وضعیت نفتی عربستان سعودی - 1978

وضع نفتی عربستان سعودی - 1978

سند شماره (5)

تاریخ: 15 فوریه 1978 - 26 بهمن 1356

طبقه بندی: سری

از: سفارت آمریکا - جده

به: وزارت امور خارجه - واشنگتن. دی. سی

موضوع: وضع نفتی عربستان سعودی - 1978

خلاصه:

سقف تولیدی 5/8 میلیون بشکه در روز نفت عربستان سعودی در سال 1978 که در آن تقاضا پایین خواهد بود به مرحله آزمایش گذاشته نخواهد شد. دولت عربستان سعودی، اگر لازم باشد، آماده است تولید خود را آنقدر کاهش دهد که به حمایت از قیمت نفت در اوپک منجر گردد.

علی رغم تقاضای معتدل پیش بینی شده برای نفت در دو سال آینده دولت عربستان سعودی به آرامکو اجازه داده است که ظرفیت تولیدی خود را در سالهای 1980 بالا ببرد، گرچه این افزایش هنوز هم به دلخواه آرامکو نیست. و به خاطر پافشاری دولت عربستان سعودی برای خودکفا باقی ماندن از نظر مالی (که برنامه های خود را از طریق عوارض نفتی تأمین می نماید)، آرامکو مجبور شده است اعلام نماید که در اواسط سالهای 1980 تولید به میزان 5/12 میلیون بشکه در روز ادامه خواهد یافت. بخش اعظم مخارج به منظور حفظ تولید در حوزه هایی که دچار افزایش نمک، فرسایش و مسائل دیگر شده اند، مصرف خواهد گردید.

احساسات سعودیها نسبت به حفظ و صرفه جویی منابع، افزایش یافته است، و در زمانی که این کشور شرکت آرامکو را به طور صد در صد در اختیار می گیرد این مسئله نیز مشکلاتی بر سر راه برنامه های گسترشی ایجاد خواهد کرد. لیکن، سیاست نفتی سعودی به وسیله ولیعهد فهد و در مخالفت با آن گرایشها و در صورتی که ملاحظات سیاسی همچون سیاست خاص خاورمیانه ای اجازه دهد، تعیین خواهد گردید.

ص: 353

با وجود اینکه این امکان هست که دولت آمریکا بتواند موجبات تولید بیشتر نفت عربستان سعودی را در اواسط سالهای 1980 باعث شود، ولی کاهش این میزان تولید سبب می شود که یک» بحران نفتی «دیگر به وجود آید، مگر اینکه آمریکا در زمینه انرژی اقدامات دیگری انجام دهد.

1- تولید و قیمتهای کنونی. تولید نفت عربستان سعودی در سال 1978 محدود به سقف تولید 5/8 میلیون بشکه در روز خواهد بود. این رقم به وسیله یمانی وزیر نفت سعودی در سال 1977 به دنبال تلاش نا موفق وی برای سرکوب افزایش قیمت نفت اوپک، از طریق افزایش تولید، صورت گرفت و تحلیلگران بازار نفتی نیز پیش بینی می کنند که در چنین بازار معتدلی تقاضا برای نفت سعودی بیش از این نخواهد بود. بسته به میزان بهبود اقتصادی در کشورهای صنعتی، این محدودیت تولید اگر ادامه یابد در سال 1979 سبب خواهد شد که میزان فروش بالا برود. یمانی هشدار داده است که رشد مصرف نفت در سالهای 80-1979 سبب خواهد شد که قیمت نفت بسیار افزایش یابد و البته اگر محدودیت تولید نیز در برابر افزایش تقاضا به همین صورت باقی بماند، این روند تسریع خواهد گردید. لیکن باید به خاطر داشت که این سقف تولید میانگین سالانه را نشان می دهد و ممکن است به جای تولید، رقم نفت صادر شده را نشان دهد.

تولید نفت در طول سال 1977 و در پایان آن به طور متوسط بالغ بر 2/9 میلیون بشکه در روز گردید.

