گزارش سیاسی پیرامون حکومت عراق

19 جولای 79 - 28 تیر ماه 1358

خیلی محرمانه

از: دفتر حفاظت منافع آمریکا در بغداد - 1543/1

به: وزارت امورخارجه در واشنگتن دی - سی

موضوع: تغییر گارد در عراق: اولین تأثیرها

1- (تمام متن خیلی محرمانه است).

2- خلاصه و اظهارنظر: چند ساعت پس از به قدرت رسیدن در صلح جویانه ترین انتقال قدرت های تاریخ عراق، رئیس جمهور صدام حسین عجولانه عمل کرده است. بسیاری از ناظران معتقد بودند که وی پس از کنار کشیدن بکر با احتیاط بیشتری عمل خواهد کرد. ولی ظاهرا صدام تصمیم گرفته است نحوه حکومت بر عراق را مشخص نماید. بافت پیچیده کمیته های پیگیری که قبلاً به وسیله معاون شورای فرماندهی انقلابی کنترل می شد. مثل اینکه در حال تبدیل شدن به صورت کابینه دولتی است و به طور روزانه و به وسیله معاون شورای فرماندهی انقلابی عزت ابراهیم اداره می گردد. در توضیح این تجدید

ص: 54

سازمان ناگهانی می توان گفت که رئیس جمهور جدید دوست دارد تعادل زیردستان خود را به گونه ای نگاه دارد تا احساس نماید حکومت با روش خاص خود او اداره می شود. شاید یک توضیح محتملتر عبارت از این باشد که صدام می خواهد نظام عراق را با نظام کابینه ای سوریه همساز نماید. همین موضوع نشانگر کنترل فرماندهی ملی حزب بعث عراق در جشن های اخیر و کناره گیری حزب بعث عراق در طول انتقال قدرت می باشد.

پایان خلاصه و اظهارنظر

3- پایان دوران ریاست جمهوری احمد حسن البکر و به قدرت رسیدن (رسمی) معاون پیشین یعنی صدام حسین گرچه دور از انتظار نبود و در بغداد پیرامون آن بحث و اظهارنظر می شد، ولی وقوع آن توأم با سرعت بسیار بود. در تاریخ 19 تیر ماه رئیس جمهور بکر استعفانامه خود را تقدیم فرماندهی منطقه ای بعث نمود. و فرماندهی نیز با کمال بی میلی آن را پذیرفت. در تاریخ 20 تیر ماه شورای فرماندهی انقلابی برای بررسی استعفا تشکیل جلسه داد. و تمایلات رئیس جمهور سالخورده را نیز پذیرفت. در تاریخ 21 تیر ماه، شورای فرماندهی انقلابی بار دیگر تشکیل جلسه داد تا صدام حسین را به عنوان رئیس و وزیر عزت ابراهیم را به عنوان معاون برگزیند. این تصمیمات بشدت حفاظت می شد، حتی در عراق مرموز تنها نشانه رویدادهای جدید ارتقاء درجه ابراهیم در اجلاس عکسبرداری رسمی از شورای فرماندهی انقلابی در تاریخ 23 تیرماه بود.

4- گرچه معلوم نیست که چرا بکر این موقع را برای تسلیم قدرت به وارث خود انتخاب کرده است (ملت اصلی وضع مزاجی اعلام شده است) از نقطه نظر امنیتی در آن منطق خاصی وجود دارد. که می بایست پس از تعیین مسیر در طول تعطیلات ماه ژوئیه (تیر و مرداد ماه - م) گاردهای عراق تعویض شوند. به همین دلیل بخش اعظم ارتش آماده رژه شده اند و بنابراین هیچیک از افسران وقت ندارند که علیه رهبریت جدید حرف زده و با توطئه چینی کنند. دلیل دیگر این است که تعطیلات حاضر درست قبل از ماه رمضان قرار گرفته. که در این ماه کشور در آرامش قابل ملاحظه ای فرو می رود تا صدام بتواند کنترل خود را بر قدرت تحکیم بخشد.

