گزارش امیر انتظام پیرامون تحولات ایران به جاسوس سیا

شماره: ۱۹۶۴
از: سفارت آمریکا - استکهلم
تاریخ: ۹ اکتبر ۷۹
به: وزارت امور خارجه - واشنگتن - فوری
بااطلاع: سفارت آمریکا - تهران - فوری
ارجاع به: (A ) آمریکا ۲۵۸۴۱۵، (B ) تهران ۱۰۴۶۸
موضوع: مذاکره با انتظام
۱- (سرّی - تمام متن)
۲- وزیر مختار در ۵ اکتبر به امیرانتظام تلفن زد تا همان طور که تلکس مرجع پیشنهاد کرده بود تحولات اخیر ایران را مورد بحث قرار دهند. به هر حال انتظام به بحث در مورد تحولات خاصی از قبیل شخصیت های جدید کابینه اظهار تمایل کرد ولی تمایلی به بحث در مورد روابط عمومی آمریکا و ایران نداشت. وی به تفصیل تأسف خود را از کوتاهی آمریکا در اتخاذ اقدامات عملی ابراز نمود. اقداماتی که بلافاصله باعث بهبود روابط دو جانبه شود و بازرگان و اطرافیان او مثل انتظام که علیرغم «امتناع آمریکا» هنوز با اصرار هرچه تمامتر طرفدار غرب هستند تقویت کند و به تدریج حرکات ضد آمریکایی آیت اللّه خمینی را «رهبری که شما (آمریکا) باید با او کنار بیایید» ملایم کند.
۳- از همان اوایل روشن بود که فکر و قلب او در جهت توصیف اعضای جدید کابینه نبود و نخواهد بود.
در مجموع وی این واقعیت را بیان داشت که تغییرات کابینه تأثیر بسیار کمی بر مقاصد اقتصادی دولت تا تحولات ایران خواهد داشت. اگر تأثیری هم باشد، این خواهد بود که این شخصیت های جدید باعث تقویت تصمیم به محو آثار گذشته و کار تبدیل ایران به یک جمهوری اسلامی حقیقی در چند سال آینده خواهد شد. چند عضو جدید مخصوصاً یداللّه سحابی و پسرش عزت اللّه سحابی «خیلی مذهبی» هستند، و خوشبختانه کمک خواهند کرد تا تمایزات بین چهره‌های مذهبی و غیر مذهبی کمتر نمایان شود.
۴- انتظام به طور مختصر اسامی اعضای جدید کابینه را به شرح زیر بیان داشت:
... چمران - مهندس بسیار عالی، عمر خود را تماماً وقف انقلاب یا کار نموده است، رهبر جنبش مقاومت، ۱۵ سال در آمریکا گذرانده است، در لابراتوارهای بل روی طرح های تحقیقاتی فضایی کار می‌کرد تا اینکه آمریکا وی را به جهت نظرات سیاسیش «بیرون انداخت». چمران یکی از بزرگترین رهبران انقلاب خواهد بود. علیرغم رفتار خشن آمریکا، چمران می‌خواهد با آمریکا رابطه داشته باشد.
برای کشور حماقت است اگر چمران و نیازهای (دفاعی) ایران نادیده گرفته شود.
... فروهر - وکیل عالی، حدود ۵۰ ساله، رهبر حزب ملت ایران بود...
شهیدی چهل و اندی ساله، عضو حزب آزادی «مثل خودم» (احتمالاً اینجا اشاره انتظام به نهضت آزادی ایران بود. )