تولید 5/9 میلیون بشکه در روز توسط آرامکو در ماه دسامبر نیز جای تعجب داشت و احتمالاً نشانگر خریدهای محتاطانه، قبل از آغاز کنفرانس اوپک و نیز زمستان بسیار سخت آمریکا بوده است. بنا به گفته منابع شرکت، آرامکو در حال حاضر با سقف تولید 5/10 میلیون بشکه در روز به تولید ادامه می دهد. و با وجود اینکه محدودیتهای فنی در مورد تولید بعضی از حوزه ها که وسیله سعودیها در پایان تابستان تحمیل می شود تقریبا جنبه ظاهری دارند، ولی این (محدودیتها) در دورانی که تقاضا پایین است چندان مؤثر واقع نمی شود، باید یادآور شد که حوزه جوار که تابع چنین محدودیتهای فنی می باشد در ماه نوامبر یعنی آخرین ماهی که از آن آمار در دست داریم به میزان 2/5 میلیون بشکه در روز نفت تولید می کرده است.

قیمت نفت سعودی به خصوص برای نفت خام سنگین نسبتا جالب است. (با وجود کاهش قیمت نفت کویت، هنوز هم نفت خام این کشور 25 سنت گرانتر از نفت مشابه آن در عربستان سعودی است.) ولی درروند فروش نفت خام سنگین و سبک سعودی تغییری مشاهده نکرده ایم؛ و به نسبت 4 به 1 به نفع نفت خام سبک ادامه دارد (که بیشتر آنها از حوزه های دارای محدودیت فنی تولید می گردند.) سعودیها نمی خواهند میزان فروش نفت خام را بالا ببرند؛ بلکه بر عکس آن را خواهانند. پس از کنفرانس نفتی اوپک از قول یمانی گزارش کرده اند که عربستان سعودی حاضر است در بازارهای معتدل میزان تولید خود را پایین بیاورد تا قیمتها ثابت بماند و دلایلی در دست است که طبق آنها بر اساس همین تضمینهای سعودی، ایران نیز به حمایت از ثبات قیمت در کاراکاس اقدام کرد در این رابطه، دولت عربستان سعودی بیشتر به ایفای نقش تولید کننده و متعادل کننده قیمتها در اوپک پرداخته و نپذیرفته است که به طور یک جانبه در سهمیه تولیدی خود تغییراتی ایجاد نماید.

2- وضع مالی: وضع مالی آرامکو که 97 درصد نفت سعودی را تولید می کند دارای اهمیت ویژه ای در تثبیت ظرفیت تولیدی نفت کشور شده است. این کمپانی اصولاً سرمایه های خود را از طریق جریان پولی خود برای گسترش طرفیت (حدود یک میلیون بشکه در روز) مطابق سالهای قبل تأمین می کرده است.

لیکن، افزایش هزینه پروژه ها، بالا رفتن غیر منتظره هزینه نگهداری سطح تولید کنونی، نیازهای

ص: 354

سرمایه ای برای جمع آوری گاز و ایجاد تأسیسات برق در استان شرقی از جریان پول موجود آن شرکت در سال 1977 فراتر رفت و در پایان سال آن را با یک بحران پولی عظیم روبرو ساخت. در نتیجه برای اولین بار مجبور شد از دولت عربستان سعودی درخواست کمک بودجه ای بنماید تا بتواند برنامه های خود را ادامه دهد.

پاسخ دولت عربستان سعودی به آرامکو این بوده است که این شرکت باید بتواند در نتیجه فعالیتهای تولیدی خود از نظر مالی خودکفا باشد. ولی قبول کرده است که برای تأسیسات گاز و برق پول پیش پرداخت نماید. و در واقع 100 میلیون ریال سعودی برای تأسیسات برق و 300 میلیون دلار برای تأسیسات گازی اختصاص داده است. این وضع سبب می شود که مقداری از جریان پول آرامکو آزاد شود، به خصوص که نیاز سرمایه ای برای جمع آوری گاز در سالهای آتی سرسام آور خواهد گردید. طبق اطلاع ما، آرامکو به دولت عربستان سعودی گفته است که آماده است طبق بودجه تعیین شده پروژه های مزبور را آغاز نماید.

از طرف دیگر به آرامکو گفته شده است که برنامه های تولیدی نفت را باید از طریق منابع مالی داخلی تأمین نماید، و نباید از بودجه دولتی انتظار کمکی داشته باشد. آرامکو با 50 سنت سودی که در قبال هر بشکه نفت دریافت می نماید، فقط می تواند 5/1 میلیارد بشکه نفت در سال بفروشد تا بتواند (به میزان تولید کنونی) سرمایه لازم برای تولید نفت،توسعه، وزیر بناهای دیگر را فراهم آورد. طرحهای کنونی در زمینه بالا بردن و توسعه تولید (به پاراگرافهای بعد مراجعه کنید) مستلزم 5/8 میلیارد دلار سرمایه است و تا پایان سال 1984 نیز باید خاتمه یابد. عنصر اصلی کنونی این برنامه بالا بردن میزان تزریق و تولید برای حفظ سطح کنونی تولید حوزه های حاضر است. مخارج دیگر عبارتند از سرمایه لازم برای کشف حوزه های جدید، تعمیر و نگهداری وسایل و هزینه های استخدامی و اقدامات امنیتی دیگر. (آتش سوزی آبقیق یا «خطر منفرد» در ماه می گذشته 300 میلیون دلار خسارت وارد کرد).