5 - در حقیقت، آمادگی انتقال قدرت صلح جویانه در رژیم بعثی و با در نظر گرفتن این حقیقت که این اولین فرد نظامی است که از زمان انقلاب 1337 قدرت را به دست می گیرد، ناظران چنین نتیجه گرفته اند که صدام با احتیاط بسیار ریاست جمهور و ریاست شورای فرماندهی انقلابی را بدست خواهد گرفت.

ابراهیم را به سمت معاونت خود برخواهد گزید و موقعیت مناسبی نیز برای مرد شماره سه (و رقیب مهم برای بدست گرفتن قدرت) یعنی طه یاسین رمضان خواهد یافت. لیکن صدام که هنوز 24 ساعت از به قدرت رسیدنش نمی گذشت تصمیم گرفت در نظام پیشین دولت خانه تکانی نماید، چون شوراهای «پیگیری» به سرپرستی مقامات عالیرتبه حزب بعث بر وزارتخانه های مختلف دولت نظارت می کردند.

6- علائم و شواهد اولیه حاکی از آن است که صدام و کابینه محل تمرکز مسئولیت های عظیمی خواهند شد، لیکن سازمان های وزارتخانه های متعدد تغییر خواهند یافت. تا روش تحت سلطه کمیته ای از میان برود. به طور مثال مسئولیت فروش های نفتی ظاهرا از سازمان دولتی مسئول محصولات نفتی (تابع کمیته «پیگیری» عالی تر) گرفته خواهد شد و به وزارت نفت سپرده خواهد شد. عدنان حسین وزیر برنامه ریزی پیشین که به عنوان سرپرست کمیته عالی پیگیری و بازوی راست اقتصادی صدام حسین عمل می کرد و همچنین بر دیگر وزارتخانه های اقتصادی نظارت داشت. در حال حاضر سرپرستی دیوان ریاست

ص: 55

جمهوری را نیز به عهده خواهد گرفت. طه ابراهیم عبداله وزیر برنامه ریزی جدید و رئیس پیشین دانشگاه بغداد از اهرم سیاسی عدنان حسین برخوردار نخواهد بود. و همین امر نیز موازنه وزارتخانه های بخش اقتصادی را اعاده خواهد کرد.

7- علاوه بر این، وزارت جدید التأسیس دولت محلی به سرپرستی عضو شورای فرماندهی انقلابی عبدالفتاح محمدامین، رئیس دفتر مرکزی روستائیان، مسئول اجرای برنامه های متعدد انتخابات محلی تحت بررسی دفتر حزبی در ماه های اخیر خواهد بود. (این وزارتخانه مسئولیت های وزیر پیشین عزت ابراهیم را به عهده خواهد گرفت، به این ترتیب نقش جانشین وی نیز کاهش یافته است.) شنیده ایم که مناطق دیگر عراق شوراهای محلی بوجود آورده اند (ولی اختیارات آنها محدود است) که یکی از این مناطق منطقه کردنشین است و در صورتی که صدام بخواهد در این مسیر حرکت نماید. وزارت دولت محلی به صورت مهمترین پست کابینه در خواهد آمد. ناظران منتظر صدور فرمان شورای فرماندهی انقلابی هستند تا تصمیم مربوط به پیدایش وزارت دولت محلی اجرا شود تا بتوانند نقش آتی آنرا مورد ارزیابی قرار دهند.

8- مدتی خواهد گذشت قبل از آنکه مسئولیت های هریک از شش معاون نخست وزیر مشخص شود.