... عزت اللّه سحابی - مهندس، فارغ التحصیل دانشگاه تهران، حدود ۵۲ ساله، عضو نهضت مقاومت با انتظام.
... بنی اسدی - اوایل دوره چهل سالگی، فارغ التحصیل یک کالج آمریکایی.
... حبیبی - عضو حزب آزادی، اقامت در فرانسه، حدود ۴۸ ساله.
... یداللّه سحابی - حدود ۴۷ ساله، «خیلی مذهبی»، پدر عزت اللّه سحابی.
۵ - درباره نزیه، انتظام گفت او جای «امنی» پنهان است. وکیل و مدیر عالی است ولی در انتقادات خود بصیرت ندارد. مدتی قبل، طی سخنرانی، نزیه با بیان چندین موضوع و ابزار خشم و ایجاد سوءظن نسبت به رشد آهسته اقتصاد، سرانجام باعث اخراج شوم او از شرکت نفت شد. انتظام گفت او و دیگر دوستان نزیه «اعتقاد دارند که او می‌تواند نجات داده شود. »
۶- توجه انتظام هیچ گونه از موضوع روابط ایران و آمریکا پرت نشده. او یأس جدی را که خودش و دیگر ایرانیانی که در فرنگ تحصیل و مسافرت کرده اند، متحمل آنند را تشریح نمود. علت یأس کوتاهی آمریکا در نشان دادن آن علاماتی که حاکی از قبول انقلاب ایران و تمایل آمریکا به ارتباط با انقلاب بر اساس برابری و احترام می‌باشد.
انتظام گفت که آمریکا دقیقاً می‌داند که چگونه به نیازهای فعلی ایران پاسخ گوید... قطعات یدکی هواپیما، از بلوکه خارج نمودن وجوه ایران در آمریکا، مواد خام برای صنایع ایران، و غیره... در حالی که مقامات آمریکایی در تهران و واشنگتن الفاظ امیدوارکننده ای بر زبان می‌آورند از اتخاذ اقداماتی که پشتوانه آنها عاجز شود، عاجزند. در بین آنها که آمریکا را بهتر از همه می‌شناسند این سوءظن رشد می‌کند که آمریکا در حال بازی یک سیاست انتظار است. انتظام گفت که اگر استراتژی همین است، شکست خواهد خورد. ایران به اندازه کافی مشکلات دارد و پنهان نمی شود که اختلافات جدی در مورد اینکه تا کجا و به چه سرعتی با انقلاب همراهی شود. اما همه بر این اتفاق نظر دارند که به «شاهی که شما حمایتش می‌کردید» یا هر شاه دیگری اجازه داده نخواهد شد که حکومت کند. آمریکا بهای زیادی برای این بازی سیاست انتظار خواهد پرداخت. انتظام نسبت به این توضیحات که قوانین و نه سیاست آمریکا باعث تأخیر ارسال چیزهایی مثل قطعات یدکی هلیکوپتر شده است اعتنایی نکرد. او گفت زمانی که شاه چیزی را می‌خواست، آمریکا با موفقیت راه هایی برای تهیه آنچه شاه می‌خواست پیدا می‌نمود. الآن آمریکا می‌تواند به آسانی - در یک لحظه - راه هایی را برای کمک به تهران پیدا کند.
۷- انتظام به بدگمانی رهبران انقلاب نسبت به اتحاد جماهیر شوروی اشاره نمود. در عین حال سفیر شوروی فعال ترین شخص در تهران است. روزانه از مؤسسات دولتی با پیشنهادات هر نوع کمک دیدن می‌کند. او مداوم پس زده می‌شود ولی دوباره پدیدار می‌شود تا دوباره کوشش کند. امیرانتظام گفت فعالیت شوروی مشخصاً مقابل موضع آمریکا، که به چشم خیلی از ایرانیانِ والامقام کاملاً انفعالی است، قرار دارد.
وزیر مختار در جواب گفت که این اشتباه بزرگی است که حرف آمریکا را که واقعاً قصد برقراری روابط حسنه بر پایه احترام متقابل و منافع دارد باور نشود. پیشنهاد شد که انتظام می‌تواند بعداً که به تهران برمی گردد به لینگن، کاردار تلفن بزند و سیاست آمریکا را مورد بحث قرار دهند. انتظام گفت که چنین خواهد کرد و اشاره نمود که از ۹ تا ۱۷ اکتبر در تهران خواهد بود.
۸ - انتظام ۶ اکتبر عازم پاریس شد. هدف عمده در آنجا برپا کردن یک «روزنامه ایرانی است که به آلمانی، فرانسه و انگلیسی چاپ می‌شود تا در سرتاسر اروپا منتشر شود. » او گفت این شبیه به فعالیتی است که هم اکنون در واشنگتن اجرا می‌شود - صدای ایران - و منظور از آن توضیح اهداف، روش ها و سیاست ها و مشکلات ایران می‌باشد.
۹- انتظام در ۱۸ اکتبر به استکهلم باز خواهد گشت و مدت کوتاهی پس از آن اعتبار نامه‌های خود را در اسلو و هلسینکی تسلیم خواهد نمود.

مینوت - کندی ۴۱۶۴