تحلیل وضعیت برخورد با ایران

یادداشت اطلاع‌رسانی سرپرست ادارۀ اطلاعات و تحقیقات[1] (مارک[2]) برای وزیر امور خارجه ونس[3]

واشنگتن، 12 نوامبر 1979

چشم‌انداز بن‌بست مبهم در ایران

تصور ما این است که براساس شواهد موجود، می‌توان مدعی شد که:

1.    تقریباً هیچ چشم‌اندازی برای موفقیت آزادسازی گروگان‌های ما در تهران، ازطریق اقدام دیپلماتیک وجود ندارد؛

2.    این‌گونه نیست که اعمال فشار اقتصادی یا وضع هر نوع تحریم دیگری ازسوی آمریکا علیه رژیم ایران (ازجمله اقدام نظامی ایالات متحده) در تأمین امنیت و آزادی گروگان‌ها موفقیت‌آمیزتر باشد؛

3.    با استمرار شرایط کنونی، روند محبوس‌بودن گروگان‌ها ممکن است چند ماه ادامه پیدا کند.

علی‌رغم تلاش‌های دیپلماتیک آمریکا، هیچ بهبودی در وضعیت گروگان‌های آمریکایی ایجاد نشده است. مقامات ایران به‌روشنی اعلام کرده‌اند که تمامی ابتکارات خارجی برای آزادی گروگان‌ها را اهانت‌آمیز می‌دانند.

در سوی دیگر، در طول همین مدت، موضع ایران تثبیت شده و عزم این کشور برای پایبندی بر موضع خود، به‌شکلی قابل‌توجه، تقویت شده است:

-      اکثریت ایرانی‌ها با شوری روزافزون، از تسخیر سفارت حمایت می‌کنند. تقاضا برای بازگرداندن شاه و حمله به ایالات متحده، به‌شدت روبه‌افزایش است. خمینی و سایرین با تمجید و مدح و شکوه کشته‌شدن برای اسلام و ملت، از مفهوم شهادت سوءاستفاده کرده‌اند.

-      درحال‌حاضر، سرسختی رهبران کشور و نیز «دانشجویان» اسیرکننده بسیار شدید است؛ به‌شکلی که هیچ‌کس به‌جز خود خمینی، انعطافی در این موضوع نشان نمی‌دهد (نه اینکه او در هر رویدادی، میل برای چنین انعطافی را نشان داده است).

-      مقامات ایران، چهارچوبی مفهومی از توجیه خود را تشریح کرده‌اند که بسیار موردپذیرش مردم نیز قرار گرفته است. براساس دیدگاه آن‌ها، شاه یک مجرم است و کرامت انسانی اقتضا می‌کند که او به ایران بازگردد تا محاکمه شود. او دست‌نشاندۀ آمریکا بوده و آمریکا ازطریق او، ایران را غارت و ساختار فرهنگی و اجتماعی آن را نابود کرده است. سفارت آمریکا نه یک نهاد دیپلماتیک معمول، بلکه مرکزی برای جاسوسی بوده است که ایالات متحده با استفاده از آن، شاه و ایران را کنترل می‌کرده است؛ ازاین‌رو، سفارت آمریکا و کارکنانش نمی‌توانند مدعی مصونیت دیپلماتیک مرسوم شوند.

-      مقامات ایران یک حرکت بین‌المللی را برای نمایش موضعشان به جهانیان راه‌ انداخته‌اند. توضیحی که آن‌ها از ماجرا ارائه می‌کنند، به‌خوبی با تفکر بسیاری از «مقامات» کشورهای جهان سوم منطبق است. برخی از کشورهای رادیکال، به‌زودی حمایت خود از ایران را اعلام خواهند کرد. سایرین نیز احتمالاً استدلال و ادعای ایران را در خفا می‌پذیرند؛ درهرصورت، بسیار محتمل است که جایگاه متعصبانۀ کنونی ایران ازنظر بین‌المللی، در هفته‌های آتی، در میان بسیاری از دولت‌های جهان‌سومی بازیابی شود و ایران به‌خاطر تحقیر موفقیت‌آمیز واشنگتن شهرت به دست آورد.

 شوروی درصدد است تا با عدم تمایل برای ابراز علنی حمایت از اصول مسلم دیپلماتیک و دفاع از حقانیت هدف دانشجویان ایرانی، از موقعیت به‌وجودآمده سوءاستفاده کند.

-      ما پیش‌بینی نمی‌کنیم که مقامات ایران، درحال‌حاضر، قصد آسیب‌رساندن به گروگان‌ها را داشته باشند، ولی وضعیت ناپایدار است و ممکن است تغییر کند؛ به‌ویژه با درنظرگرفتن احساسات متغیر مردم ایران. به‌علاوه، اگر همان‌طور که محتمل به نظر می‌رسد، شرایط اقتصادی در شش ماه آینده بدتر شود و این مسئله منجر به آشوب سیاسی جدید در کشور گردد، در آن صورت، امکان دارد که بتوانیم سرنوشت گروگان‌ها را پیش‌بینی کنیم؛ البته اگر آن‌ها همچنان در آن زمان، در اسارت باشند.

تنها دو احتمال برای برون‌رفت از این بن‌بست متصور است: مرگ شاه یا انتقال وی به یک کشور سوم؛ اگرچه «دانشجویان» حاضر در سفارت تأکید کرده‌اند که گزینۀ دوم سبب آزادی گروگان‌ها نخواهد شد؛ اما سران کشور به این اندازه بر این موضوع تصریح نکرده‌اند. بااین‌وجود، به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانیم مطمئن باشیم که آن‌ها موضع دانشجویان را نپذیرفته‌اند و حبس گروگان‌ها را با هدف تحریک ایالات متحده برای فشار بر مکزیک یا کشور دیگری که شاه به آن پناهنده شده است، برای استرداد شاه به ایران پایان می‌دهند.

 در سوی دیگر، خمینی ممکن است که بعداز مرگ شاه، تصمیم بگیرد تا از این مسئله بیشترین بهره‌برداری را ببرد و بدین‌ترتیب، اعلام کند که آمریکا را شکست داده است و باید برای خاتمه‌دادن به موضوع گروگان‌ها، از کشور بیرون بروند (و احتمالاً روابط دیپلماتیک را نیز با آمریکا قطع نماید).