اما خطوط کل وظایف آنها از هم اکنون مشخص شده است. (شماره های نامفهوم - م) رابطه، در حالی که وی با اختیارات جدید خود آشنا می شود، اما بسیاری از وظایف معاونین نخست وزیر در نظام جدید کابینه ای نیز تغییری نکرده است. معاون اول نخست وزیر (و رقیب مهم) رمضان از موارد استثنایی می باشد. گرچه رمضان هنوز هم کنترل ارتش خلق را در اختیار دارد، ولی مسئولیت های وی در زمینه وزارت مسکن و بازسازی از بین رفته و بنا به گزارش تلاش های خود را در امور خارجی متمرکز خواهد ساخت (در واقع، رمضان با معاون رئیس جمهور کوبا رودریگز در تاریخ 27 تیر ماه ملاقات کرده است). اگر انتصاب وی به وزارت امورخارجه صحت داشته باشد، بعضی از ناظران پیش بینی می کنند که صدام حیله گر راه را برای سقوط وی هموار کرده است. روابط خارجی یکی از موارد تحت کنترل شدید ریاست جمهوری است. بنابراین رمضان از استقلال عمل چندانی برخوردار نخواهد بود. علاوه براین بسیاری رفتار نامساعد رمضان را در طرابلس مبنی بر نپذیرفتن اجلاس جبهه پایداری در آذرماه 1356 را به یاد دارند. که در آنجا با تاکتیک های نادرست خود ابتدا رهبران عرب را ناراحت و عصبانی کرد و پس از افشای جزئیات جلسات سرّی در تلویزیون آنها را متوحش ساخت.

احتمالاً صدام منتظر بروز واقعه ای مشابه در آینده است تا بتواند راه را برای سقوط رمضان هموار نماید.

9- شواهد موجود نشان می دهد که نعیم حداد، علاوه بر وظایف خود در سرپرستی جبهه ملی خلقی و وطنی و دفتر فلسطینی و نبرد مسلحانه فرماندهی ملی بعث، مهم ترین ناظر امور جوانان عراق خواهد شد.

نسل جدید همیشه مورد توجه رئیس جمهور بوده است (وی از اردوی دانشجویی «بیت المقدس از آن ماست» در نزدیکی بغداد در هفته گذشته پنج بار دیدن کرده است، حتی صبح روز استعفای رئیس جمهور بکر نیز دو ساعت پر جنجال را در آنجا گذرانیده بود).

10- بنا به گزارش، طارق عزیز باز هم فرد همه کاره ایدئولوژیک خواهد بود، ولی پست معاونت نخست وزیری وی را از انعطاف پذیری بیشتری در برابر همتای سوری خود یعنی عبدالحلیم خدام در مذاکرات وحدت آتی برخوردار نمود. اسب جنگی قدیمی یعنی سعدون قیدان تنها معاون نخست وزیری

ص: 56

که عضو فرماندهی منطقه ای نیست به خاطر کارآیی خود در وزارت ارتباطات، ترابری را نیز به مسئولیت های خود افزوده است.

11- انتصاب عدنان حسین به دیوان ریاست جمهوری ظاهرا نشان می دهد که صدام سعی دارد در آینده اختیارات پراکنده و پوشش که به هنگام تصدی معاونت ریاست جمهوری به صورت پنهانی کسب کرده بود در دفتر خود متمرکز سازد. عدنان نیز احتمالاً بسیاری از نفوذ خود را به عنوان وزیر برنامه ریزی بدست خواهد آورد و به علت مقام وی در کمیته عالی پیگیری در ریاست جمهوری به قدرت انتصاب یافته گان جدید اقتصادی مانند وزیر دارایی سمیرالمرزوقی در برابر وزیر برنامه ریزی افزایش خواهد یافت. ممکن است کابینه جدید از نظر نفوذ نسبی در امور اقتصادی متعادل باشد ولی باید دید که در این نقاط چه مقدار قدرت متمرکز شده و تا چه حدود در اختیار عدنان و احتمالاً دیگران قرار گرفته است.

12- در مورد ارتقای وزیر دفاع عدنان خیرالله طلفاح به سمت معاونت نخست وزیر ما اولین ارزیابی مثبت را در مورد عملکرد طلفاح از طرف یک فرد عراقی که دارای رابطه های خوبی در سازمان امنیتی عراق است شنیده ایم. ظاهرا علیرغم این واقعیت که موفقیت وی ناشی از رابطه خانوادگی (وی پسر خاله صدام می باشد) است، طلفاح روزی 18 ساعت در وزارت دفاع کار می کند و می گویند معلوماتش در امور نظامی خیلی بالاست. در این مرحله این امر ضرورت دارد. چون افسران ارشدی که وفاداری شان مورد تردید است باید تعویض شوند و افراد بعثی جای آنها را بگیرند (که همین امر نیز موجب کاهش میزان آمادگی، اخلاقیات و قابلیت اعتماد ارتش خواهد شد). در همین حال تجهیزات جدید نظامی اروپایی باید جایگزین تجهیزات روسی شود (بدون اینکه آمادگی ارتش کاسته شود). بنابراین طلفاح مسئولیت جدیدی ممکن است نداشته باشد، لیکن دست های وی از هم اکنون آلوده است.

