وضعیت عراق و همسایگان

4 بهمن ماه 1357 - 24 ژانویه 79

خیلی محرمانه

از: دفتر حفاظت منافع آمریکا در بغداد

به: وزارت امورخارجه در واشنگتن دی - سی

موضوع: طرز برخورد عراق با بی ثباتی در آسیای غربی

1- تمام متن خیلی محرمانه است.

2- مقدمه: تلگرام مرجع به تشریح عکس العمل عراق در مورد مشکلات احتمالی ناشی از رویدادهای ایران و نقاط دیگر در چهارچوب سیاست واقعی پرداخت. بسیاری از ناظران در مورد عمل گرایی فرضی رهبریت عراق اظهارنظر کرده اند، و ما نیز معتقدیم که انعطاف پذیری تاکتیکی و وجود واقعیت های ژئوپلتیک نقش مهمی در تصمیم گیری های عراق ایفا می کنند. آنچه از یک جهت عملی است از نظر دیگر ممکن است عملی نباشد. جهان بینی عراق شدیدا از ایدئولوژی بعثی متأثر است، و تصمیم گیران عراق که اغلب در امور جهان فاقد تجارب وسیع هستند به رویدادها از ورای پرده ای از شعارها و معتقداتی

ص: 92

می نگرند که نحوه درک آنها را به نحو بسیار بدی جلوه گر می سازد. آنچه در ذیل می آید تلاشی است برای نشان دادن عکس العمل رهبریت عراق در قبال رویدادهای ایران و آسیای غربی.

3- خلاصه: پس از گذشت یک سال اختناق سیاسی در اندرون مرزهای کشورهای همجوار و همسایگان نزدیک، رژیم عراق به توانایی خود در حفظ امنیت داخلی و نیز به کفایت وحدت عربی در برخورد با مشکلات خارجی اعتماد یافته است. عراق با ایجاد چند تغییر آماده شده است سیاست های داخلی گذشته خود را که در گذشته نیز موفقیت آمیز بوده اند دنبال کند. این سیاست ها در برگیرنده سرکوب مخالفت و انحصاری ساختن فعالیت سیاسی واقعی می باشد. در بخش امور خارجی اوضاع منطقه راه های متعددی را در برابر عراق قرار می دهد که این کشور در مورد آنها با مشکلاتی روبرو خواهد بود. معذالک خوش بینی موجود در سیاست خارجی هنوز هم، شاید به طرز غیر واقع گرایانه ای مشهود باشد.

پایان خلاصه

4- کودتای کمونیستی در افغانستان اولین رویدادی است که سبب شد رهبران عراق اساس سیاست داخلی و خارجی خود را مورد تجدیدنظر قرار دهند. به محض ورود تانک ها به کابل، ارتعاش ناشی از آن سریعا در بغداد احساس گردید. دولت عراق با اظهار موضع مشابه مترقی عدم تعهد علی رغم وابستگی سنگین نظامی به شوروی، احساس می کرد که با دولت داوود روابط خوبی برقرار کرده است. سهولت سرنگونی رژیم افغان بدست ارتش آموزش دیده توسط شوروی و کادر کوچکی از کمونیست های محلی به رهبریت عراق درسی داد که قادر به چشم پوشی از آن نبود.

5 - به علت سیاست های متناقض در شاخ آفریقا روابط این کشور با شوروی رو به سردی بود. اما اوگادن و اریتره که از نظر ایدئولوژی بعثی که همیشه خواستار آزادی سرزمین های عربی است عزیز و گرانقدر بود، در رابطه با منافع دولت عراق اهمیت گذرایی یافته بود. لیکن امنیت داخلی همیشه مورد توجه پایان ناپذیر مردانی است که خود از طریق یک کودتای کاملاً سازمان یافته لیکن فاقد پایگاه وسیع به قدرت رسیده اند. کودتای افغان مهم ترین عامل پیدایش عکس العمل وحشیانه عراق بود. علی رغم فقدان نشانه هایی دال بر اینکه کمونیست های عراق در نظر دارند به اقدامات خشونت بار علیه دولتی دست بزنند که از دوستی و صلح مخصوص خود با شوروی برخوردار است، مقامات این کشور 21 تن از پرسنل کمونیست ارتش کشور را اعدام کردند. متقاعدکننده ترین توضیح این حرکت ظاهرا ارسال پیامی توسط عراق به شوروی و نیز حزب کمونیست عراق بوده است.

