بررسی بازگرداندن شاه به مکزیک

محتوای جلسۀ کمیتۀ هماهنگی ویژه[1]

واشنگتن، 8 نوامبر 1979

در طول جلسه، ونس موضوع سلامت جسمانی شاه را و اینکه چه زمانی می‌توان او را به مکزیک بازگرداند، مطرح کرد. براون درادامه اضافه کرد که دربارۀ انجام این کار، ازطریق یک هواپیمای سی ـ 9[2] برای سرعت‌دادن به فرایند انتقال، پرس‌وجو خواهد کرد. یحتمل لوله‌ها و سایر تجهیزات پزشکی همچنان به شاه متصل هستند.

 من در این بخش از جلسه مات‌ومبهوت شده بودم و می‌دیدم که برژینسکی نیز غرق در شگفتی است. او سپس با لحنی آرام، شروع به صحبت کرد و این‌گونه گفت که اگر اکنون بتوانیم شاه را با هر شرایطی، به مکزیک برگردانیم، این به‌معنای عقب‌نشینی در برابر خواسته‌های اوباش دانشجو در تهران است.

یک ماه پیش نیز وقتی اعلام کردیم که وضعیت موجود ازنظر ما غیرقابل پذیرش است، در برابر خواسته‌های شوروی و کوبایی‌ها تسلیم شدیم.[3] اکنون هم دوباره تصمیم به عقب‌نشینی داریم. این اقدام چه تأثیری بر نقش بین‌المللی ما به‌عنوان یک قدرت جهانی خواهد داشت؟ متحدین ما چه برداشتی از این اقدام می‌کنند؟ دیگر چه کسی در تعهدات و توافقات به ما اعتماد می‌کند؟

ونس به‌شکلی متواضعانه گفت که نیازی نیست تا درمورد همۀ این مسائل، یکجا تصمیم‌گیری کنیم؛ می‌توانیم دربارۀ وضعیت شاه تصمیم بگیریم و بعد نسبت‌به تهران، سیاست متفاوتی را در پیش بگیریم. برژینسکی در پاسخ اظهار داشت که آمادۀ انتقال شاه براساس یک راهبرد برای بازگرداندن کارکنان سفارتمان و سپس گرفتن انتقام است، اما این کار را تنها در چهارچوب یک راهبرد کلی که ازپیش درموردش تصمیم‌گیری شده است، پیگیری خواهد کرد.

ونس و براون معتقد بودند که یک راهبرد کلی ضرورتی ندارد؛ چون می‌توانیم در هر مرحله به‌اقتضای شرایط تصمیم‌گیری کنیم. برژینسکی دیدگاه خود را تکرار کرد و اضافه نمود که این اقدام، اولین کاپیتولاسیون خفت‌بار ایالات متحده در طول تاریخ خواهد بود؛ نه تاریخ‌سازی که او خواهان مشارکت در آن بوده است؛ تسلیم در برابر اوباش‌های خارجی، لکه‌دارکردن کرامت ارزش‌ها و قدرت آمریکا.

وی همچنین تشریح کرد که اگر یکی از بستگانش در میان گروگان‌ها می‌بود، بدیهی است که او نیز نسبت‌به سرنوشت آن‌ها نگران می‌شد و درخواست اعطای امتیاز برای آزادی می‌کرد، اما او در جایگاه تصدی مسئولیت ارائۀ مشاوره به رئیس‌جمهور، نمی‌تواند اجازه دهد این احساسات بر روند تصمیم‌گیری اثر بگذارند.

نگاه ما در کمیتۀ هماهنگی ویژه باید به منافع کلی‌تر و بزرگ‌تر آمریکا، اهمیت سرنوشت آمریکایی‌ها و تمامی متحدین ما در اقصانقاط جهان باشد. از این دیدگاه، نظر ونس و براون به‌هیچ‌وجه منطقی نبود. او دوباره موافقت خود را با طراحی یک عملیات فریب و استفاده از شاه برای بازگرداندن گروگان‌ها اعلام کرد؛ مشروط به اینکه تنها به‌عنوان یک حیلۀ تاکتیکی و نه یک تسیلم خفت‌بار به کار گرفته شود.

براون مردد بود و ضمن اعلام موافقت با برژینسکی اظهار داشت که ما نباید یک تصمیم راهبردی جامع بگیریم؛ بلکه باید بسته به موقعیت تصمیم‌گیری کرد.

 برژینسکی در مخالفت با او گفت: «شما نمی‌توانید هر دو دیدگاه را هم‌زمان اجرا کنید. هارولد، شما باید تصمیم بگیرید که آیا شاه را تسلیم ایرانی‌ها می‌کنید یا خیر. اگر پاسخ منفی است، باید ایدۀ من را بپذیرید.»

براون به‌شکلی منفعلانه، به‌سمت دیدگاه برژینسکی متمایل شد، اما بااین‌حال تلاش کرد تا راه فراری برای بازگشت به عقب باقی بگذارد. جهان‌بینی ونس، «وکیل»، مبنی‌بر اینکه اگر به صلاح است شاه را بیرون بیندازید، تکرار شد.

سیویلتی، تنها فرد دیگری بود که آشکارا اعلام موضع کرد. او کاملاً از نظر برژینسکی حمایت کرد. نکتۀ جالب‌توجه سکوت ژنرال جونز و چهرۀ بی‌تفاوت او بود.

فقط می‌توان احساس انزجار و نفرت را از چهره پاک کرد. در طول این تبادل‌نظر، لبخندهای حاکی از زودرنجی براون و صورت ذاتاً بی‌احساس ونس، فقدان شوکه‌کنندۀ شخصیت و شجاعت اخلاقی را نشان دادند لحن بزدلانه در آن‌ها وجود داشت. واقعاً جای سؤال دارد که آیا آن‌ها صلاحیت قدرتی که به آن‌ها واگذار شده است را دارند یا خیر. اعتراف می‌کنم که برژینسکی با اشاره به الزامات سیاسی و اخلاقی مناصبشان، به‌شکلی مستقیم و صریح عمل کرد.