13- در مورد این موضوع که چرا صدام با عجله به اصلاح بافت دولتی پرداخته است نقطه نظرات بسیاری وجود دارد. قطعا وی مایل است نشان دهد که با کمال قدرت در حال به اجرا در آوردن اقدامات مورد نظر است. شاید وی می خواهد با این کار رقبای بالقوه خود را از حالت تعادل به دور داشته باشد. ولی نکته عجیب این است که تغییرات اخیر کابینه بعثی (که در اصل بافت دولتی را تقویت می کرد و موضع مرکزی حزب را تضعیف می نمود) نظام عراقی را مشابه نظام سوری می نماید، در حالی که یکی از موارد اصلی مورد اختلاف در سفر اواسط ژوئن اسد به بغداد این بود که قبل از ادغام بافت های دولتی احزاب باید متحد شوند. ولی به محض به قدرت رسیدن صدام، عراق ناگهان توجه خود را به بافت دولتی (در برابر تجهیزات حزبی) معطوف می دارد که همین موضوع اذهان سوری ها را به خود مشغول داشته است.

14- علاوه براین در جشن های مربوط بدست گیری قدرت، صدام با اعضای فرماندهی ملی حزب بعث که در واقع مورد تنفر رهبریت سوریه هستند با سردی برخورد کرده بود. در رژه نظامی 26 تیر ماه صدام مدت پنج ساعت را در جایگاه احترام گذراند و گهگاه با معاون خود ابراهیم صحبت می کرد ولی اعضای فرماندهی ملی (میشل عفلق در آنجا حضور نداشت) را کاملاً نادیده گرفت. در جشن 27 تیر ماه عفلق (که هیچگاه در این ضیافت ها شرکت نمی کند) وادار شد که به رئیس جمهور که نشسته بود نزدیک شود و به وی تبریک بگوید. اعضای فرماندهی ملی چون علی غنام (سعودی) و عبدالمجید الغفایی (لبنان) تنها در اواخر همان جشن توانستند به صدام تبریک بگویند (در حالی که در تمام طول پنج ساعت رژه نظامی در کنار صدام بسر می بردند). تنفر آشکار صدام از اعضای غیر عراقی فرماندهی ملی و استقلال

ص: 57

حساب شده از عفلق، در دمشق از نظرها دور نخواهد ماند.

15- آخرین نکته در مورد معاون جدید ریاست جمهوری. عزت ابراهیم (وزن 37) را می توان با یک مرد 50 ساله اشتباه گرفت. مطلع شده ایم که وی از اوان جوانی از وضع مزاجی خوبی برخوردار نبوده است (گزارشات امراض وی را VHG و زخم معده و بدتر از آن منعکس کرده اند) و بسیاری معتقدند که ابراهیم در پشت نخست وزیری بی قید و شرط کنونی چندان دوام نخواهد آورد. گرچه شایعات موجود در بغداد متفاوت است، ولی گویی ابراهیم فاقد جاه طلبی است و سر سپرده صدام می باشد. گرچه رئیس جمهور جدید آن قدر جوان است که نمی تواند وارثی برای خود برگزیند (مانند البکر)، اشغال پست شماره 2 در چند سال آینده توسط ابراهیم ایده آل خواهد بود. در این مدت صدام با احتیاط بسیار حرکت خواهد کرد.... و تنها رقیب بالقوه در بخش عالی رهبری را از بین خواهد برد. در این دوره انتقال، صدام احتمالاً سعی خواهد کرد قدرت خود را در داخل استحکام بخشد. جستجو برای یافتن نسل بعدی رهبریت عراق (در حالی که رهبر جدید تازه پای به عرصه قدرت گذاشته) در حال حاضر چندان ضرورتی ندارد.

پک