گزارش شرایط سیاسی داخل ایران

یادداشت گری سیک از کارکنان شورای امنیت ملی برای مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور (برژینسکی)[1]

واشنگتن، 18 جولای 1980

موضوع:

           ایران

سیاست پنهان‌کاری[2] که ما از اواخر آوریل گرفته‌ایم، منافعی به همراه داشته است. علی‌رغم رقابت‌های شدید داخلی میان احزاب برجستۀ ایران بر سر تصاحب کرسی‌های مجلس و انتخاب نخست‌وزیر، موضوع گروگان‌گیری مانند گذشته، دیگر بازی سیاسی نیست. خمینی در سخنرانی‌های خود، دیگر به موضوع گروگان‌ها نمی‌پردازد و به آمریکا هجمه می‌برد. (خیلی محرمانه)

به نظر می‌رسد که در محافل داخلی سیاسی ایران، اجماعی درحال شکل‌گیری است مبنی‌بر اینکه از موضوع گروگان‌ها به‌اندازۀ کافی بهره‌برداری شده است و اکنون بیشتر، یک نقطه‌ضعف سیاسی (و اقتصادی) است که باید برطرف گردد. حتی بهشتی آماده است تا به‌صورت عمومی اعلام کند که امکان حل‌وفصل این مسئله براساس «سنت انسان‌دوستانۀ» اسلامی وجود دارد. (خیلی محرمانه)

متأسفانه، هیچ‌یک از این تحولات تضمین‌ نمی‌کند که ایرانی‌ها راهکاری معقول را برای خارج‌کردن خود از مخمصه‌ای که ایجاد کرده‌اند، طرح‌ریزی یا اجرا می‌کنند؛ بلکه برعکس، این خطر وجود دارد که اتفاقات ماه‌های آتی در تهران، از کنترل خارج شود و ما (و آن‌ها را) با بحرانی مواجه سازند که هیچ‌کس خواهان آن نیست. این اتفاق ممکن است از راه‌های مختلف رخ بدهد.

- مجلس اکنون بحث‌های ناظر به اعتبارنامۀ‌ برخی از میانه‌روهایی را که انتخاب شده بودند، به پایان رسانده است و موانع قانونی آغاز فعالیتش برداشته شده است؛ بنابراین در آینده‌ای نزدیک، فعالیت رسمی خود را آغاز خواهد کرد و نخست‌وزیر و کابینه نیز تا آخر این ماه تعیین می‌شوند. بااین‌وجود هیچ نشانه‌ای دالّ بر این وجود ندارد که موضوع گروگان‌گیری قبل‌از سپتامبر در مجلس بررسی می‌شود و برخی منابع نیز می‌گویند این اتفاق در اکتبر می‌افتد. (سرّی)

فارغ از زمان بررسی این مسئله در مجلس، احتمال انجام اقدامی سریع و ملموس ازسوی نمایندگان بی‌تجربه و به‌نوعی افراطی مجلس جدید، چندان بالا نیست. ازنظر سیاست داخلی ایران، جذاب‌ترین راه‌حل پیش روی مجلس برگزاری محاکمه است. تنها یک قدرت قاطع و باتجربه است که می‌تواند مانع این اقدام گردد؛ احتمالاً شخص خمینی. تجارب گذشتۀ ما نشان می‌دهد که نباید به اعمال چنین قدرتی خوش‌بین باشیم. (سرّی)

-      مشکل دوم بدترشدن روزافزون وضعیت نظام عمومی جامعۀ ایران است. ما شاهد حلقه‌‌ای خبیث و خطرناک هستیم. بی‌کفایتی نظام اسلامی سبب بروز نارضایتی عمومی می‌شود که به‌نوبۀ خود زمینه‌ساز پاک‌سازی و سرکوب آشکارتر ازسوی رژیم در راستای دفاع از خود شده است و این اتفاق هم دوباره نارضایتی بیشتر را رقم خواهد زد. هیچ‌کس نمی‌داند تا کی این جریان ادامه دارد و چه زمانی ساخت اجتماع به‌سمت خشونت سوق پیدا می‌کند. بااین‌حال، برآورد بیشتر ناظران به ماه‌های آتی اشاره دارد تا سال‌ها. فروپاشی نظام اجتماعی جان گروگان‌ها را به خطر انداخته است و ما را وادار می‌سازد تا تصمیمات فوری بگیریم. (سرّی)

-      احتمال سوم، مرگ یک یا چند نفر از گروگان‌هاست یا دستیابی به شواهد موثقی که نشان می‌دهد امنیت جانی آن‌ها در خطر است. (خیلی محرمانه)