3- برنامه های توسعه و گسترش: مسلما محدودیت مالی آرامکو عامل محدود کننده مهم این شرکت در برنامه های گسترشی است. این شرکت مجبور شده است ظرفیت تولیدی 16 میلیون بشکه در روز خود را به 5/13 میلیون بشکه در روز برای اواسط سالهای 1980 تغییر دهد و احتمالاً در سال 1984 این سطح تولید به 5/12-12 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. حدود 5/11 میلیون بشکه آن از حوزه های کنونی تولید خواهد رسید. (که ظرفیت آنها تغییر نکرده است) ولی باید مخارج زیادی برای تأسیس وسائل تزریق آب (جدید و یا تعویض، دستگاههای قدیمی)، تولید، نمک زدایی و خط لوله و نیز بازگشایی چاههایی که هم اکنون بسته شده است، متحمل شود. این مخارج مهم لازم است تا بتوان تجهیزات فرسوده را تعویض و فشارهای وارده ای را که در حوزه های مهم قاوار، بری و آبقیق تجربه شده کاهش دهند، و 2 میلیون بشکه باقیمانده نیز باید با تولید اضافی حوزه های موجود و ایجاد حوزه های جدیدتر تأمین گردد.

سیاست دولت عربستان سعودی نیز عامل محدود کننده دیگری برای ظرفیت تولیدی آرامکو بشمار می رود. اختلافات درونی دولت بر سر منافع تولید زیاد و کم و ذخایر مالی تمام نشده است و در آینده نزدیک نیز پایان نخواهد یافت. وجود همین اختلافها سبب شده است که آرامکو حق انتخاب زیادی نداشته باشد و علاوه بر این باعث شده است که آرامکو مجبور شود از نظر مالی «متکی به خود» باشد.

شرکت در حال حاضر با حضور اعضای وزارت نفت سعودی در هیئت مدیره خود فعالیت می کند و با

ص: 355

وجود مشاجرات موجود بین آنها و نمایندگان شرکت مادر، هیچ یک از آنها با افزایش تولید مخالف نیستند. لیکن پس از تصاحب آرامکو، مخارج مربوط به تولید و طرحهای گسترش دچار مشکل زیاد و اولویتهای کم خواهد شد، چون ممکن است تعداد مقامات سعودی مخالف با افزایش تولید در هیئت مدیره شرکت بسیار باشد.

تمایل دولت عربستان سعودی به فروش نفت خام سنگین بیش از نفت خام سبک نیز یکی دیگر از سیاستهای سعودی است که بر طرحهای توسعه، محدودیت و فشار اعمال می نماید. چون هزینه بالا رفتن میزان تولید نفت خام سنگین معادل هزینه نفت خام سبک است، لیکن منافع حاصله کمتر از نفت سبک می باشد.

رشد مصرف داخلی نفتی یکی دیگر از عوامل بازدارنده صادرت نفتی است. عربستان سعودی مهمترین وارد کننده محصولات سفید است و بر آن است تا بدون درنظر گرفتن ضرایب هزینه حمل و نقل، صنعت برق خود را گسترش دهد. (قیمت محصولات نفتی در داخل کشور به وسیله دولت سوبسید می شود). تا اواسط سالهای 1980 سعودیها احتمالاً حدود 75/0 میلیون بشکه از نفت مصرفی خود را در داخل تولید خواهند کرد.

4- اکتشاف و ذخایر: آرامکو، بار دیگر بیش از ظرفیت تولید خود در سال 1977 به عملیات اکتشافی در مورد منابع جدید پرداخت، و مانند سالهای قبل به ذخایر خود اضافه نمود. ولی در طول امسال حوزه جدیدی کشف نشد و ذخایر جدید به عنوان زواید دیگر حوزه های موجود مورد بهره برداری قرار گرفت.

