وضعیت شاه ایران

تلگرام دستیار اجرایی معاون وزیر امور خارجه[1] (آکسمن) برای دبیر اجرایی وزارت امور خارجه (تارنوف)[2]

پایگاه نیروی هوایی لاکلند، تگزاس، 10 دسامبر 1979، ۰۳۱۶Z

0553. تنها برای مشاهدۀ تارنوف ازسوی آکسمن. موضوع: دیدار با شاه، 9 دسامبر 1979. (سرّی)

1.      (سرّی) من در جریان ملاقات 45دقیقه‌ای با شاه، نتیجۀ کشور شمارۀ یک را به او اطلاع دادم.[3] او با بیل جکسون صحبت نکرده بود؛ بنابراین من به‌نوعی، خبر فوری برای او محسوب می‌شدم. به نظر می‌رسید که این خبر ضربه‌ای برایش محسوب می‌شود. من روند طولانی‌ای را که ما برای اقناع رهبر این کشور طی کرده بودیم، توضیح دادم. همچنین به سفر ویژۀ هال، اینکه جسکون نیز در سفر به آن کشور همراهش بود و ارتباطات تلفنی گسترده و در سطوح بالا، اشاره کردم.

2.      (سرّی) من گفتم که رئیس‌جمهور کارتر همچنان به ضرورت یافتن یک کشور جایگزین برای شاه کاملاً پایبند است. من همچنین اضافه کردم که ما فشارها در بالاترین سطوح را ادامه داده‌ایم و در این زمینه به کمک شاه نیاز داریم.

3.      (سرّی) شاه موضع سران کشور شماره یک را باور نکرد یا مدعی بود که باور نمی‌کند. من خطاب به او گفتم که رهبر آن کشور، از همان ابتدا نگران جایگاه خود در جهان عرب و به‌طور خاص فلسطین، درصورت پذیرش شاه بود. همچنین اضافه کردم که او نظر عرفات و سایرین را نیز جویا شده است و آن‌ها نیز بر هراس ابتدایی او صحه گذاشته‌اند. شاه گفت: «اول لوپز پورتیلو و اکنون رهبر کشور شمارۀ یک». او مدعی شد که این تسلیم‌ در برابر فشار بدین‌معناست که رژیم حاکم در تهران، درواقع با استفاده از تاکتیک‌های وحشتناکش، درحال به‌دست‌آوردن نتیجه است. او پرسید: «این روند کجا متوقف خواهد شد؟»

4.      (سرّی) من به شاه گفتم که احتمالات دیگری نیز وجود دارد و لازم است روی آن‌ها تمرکز کنیم. همچنین یادآور شدم که اواسط هفتۀ آینده اطلاعات بیشتری دربارۀ کشور شماره دو[4] به دست می‌آوریم و اکنون آن را کنار بگذاریم و مهم این است که بر گزینه‌هایی در همین نیمکره و نزدیک خودمان فکر کنیم. شاه گفت: «مثلاً چه کشوری؟» من در پاسخ، به کشورهای شماره سه[5] و کشور جدید شماره پنج[6] و نیز باهاما[7] اشاره کردم.

همچنین تلاش کردم بفهمم که آیا او درصدد گفت‌وگو با لوپز پورتیلو برای تمدید موقت روادید خود بوده است یا خیر. شاه در پاسخ اظهار داشت که باهاما با شأن او سازگار نیست و دوباره از چرخش لوپز پورتیلو اظهار تعجب، خشم و تأسف کرد. او نسبت‌به باهاما، حسی از تحقیر و نکوهش داشت. همچنین نظر شاه در برابر کشورهای شماره سه، پنج و نیز شماره دو منفی بود؛ تاحدودی به این دلیل که آن‌ها کشورهایی هستند که «مردم برای مخفی‌شدن به آنجا می‌روند». (سرّی)

 من به او گفتم که در شرایطی این چنینی، هیچ راه‌حل مطلوبی وجود ندارد و همچنین به تفاوت‌های مهم بین مورد شماره سه و پنج نیز اشاره کردم. او با دقت گوش می‌داد و به نظر می‌رسید که اطلاعات چندانی دربارۀ کشور شماره پنج ندارد. وقتی که بخواهیم بر روی کشور شماره پنج مانور بدهیم، من می‌توانم از برخی نکات مجاب‌کننده از وزارت بهره ببرم و ویژگی نظام این کشور، جایگاهش در منطقۀ ما و جهان سوم و نیز روابطش با آمریکا را تشریح کنم. (سرّی)

5.      (سرّی) شاه از سوئیس پرسید، اما گویا تصور می‌کرد که گزینه‌ای غیرمحتمل است.

6.      (سرّی) شاه بسیار به‌خاطر اظهارنظر اندرو یانگ مبنی‌بر اینکه باید به کشور شماره دو برود و در آنجا «به همتایان نژادپرست و فاشیست خود ملحق شود»، برآشفته و ناراحت بود. من بدون اظهارنظر دربارۀ این دیدگاه، به او گفتم که مهم است که کشور شماره دو را از فهرست گزینه‌ها حذف نکند، حتی اگر آخرین انتخاب باشد.

7.      (سرّی) همسر شاه، امروز عصر در قالب یک تلگرام، پیشنهاد کانادا را مطرح کرد و من به شاه توضیح دادم که رفتن به این کشور امکان‌پذیر نیست. او گفت که کانادایی‌ها همان کاری را می‌کنند که بریتانیایی‌ها انجام می‌دهند. او همچنین نسبت‌به استرالیا و نیوزلند تمایل نشان داد، ولی به‌دلیل اینکه دنباله‌رو بریتانیا هستند، کنارشان زد. اگر هرکدام از این موارد شدنی است، لطفاً پیشنهاد خود را مطرح کنید.

8.      (سرّی) شاه موضوع کمیسیون بین‌المللی برای «محاکمۀ من و آمریکا» را مطرح کرد. او گفت که ترسی از آن ندارد و اگر برگزار شود، باید از خود دفاع کند. وی ادامه داد که رژیم ایران، احتمالاً اسنادی دررابطه‌با 37 سال حکومتش را ارائه خواهد کرد و در آن موقع، او باید برای دفاع از خود، ازجمله احتمالاً رئیس‌جمهور سابق ایالات متحده را شاهد بگیرد.

من گفتم که فارغ از هر اتفاقی که درمورد طرح اتهامات بیفتد، هیچ ارتباطی بین این مسئله و یافتن یک کشور برای سکونت او وجود ندارد. شاه موافق این نکته بود. تصور من این است که او تلاش داشت تا به‌صورت ضمنی، به خطرات احتمالی که برای ما در این کمیسیون وجود دارد، اشاره کند. انتظار دارم که او این موضوع را دوباره مطرح کند؛ بنابراین بفرمایید که چه پاسخی باید به او در این مورد بدهم؟ (سرّی)

9.      (سرّی) در پایان دیدار، شاه بسیار افسرده و اندوهگین به نظر می‌رسید. او گفت: «به نظر من باید چند روز دیگر صبر کنیم تا ببینیم شرایط چگونه پیش می‌رود.» من گفتم درست است که خبرها دربارۀ کشور شماره یک ناامیدکننده است، اما این تنها یکی از گزینه‌های موجود است و ما باید به تلاش برای پیگیری موارد باقی‌مانده ادامه بدهیم.