریخ 9 بهمن ماه در ضیافتی با مشاور سیاسی ملاقات و یک گفتگوی طولانی با وی داشت.

ساهنیکایا گفت که وضع کنونی ایران برای ترکیه یک «فاجعه استراتژیک» است، و خود او شخصاً ترس از برنده شدن کمونیسم دارد. او رویدادهای ایران را در متن تعادل قدرت منطقه ای و جهانی می بیند و سؤال کرد که آمریکا در حفظ تعادل به نفع خود چه کاری انجام خواهد داد.

سناتور کامبن ایفان رهبر حزب عدالت در تاریخ 10 بهمن ماه نقطه نظرات مشابهی را ارائه کرد و گفت اقدامات و بیانیه های آمریکا مبنی بر بهره برداری شوروی از اوضاع ایران مبهم بوده است. وی این وضع را دارای اهمیت استراتژیک بسیار می داند و از آمریکا می خواهد که خود را بیش از حد با مسائل دموکراسی مشغول ندارد و به شوروی در این زمینه اخطار نماید.

6- به دنبال انتشار گزارش مطبوعات 10 بهمن ماه (تلگرام مرجع) در مورد تشکیل «شورای وحدت کردستان» در ایران، سناتور انیان و دیگر میهمانان ضیافت، از ما سؤال کردند که آیا ما این خبر را تأیید می کنیم. سناتور محسن باتور مقام، متنفذ در حزب خلق جمهوریخواه نگرانی عمیق خود را در مورد پیدایش دولتهای مستقل آذری و کرد در ایران ابراز داشت و گفت این ایالات تحت کنترل شوروی در خواهد آمد. مقام وابسته دفاعی دریافته است که به دنبال انتشار خبرهای مطبوعاتی در مورد «کردستان» در تاریخ 10 بهمن ماه ستاد عمومی ترکیه جلسه ای تشکیل داد تا پیرامون اهمیت این رویداد برای ترکیه بحث و تبادل نظر نماید.

7- در همین حال، در شماره جاری «اشپیگل» نخست وزیر اجویت به طرز غریبی به روند رویدادهای ایران اشاره کرده است. طبق ترجمه رسمی این مقاله به زبان انگلیسی (گویا مجله نکات مطروحه توسط وی را منتشر خواهد کرد) اجویت از شاه به خاطر عدم ارتقا ارزشهای دموکراتیک همگام با مدرن سازیهای اقتصادی و اجتماعی که می توانست مانع بی ثباتیهای کنونی باشد انتقاد نمود. اجویت گفته ترکیه در برابر مشکلات مشابه مصون خواهد بود، چون نهادهای دموکراتیک نیز به طور همزمان پیدایش یافته اند و حتی فراتر از تغییرات اقتصادی رفته اند. اجویت گفت «نظام قدیم» در ایران پایان یافته است، لیکن نهادهای تغییر دهنده نظم سیاسی هنوز ظاهر نشده است.

اجویت با یادآور شدن این مطلب که منطقه خاورمیانه بسیار بحرانی است و آتش بس و صلح بر «موازنه قدرت دقیق» استوار است گفت «تغییرات تند» رو به هر سمت، نه تنها برای منطقه بلکه برای تمام

ص: 137

جهان مخاطراتی را به همراه خواهد داشت.

8- اظهار نظر: با نتیجه گیری بر اساس پوشش مطبوعاتی محدود در اینجا، ایران تا همین اواخر برای آمریکا بیش از ترکیه یک مشکل در سیاست خارجی بود. ولی این امر گویا تغییر کرده است. ما فکر می کنیم که ترکیه سیاست عدم مداخله هر چند ظاهری خود را حفظ نخواهد کرد، ولی بیانات ترکیه موضع ترکیه را بیش از پیش روشن می سازد.

اجویت ظاهرا انقراض سلطنت ایران را پذیرفته است (او از دیرباز به طور پنهانی از شاه انتقاد می کرد) و حامی یک راه حل دموکراتیک است و در مورد «تغییرات تندگرای انه» نیز اظهار نگرانی کرده است. ولی نگفته است که این نکته آخر به چه معنی است. اظهارات غیر علنی دیگران نشانگر نگرانی ترکیه در مورد تجزیه شدن ایران و یا تحت کنترل شوروی درآمدن آن می باشد.دیلون