فعالیت های هلاکو رامبد

یادداشت تاریخ: 14 می 1966

خیلی محرمانه - غیرقابل رؤیت برای بیگانگان

از: بخش سیاسی - مارتین هرتز

به: سفیر

موضوع: امتیاز میهمان بین المللی برای نماینده مجلس، هلاکو رامبد

سابقه

وزارت خارجه تصویب نموده است که سفارت امتیاز میهمان بین المللی را به هلاکو رامبد، نماینده مجلس اعطا کند. به هر حال، از زمانی که این اجازه دریافت شد، حزب مردم که آقای رامبد رهبر آن در مجلس است، به علت حمله شدید و منطقی حزب به بودجه 1965 دولت، که در آوریل به مجلس ارائه شده بود، در ارتباط با شاه زیر سؤال قرار گرفت. حمله حزب از طریق رامبد مطرح گردید، ولی سخنران واقعی، نماینده مجلس، عبداللّه والا، بود.

براساس گزارش منبع کنترل شده، سخنان والا باعث شد که رئیس ساواک، نعمت اللّه نصیری، تعداد زیادی از اعضای حزب مردم را احضار و در مورد سوابق امر بررسی نماید؛ نصیری ظاهرا مشکوک به «دخالت خارجی» در نوشتن متن سخنرانی است. در سلام روز 21 مارس، شاه اشاره مشخص و مطمئنی به دخالت خارجی در امور داخلی ایران نمود که بسیاری از اعضای حزب مردم آن را به طور مستقیم اشاره به سخنان والا می دانند. چند روز بعد، نصیری، رامبد را احضار و حزب مردم را متهم نمود که به یک سفارت خارجی اجازه تهیه سخنرانی والا را داده اند. او به رامبد گفت که حزب باید یکی از چند راه زیر را انتخاب نماید: (1) ثابت کند که اتهام فوق غیر حقیقی است ؛ (2) اعلام نماید که سخنان والا نظریه شخصی خود بوده و او را از حزب اخراج نماید؛ یا (3) حزب را منحل کند.

حزب مردم این مورد را به دبیرکل، سناتور یحیی عدل، ارجاع نمود و او اظهار داشت که شاه در این مورد با وی نیز با عصبانیت صحبت نموده بود و متحیر بود (عدل) که آیا بهتر نخواهد بود حزب را منحل نمایند، زیرا ساواک اصرار دارد که از هر صحبت و نظریه ای که توسط حزب در مجلس یا در محافل عمومی مطرح می شود، برداشت سوء نماید.

متعاقبا گزارشی در این مورد توسط یک گروه کار اقلیت مجلس تهیه شد که توسط عدل به شاه داده شده است. در گزارش قید شده که والا سخنرانی را با کمک وکیل سابق مجلس، کاظم جفرودی، که یک مهندس ساختمان و مقاطعه کار مشهوری است، تهیه نموده است. شاه مجددا عصبانی شده و به عدل گفته است که او و نصیری مشترکا باید گزارشی در مورد وضعیت سخنرانی تهیه نمایند، ولی بعدا در یک ملاقات خصوصی، عدل وضعیت را به طور مشروح توضیح داده (ما نمی دانیم این جزئیات چه بوده اند) که در نتیجه آن شاه موافقت کرده است که حزب مردم به کار خود ادامه دهد، ولی اقلیت مجلس نباید درگیر هرگونه فعالیت انتقادی در مجلس شوند که موجب تأخیر در امور اجرایی یا تحریک سایر نمایندگان می گردند. در 17 آوریل، به هر حال نصیری به نمایندگان حزب مردم هشدار داده که هر چند شاه رفتار سابق نمایندگان حزب را بخشیده است، ولی او (نصیری) تصمیم دارد از نزدیک فعالیت های آنها را تحت نظر بگیرد.

در آوریل متوجه شدیم (بعد از رو شدن مسائل فوق) که بسیاری از رابطین ما در حزب مردم از دیدن ما اکراه داشتند. در رابطه با «دست خارجی» دخیل در ماجرا، ما فقط از محافل مجلس شنیده ایم که اعتقاد بر این است که انگلیس ها مقصر شناخته شده اند.