6- تمایل درونی عراق به گسترش نفوذ شوروی در منطقه و توانایی شوروی در متأثر ساختن رویدادهای داخلی احتمالاً با اخراج سلیم روبی علی از جمهوری دمکراتیک خلق یمن شدت بیشتری یافته است. ظهور عناصر طرفدار مسکو در عدن که عراق سعی داشت با آن مقابله بنماید، نشان داد که جهان عرب نسبت به بیماری افغان مصونیت ندارد. در رابطه با کودتای کابل، دولت عراق ظاهرا نقش یک حامی خشنود را ایفا کرد. در واقع، در همان حال که با رهبران یمن شمالی از عدم اعتماد خود به حکمرانان جمهوری دموکراتیک خلق یمن صحبت می کرد، در تلاش بود تا تحت عنوان اخوت عربی تحریم اتحادیه عربی علیه رژیم عدن را از بین ببرد.

7- لیکن در داخل مقامات به دستگیری، اذیت و آزار و سرکوب کمونیست های محلی پرداختند. و در انجام آن، دولت عراق همان سیاست های امنیتی را در مورد کمونیست ها به اجرا در می آورد که از آنها قبلاً

ص: 93

نیز علیه خطر گروه های نژادی، اقتصادی و سیاسی استفاده کرده بود.

8- شیوع اختناق سیاسی در ایران در سال 1357 جدیدترین رویداد منطقه از نظر عراق بود. ایران و عراق دارای یک مرز بسیار طویل هستند. رژیم عراق به روابط خود با دولت ایران و بخصوص با شاه ارج بسیاری قائل بود. علی رغم نظام سیاسی بسیار متفاوت آن و رابطه صمیمانه شاه با دولت آمریکا، رهبریت عراق در مقایسه با جانشینان دیگر وی را ترجیح می داد. در محافل خصوصی نیز دولت عراق حتی بیش از دولت ما میل داشت شوروی را در رویدادهای ایران دخیل معرفی کند.

9- برای عراق انجام اقدامات داخلی به گونه ای که پاسخگوی برداشت های دولت آن از رویدادهای خارجی باشد امری غیرعادی نیست. در این رابطه، طرز برخورد و سیاست رژیم عراق در قبال جمعیت غالب شیعی بسیار ابهام آمیز بوده است. در این رژیم حمایت سخاوتمندانه از فعالیت های مذهبی شیعه با سرکوب شدید هرگونه ابراز عقیده سیاسی مخالف توأم بوده است. رژیم معتقد نیست که با یک نهاد مذهبی نیرومند شیعه و یا نخبگان سیاسی شیعی سرکوب شده ای روبروست که قادر به مصالحه با آنها نباشد.

عراقی ها همچنین استدلال می کنند که در کشور آنها در اثر مدیریت سوسیالیستی از گرد آمدن ثروت بیش از حد و یا فقر بسیار برخلاف آنچه که تحت رژیم شاه پدید آمده بود، ممانعت به عمل آمده است. علاوه بر این رژیم دارای یک مکانیزم کنترل سیاسی به نام حزب بعث می باشد، در حالی که دولت نیز تجهیزات دیگر مختص به خود را داراست و می تواند در قبال اقداماتی که برای بعضی از گروه های خاص محبوب نیست، حمایت کافی را بسیج نماید.