بنا به برآورد منابع آرامکو میزان اکتشاف در 5 سال آینده پایین خواهد آمد و حدود 30 میلیارد بشکه نفت تنها چیزی است که می توان به 177 میلیارد بشکه موجود اضافه کرد(که ثابت و محتمل است.) طبق اظهارات یمانی، دولت سعودی معتقد شده است که سطح تولید کنونی در صورتی که از 12 میلیون بشکه در روز تجاوز نکند بیش از 30 سال دوام نخواهد آورد، و بعد از آن یک کاهش سریع در تولید شروع خواهد شد.

وزارت نفت نیز به اکتشافات ژئوفیزیکی و زلزله سنجی خود در خارج از محدوده آرامکو ادامه داده است، لیکن در زمینه صدور جواز و امتیاز اکتشافاتی کاری انجام نداده است. بعضی از شرکتهای نفتی علاقه زیادی به این مناطق نشان داده اند و اگر این مناطق بر روی آنها باز شود منابع جدید و اضافی دیگری کشف خواهد شد. لیکن عدم توجه دولت عربستان سعودی به این برنامه نشان می دهد که احتمال افزایش تولید در اواسط سالهای 1980 بسیار کم است.

5 - سیاست سعودی. مقامات آرامکو اغلب ادعا می کنند که مهمترین عامل محدود کننده آنها در افزایش ظرفیت تولیدی نفت یک عامل سیاسی است. گرچه این عامل تا حدی مشکلات فنی، فیزیکی و مالی موجود در افزایش تولید را ناچیز می کند، ولی باید اعتراف نمود که سیاست سعودیها مهمترین عامل تعیین کننده و غالب در برنامه های شرکت می باشد. مقامات شرکت معتقد شده اند که برای افزایش سقف تولید 5/8 میلیون بشکه در روز باید استدلال بسیار متقاعد کننده ای به کار برده شود. به نظر ما عواملی چون ضرایب سیاسی خارجی از قبیل ایجاد صلح در خاورمیانه می تواند چنین استدلالی باشد. در صورتی که این جو مساعد باشد. دولت عربستان سعودی تولید را به وضعی نگاه نخواهد داشت که موجب بالا رفتن قیمتها بشود. در صورتی که سعودیها از رخدادهای سیاسی ناراضی بشوند، تحت فشارهای

ص: 356

سیاسی داخلی تولید نفت را دچار محدودیت خواهند کرد تا بر رفتار مهمترین کشورهای وارد کننده نفت تأثیر بگذارند.

البته سیاست دولت عربستان سعودی در مورد بسیاری از مسائل مشخص کننده میزان تولید، روشن و واضح نیست، و اختلاف موجود بین آنها که معتقدند افزایش تولید نباید دچار محدودیت شود و مخالفین آنها در آینده نزدیک حل خواهد شد (هیچیک از سعودیها خواستار آزادی بی قید و شرط افزایش تولید نیستند). در گذشته در صورت، نامشخص بودن سیاست دولت عربستان سعودی آرامکو می توانست روش خاص خود را در پیش گیرد. امروز با تصاحب 100 درصد آرامکو توسط سعودی، این شرکت دیگر از چنین آزادی برخوردار نیست. و غیبت یک سیاست مشخص نیز حق انتخاب آنها را کم می کند. این تصمیم که شرکت باید از نظر مالی خودکفا باشد نیز نشانگر ناچاری شرکت در سازش با شرایط ایجاد شده برای آن است، دولت با وجود اینکه پیشنهاد شرکت را مبنی بر بالا رفتن ظرفیت تولیدی آن رد نکرده است ولی از آن خواسته است که از سطح مشخص، پا را فراتر نگذارد.

دولت نقش غالب را دارد، و صلاحیت فنی پرسنل آن نیز افزایش پیدا کرده است، و آمادگی آنها برای اتخاذ مواضعی بر اساس صرفه جویی منابع مبنی بر اصول مدیریت نیز زیاد شده است. با تعیین اولویتهای بودجه ای، کنترل فشار حوزه های نفتی، تعیین استفاده مجاز از منابعی چون طبقات آبدار زمین، تعیین میزان تولید حوزه های نفتی و دیگر امکانات سبب شده که دولت عربستان سعودی بتواند در سطح فنی بر توانایی شرکت در رسیدن به اهداف تولیدی خود تأثیر بگذارد.