-      در پایان، ممکن است شاهد نوعی استیصال با منشأ داخلی یا مرتبط با گروه‌های تبعیدی گوناگون باشیم که سبب تجزیۀ کشور یا قدرت‌گرفتن یک رژیم دیگر می‌شود. درحال‌حاضر، چشم‌انداز برای چنین فرضیه‌ای چندان امیدبخش نیست، ولی امکان وقوع یک شورش در آذربایجان یا برای مثال تلاش برای قطع ارتباط میادین نفتی خوزستان از بقیۀ کشور را نمی‌توان از نظر دور داشت. هر نوعی از این اتفاقات خطر جنگ داخلی را به دنبال دارند و شوروی را نیز بیشتر برای مداخله تحریک می‌کنند. (سرّی)

همۀ این تحولات از کنترل ما خارج هستند، اما لازم است که ما واکنشی درقبال آن‌ها داشته باشیم و همین مسئله سبب می‌شود که آن‌ها در افکارعمومی در این کشور و کشورهای دیگر، اولویت پیدا کنند. راهبرد دیپلماتیک ما بر مورد اول از میان این احتمالات استوار است. ما درصدد ایجاد کانال‌های متعدد و موثق ارتباطی با عناصر گوناگون دخیل در ساختار قدرت ایران هستیم تا از این طریق، تبادل دیدگاه‌ها امکان‌پذیر شود. (سرّی)

تمایل داریم که اطمینان حاصل شود که ایرانی‌ها فهمیده‌اند که محاکمه قابل‌پذیرش نیست. همچنین تمایل داریم تا دربارۀ چگونگی مدیریت موضوع در مجلس، به‌شکلی که مانع بروز یک غافل‌گیری ناگوار یا دور جدیدی از درخواست‌های عبث و حاکی از تقابل گردد، تبادل‌نظر داشته باشیم. طرح کلی چهارچوب مذاکرات در گزارشی ارائه شد که در طول مرحلۀ اول گفت‌وگوها در ماه فوریه و مارس تدوین شد.[3] هدف ما تشویق چهره‌های برجستۀ ایران برای استفاده از این بستر، به‌منظور طراحی سناریوی مخصوص‌به‌خود درقبال مجلس است. برخی کانال‌های ارتباطی موقتی ایجاد شده‌اند. کانال‌های دیگر نیز درصورتی‌که فعالیت‌های مجلس افزایش یابد، ایجاد می‌شود. من با نیوسام دربارۀ امکان تشکیل کمیتۀ بازنگری سیاست‌ها برای تحلیل جایگاه کنونی ما در جبهۀ دیپلماتیک، گفت‌وگو کردم و وزارت امور خارجه نیز درحال‌حاضر پیگیر این موضوع است. (سرّی)

برای مدیریت یا جلوگیری از سه احتمال آخر، واقعاً دچار کمبود منابع و توانایی هستیم. سازمان ملل می‌تواند دوباره در برخی شرایط، به بستری مفید و سازنده تبدیل شود. برای مثال، درصورت قریب‌الوقوع‌بودن برگزاری دادگاه، تصویب قطعنامه‌ای در شورای امنیت با مضمون ممنوعیت برگزاری محاکمه، شاید مؤثرتر از این باشد که صرفاً قطعنامه حاوی یک هشدار کلی باشد. تلاش سازمان ملل برای توافق یا مصالحه ممکن است که در برخی شرایط کمک کند؛ اگرچه سازمان ملل برای پرداختن و پایان‌دادن به یک جنگ داخلی ابزار کافی در اختیار ندارد. (سرّی)

می‌توان از سازمان ملل برای تحمیل مجازات‌های بیشتر بر ایران استفاده کرد و نیز بستری است که از آن نشانه‌ای بین‌المللی به شوروی مبنی‌بر عدم مداخله صادر می‌شود. به‌هرحال، با توجه به تجارب ما در طول هشت ماه گذشته، غیرواقع‌بینانه است که انتظار داشته باشیم سازمان ملل نقشی بیش از صرف ارائۀ توصیه و نصیحت ایفا کند و ایران هم به‌راحتی این توصیه‌ها را نادیده خواهد گرفت. (سرّی)

در غیر این صورت، گزینه‌های ما اساساً در محدوده‌ای هستند که خودشان به خودشان کمک می‌کنند. اگر باخبر شویم که گروگان‌ها کشته شده‌اند، چه واکنشی نشان می‌دهیم؟ اگر ایران هشدارها را نادیده بگیرد و برخی از گروگان‌ها را به‌صورت علنی محاکمه کند، چه می‌شود؟ اگر خمینی بمیرد و یا نظام جامعه دچار فروپاشی شود و گروگان‌ها با یک حزب کوچک از افراطی‌ها مواجه باشند، چه می‌شود؟ این موارد و سایر احتمالات شاید هرگز اتفاق نیفتند، ولی چه خوب است که ابتدا گزینه‌های پیش روی خود را به‌دقت بازنگری کنیم تا عوامل سیاسی، دیپلماتیک و نظامی دخیل در برنامه‌ریزی را برای شرایطی که مجبور به واکنش سریع هستیم، شناسایی کنیم. (سرّی)