گزارش سخنرانی بیست و هشتم مرداد ماه شاه و الهیار صالح

الهیار صالح - 10 سخنرانی بیست و هشتم مرداد ماه شاه و الهیار صالح

خیلی محرمانه

به : سفیر کبیر

30 سپتامبر 1961 برابر با 8 مهرماه 1340

از : هری اچ شوارتز

سخنرانی بیست و هشتم مرداد ماه شاه و الهیار صالح

شاه در قسمت اعظم سخنرانی خود از ناسیونالیست ها انتقاد کرد و زمان زیادی را به تلاش در ارتباط دادن سیاست های مصدق با سیاست های کمونیست ها اختصاص داد.

قطعه ویژه ای که بدون شک در آن سفیر انگلیس اشاره شد، در زیر نقل شده است:

مضحک به نظر می آید که امروز افرادی که مسئول چنان شرایطی بودند، مجددا شروع به تکرار همان چیزهای قدیمی که در آن زمان می گفتند، نموده اند. به نظر می آید که آنها گذشته را فراموش کرده باشند و چیزهایی را که رادیوهای مشخص بیگانه برای سال ها و بدون موفقیت می گفته اند، تکرار می کنند. زمانی که استقلال ملی توسط واقعه آذربایجان در خطر افتاده بود این افراد چه می کردند؟ «آیا برخی از رهبران با نفوذ آنها در خلال واقعه آذربایجان با پیشه وری (رهبر کمونیست آذربایجان) دوست نزدیک نبودند؟ قیامی که در 28 مرداد (1332) صورت گرفت نشان داد آنهائی که امید دارند ارتباطات بین شاه و مردم را قطع کنند امیدی بیهوده در سر می پرورند.

اگر الهیار صالح این گفته ها را در مورد خودش تعبیر کند، باعث تعجب نخواهد بود. به موضوع مربوط می شود یا خیر، من از پیام 353 مورخ 30 آذر 1339 راجع به الهیار صالح مطلب زیر را نقل می کنم:

«صالح در اسفند 1323 تاکتیک در جریان وقوع شوروی در آذربایجان را به طور صحیحی پیش بینی نمود. یکی از گزارش های منابع کنترل شده آمریکایی از او این چنین نقل قول می کند: «روس ها از رهبران ایرانی برای استقرار جمهوری های حمایت شده از طرف مردم در آذربایجان، مازندران و گیلان استفاده خواهند کرد. پس از آن روسیه خواهد گفت که نه آن کشور و نه هیچ کشور دیگری حق مداخله ندارد، چون که این دولتهای محلی مطابق اصول منشور آتلانتیک شکل گرفته اند.» گرفته اند.» با این حال یک سال بعد، صالح حزب ایران را در کابینه ائتلافی احمد قوام السلطنه با حزب توده متفق نمود. طبیعت ایده آلیستی صالح تاکتیک نسبتا خوبی برای خط رفورم اجتماعی جبهه ملی بود و علاوه بر این قوام با زیرکی از خام دستی سیاسی او به منظور گرفتن زمان شدیدا مورد نیاز از روسها بهره جست. همکاری نزدیک صالح در این دوره با حزب توده به هر دلیلی که بود بعدا توسط دشمنان ناسیونالیست او برای بی اعتبار ساختن موضع ضدکمونیست وی بعد از دوره مصدق مورد استفاده قرار گرفت.» احتمالاً صالح بهترین کسی است که می داند به موضوع مربوط است یا خیر، ولی حتی وی با در نظر گرفتن طرز فکرش و زمانی که گذشته است احتمالاً زیاد مطمئن نمی باشد.