10- معذالک اخیرا متوجه اقداماتی شده ایم که هدف درازمدت آنها از بین بردن نارضایتی در میان شیعیان است. تحت عنوان سوسیالیسم بعثی، منابع عمران اقتصادی از پروژه های صنعتی ظاهر فریب منحرف و به مسکن، بهداشت، و آموزش و پرورش به منظور نشان دادن علاقه به ایجاد عدالت اجتماعی اختصاص یافته است. طبقات فقیرتر شیعی نیز از این وضع منتفع خواهند شد. قمار ممنوع اعلام شده است.

فعالیت های مذهبی مسیحیان که دارای لحن مذهبی است سرکوب می گردد. مبارزه علیه کمونیست های محلی که در گذشته نیز سعی داشته اند در میان شیعیان به سازماندهی بپردازند، گسترش و شدت یافت و بنا به گزارش ها شامل اعدام های جدیدی نیز گردید.

11- حتی پس از شیوع خشونت فرقه گرایی در ترکیه، شواهد موجود حکایت از آن دارد که عراق خود را آماده کرده است تا با شیوع نارضایتی شیعیان ایران به داخل عراق مبارزه نماید. ولی ما فکر می کنیم که سرکوب کمونیست های محلی ناشی از این باور است که حزب توده به طرز موفقیت آمیزی انقلاب را به ملاهای ایرانی آموخته و اگر به کمونیست های عراقی نیز فرصتی داده شود همین کار را در عراق خواهند کرد.

12- تشدید اقدامات امنیتی داخلی از طرف رژیمی که برای توسل به روش های پلیسی به بهانه خارجی نیاز ندارند، در پاسخ به بی ثباتی منطقه ای امری عادی است. عراق در سیاست خارجی خود ظاهرا به رشد خطر نفوذ شوروی از کابل تا آدیس آبابا پی برده ولی نمی داند که چگونه باید در برابر آن پاسخ و عکس العمل نشان دهد. آزادی از سلطه بیگانه یکی دیگر از شعارهای مهم بعثی است، و تمام قدرت های بزرگ را خطری در قبال حاکمیت ملل عربی به حساب می آورد. آنچه عراق نمی خواهد احتمالاً تزریق نفوذ متقابل آمریکایی است. گذشته از سؤظن عمیق دولت عراق نسبت به اهداف آمریکا،

ص: 94

عراقی ها ظاهرا به این نتیجه رسیده اند که بازگشت و یا حضور جدید دولت آمریکا در نقاط تحت نفوذ شوروی به شوروی و هم پیمانانش بهانه ای خواهد داد تا نفوذ خود را گسترش دهند. برعکس، صدام حسین از اصول و عقاید عدم تعهد و چند قطبی قدرت به عنوان وسیله ای در ممانعت از گسترش نفوذ قدرت های بزرگ یاد کرده است.

13- عکس العمل عراق در برابر سفر یک اسکادران اف - 15 به عربستان سعودی حکایت از همین معنی دارد. علیرغم تمایل دولت عراق به بهبود روابط با عربستان سعودی، عکس العمل عمومی آن شدیدا منفی بود. در یک سرمقاله که ظاهرا نشانگر طرز تفکر عالی رتبه ترین مقامات رژیم عراق است، روزنامه حزب بعث این سفر را «تحریک و پوشش مداخله ای نامید که سرانجام به صورت نظامی در خواهد آمد و راه را برای نفوذ امپریالیست و صهیونیست هموار خواهد کرد، و با تحمیل حمایت و ایجاد شکاف در موضع عربی اهداف تهاجمی و توسعه طلبانه دشمنان ملل عربی را تحقق خواهد بخشید.» به طور کلی این سرمقاله به دیگران در برابر تلاش های دولت آمریکا به منظور بهره برداری از بی ثباتی منطقه در جهت جبران شکست های وارده بر منافع آمریکا در اجلاسیه عربی بغداد هشدار داده است. این سرمقاله عناصر اصلی این تلاش را ایجاد تفرقه در صفوف اعراب عنوان کرده است.