عربستان سعودی ممکن است در سال 1978 آرامکو را به طور صد در صد در اختیار بگیرد، ولی الزاما هم نباید این طور باشد. مسائل رهبریت خانواده سلطنتی و جانشینی رقابتهای بوروکراتیک تضادهای مربوط به تصمیم گیری را آن چنان پیچیده کرده است که نمی توان در مورد تصاحب آرامکو تاریخ معینی را پیش بینی نمود. ولی آرامکو در حال حاضر، به عملیات خود تحت نظارت یک رژیم متعادل در مورد آنچه خواسته شده بود عمل می کند و فعلاً تحت کنترل دولت عربستان سعودی است، ولی این کنترل از طریق هیئت مدیره ای اعمال می شود که اعضاء سعودی آن نسبت به اهداف تولیدی شرکت حالتی خصمانه ندارند. شرکت می داند که پس از در اختیار قرار گرفتن آرامکو توسط سعودیها باز هم سیاستهای حاکی از صرفه جویی بیشتر اعمال خواهد شد تا محدودیتهای بیشتری برای آن به وجود آید. در مورد شکل و قدرت تصاحب کننده شرکت هنوز تصمیمی اتخاذ نشده است. لیکن مسئله مهم این است که آیا شرکت تابع وزارت نفت خواهد بود یا شورای وزیران و یا یک شرکت سعودی و دو شرکت مستقل دیگر که یکی به کار تولید و دیگری به کار فروش مشغول شود. در این باره نیز هنوز تصمیم مشخصی گرفته نشده است. اتفاق نظر یا رأی گیری که روش مورد قبول سعودیهاست نمی تواند راهی باید برای تصمیم گیری پیرامون این مسئله باشد.

سیاست نفتی سعودیها در سالهای گذشته نیز بر اتفاق نظر متکی نبوده است. تصمیم متخذه مبنی بر ثبوت قیمتها در کنفرانسهای اوپک در دوحه و کاراکاس توسط ولیعهد فهد درست بر خلاف رأی اکثریت اعضاء شورای عالی نفتی است. تصمیم شاهزاده فهد در کنار قراردادهای صلح خاورمیانه و نشان دادن روابط ویژه آمریکا و عربستان سعودی دلایل سیاسی داشت. این گونه اتخاذ سیاست توسط سعودیها در زمینه نفت ممکن است در حال حاضر برای ما مفید باشد، لیکن در آینده خالی از خطر نیز نخواهد بود.

ص: 357

تأثیر بر آمریکا: اگر عربستان سعودی بتواند نفت را به میزان 12 تا 5/12 میلیون بشکه در روز در سال 1984 یا 1985 تولید نماید( فرض بر اینکه «محدودیتهای فنی» مذکور در بالا نیز از بین رفته باشد).

آمریکا خیلی زودتر از آنچه پیش بینی شده بود دچار بحران انرژی خواهد گردید. فرض معمول در مطالعات این است که عربستان سعودی در سالهای 1982 یا 1983 به سطح تولید 13 میلیون بشکه و در اواسط سالهای 1980 به سطح 16میلیون بشکه در روز خواهد رسید. لیکن پیش بینی کنندگان انرژی باید در معادلات خود برای عرضه نفت جهانی در اوایل سالهای 1980 تجدید نظر کنند.

اگر بحران انرژی آمریکا (و دیگر کشورهای جهان صنعتی) زودتر از موعد پیش بینی شده فرا برسد.

آمریکا مجبور است در برنامه های خود در زمینه صرفه جویی انرژی و یافتن منابع انرژی زای جایگزین سرعت بیشتری به خرج دهد.

با این حال ممکن است آمریکا بتواند از دولت عربستان سعودی بخواهد که رقم تولید خود را بالا ببرد.

با این وصف که بیشتر حوزه ها هم اکنون نفت سبکتر و قابل قبول تر را تولید می کنند. دیگر حوزه ها (که اکثرشان حاوی نفت سنگین هستند) به خاطر محدودیت سرمایه ای دولت عربستان سعودی تا اواسط سالهای 1980 مورد بهره برداری قرار نخواهند گرفت. با انگیزه های صحیح - سیاسی و اقتصادی - می توان دولت عربستان سعودی را وادار کرد که به تولید در حوزه های مزبور بپردازد و در روز 2 میلیون بشکه دیگر به تولید کلی اضافه نماید. شاهزاده فهد و دیگر مقامات برجسته دولت سعودی اظهار داشته اند که برای اینکه کشورهای صنعتی دچار بحران اقتصادی نشوند، حاضرند نیازشان را با تولید اضافی نفت سعودی برآورده سازند.

ابتکارات این گونه ای از طرف دولت آمریکا محتوای سیاسی موجود در روابط سیاسی عرضه نفت را البته بیشتر خواهد کرد.وست