14- در تطبیق ایدئولوژی بعثی و خطری که بی ثباتی منطقه در جهت افزایش مداخله قدرت های بزرگ ایجاد می کند، عراق ترجیح می دهد که نسبت به اوضاع سریعا رو به دگرگونی آسیای غربی پاسخی نشأت گرفته از ناسیونالیست عربی ارائه دهد. در قبال حرکت های سیاسی مصر و سقوط جبهه متحد عربی در برابر اسرائیل نیز به سیاست جدیدی نیاز پیدا کرده است. در تاریخ یکم مهر ماه، شورای فرماندهی انقلابی از یک ابتکار در سیاست خارجی عراق به منظور مبارزه علیه قرارداد کمپ دیوید پرده برداشت.

عظیم ترین اهداف بیان شده آنان یعنی حضور نظامیان عراق در ارتفاعات جولان و کمک جنگی سالانه 9 میلیارد دلاری، و وقایع بعدی نشان داد که رهبریت عراق ضرورت انعطاف پذیری را دریافته و قادر است زمان بندی آن را موذیانه تعیین نماید. اجلاس بغداد، ترک مخاصمه عراق - سوریه و بهبود در روابط عراق و همسایگان عرب محافظه کارش نتایج ناشی از این درک و برداشت بوده است. در همان حال که به پیروی از روش ارتدادی و شرقی خود ادامه می داد، دولت عراق برادران عرب دارای نظام های مختلف سیاسی را به صبر و بردباری بیشتر دعوت کرده است.

15- سیاست انعطاف پذیری جدید عراق (که به نظر ما از حکم میانه روی بهتر است) در متحد ساختن اعراب علیه قرارداد کمپ دیوید موفقیت بیشتری نشان داد و به عنوان یک ضد حرکت در ایجاد بی ثباتی در آسیای غربی ظهور نکرد. معذالک، نخبگان مادی گرا و سوسیالیست عراق در موضعی هستند که اگر بخواهند، می توانند با سنت گرایان و تجارت پیشگان شبه جزیره عربی و خلیج در ممانعت از گسترش بیماری که ممکن است برای همه آنها مضر باشد همکاری نمایند. این فاجعه چه دارای ترکیب تعصب گرایی مذهبی، اعتراض و اجتماعی و یا نفوذ شوروی باشد. به هر حال برای رژیم های عربی خواستار وضع موجود که عراق نیز در زمره آنها درآمده خطرناک تلقی می گردد.

16- تأثیر آنها بر سیاست دولت آمریکا: عکس العمل عراق در رابطه با بی ثباتی منطقه ای برای ما قابل تحمل نیست، البته در صورتی که توجه بسیاری به آن معطوف داریم. از نظر داخل، ما باید انتظار تداوم تخلف از حقوق بشر را که شاخص اصل رژیم های تمام تاریخ عراق بوده را داشته باشیم، لیکن این تخلف

ص: 95

در رژیم کنونی از سنگدلی و نظم بیشتری برخوردار خواهد بود. از طرف دیگر، مجمع حقوق بشر در رابطه با مسکن، ایجاد کار بیشتر، آموزش و پرورش و بهداشت بهتر افزایش خواهد یافت چون برنامه ریزان سوسیالیست عراق بر نیازهای انسانی تأکید بسیار کرده اند. از نظر خارجی، عراق سعی خواهد کرد طبق نظریه خود در مورد مسائل فلسطین و خلیج اعراب را متحد سازد. و همین کار بیش از همه به ضرر ما خواهد بود. به احتمال بسیار عراق در قبال اعمال نفوذ آمریکا در منطقه عکس العمل نشان خواهد داد.

عکس العمل های عمومی آن در رابطه با حرکات مشابه شوروی، که عراق از نظر نظامی به آن وابسته است، ضعیف تر خواهد بود، اما عراق سعی خواهد کرد با اقدامات مشترک عربی نفوذ شوروی را محدودتر نماید.