ص: 524

بحث

همراه با وقایع مشروحه فوق این مسئله برای ما مطرح گردیده است که آیا به نفع ماست که در چنین زمانی از رامبد برای یک بازدید افتخاری دعوت کنیم؟ تردیدی نیست که رژیم نسبت به «نفوذ خارجی» حساس تر شده است. آخرین نشانه ها عبارتند از: (1) لزوم اطلاع قبلی برای خروج از تهران، (2) یک یادداشت وزارت خارجه به کلیه سفارتخانه ها که تأکید نموده است دعوت های به خارج کشور باید از طریق وزارت امورخارجه انجام شود، (3) شواهد نشان می دهند که مأمورین دولت ایران به طور غیر رسمی، اگر نه رسمی، توجیه شده اند که قبل از شرکت در میهمانی های خارجی مجوز لازم را کسب نمایند و نظایر آن. هر چند کلیه این کنترل ها احتمالاً برای جلوگیری از نفوذ روسیه (کمونیزم) و سایر قدرت های مخالف است، روزنامه اطلاعات در 3 می (براساس سیاست خارجی ایران) تذکر داد که دخالت خارجی از هر طرفی که باشد اجازه داده نخواهد شد. بنابراین اگر، این امتیاز و پیشنهاد را به رامبد بدهیم با خط مخالفت رژیم روبرو خواهیم شد، که احتمالاً از معیارهای ما جهت انتخاب رهبران و رهبران بالقوه آگاه است. همچنین با چنین کاری «بوسه مرگ» را به رامبد خواهیم داد. البته، به هر حال او آزاد خواهد بود پس از آن که بطور خصوصی از او دعوت کردیم، آن را رد کند. از سوی دیگر، شاه به کرات حزب را بخشیده است، لذا مخالفت شخصی وی با آنها قابل صرفنظر کردن است. سال گذشته ما رهبر گروه اکثریت حزب ایران نوین را فرستادیم (منظور به ایالات متحده است. م)، لذا فرستادن رهبر اقلیت رسما تشکیل شده، موجب انتقاد از ما نخواهد شد. به هر حال، واقعیت اصلی این است که حزب مردم توسط رژیم شکل گرفته است، بنابراین اعزام یکی از رهبران آن به ایالات متحده واقعا نمی تواند که حرکت «غیر دوستانه ای» باشد.

علاوه بر این، رامبد ارتباط خوبی با وزارت دربار دارد و حتی در مدت سفر شاه به اروپا در 1964 با وی همراه بود. همچنین برای شاه چندان آسان نخواهد بود که با دعوت ما مخالفت کند، زیرا ما با این کار سعی می کنیم تمایل وی به نشان دادن این که یک حکومت پارلمانی واقعی در ایران برقرار است، را بپذیریم.

امتیازات ما عبارت خواهند بود از: (1) داشتن یک ایرانی با نفوذ (با توانایی سیاسی واقعی به عنوان یک فرد و این که حتی کمی بیشتر آزادی سیاسی در ایران وجود دارد) که کشور خود و سیستم سیاسی آن را به وی بشناسانیم، (2) به طور غیرمستقیم دولت ایران را تشویق به اعزام نمایندگی از دولت به ایالات متحده کنیم که عضو حزب حاکم نباشند، (3) داشتن یک مورد عالی برای آزمایش که ببینیم تا چه حدی، در یک زمان مناسب در آینده، می توانیم میزان بیشتری از انتخاب سیاسی را در ایران تشویق کنیم، برای نمونه در انتخابات سال 1967 مجلس. ممکن است ما را به دلیل دعوت رامبد ملامت نمایند، ولی این حتی در بدترین شرایط باید به صورت یک گناه کوچک نگریسته شود.

پیشنهاد

سفارت رامبد را مطلع سازد که از وی دعوت شده است تا قبول نماید به عنوان بازدیدکننده افتخاری بین المللی به ایالات متحده سفر نماید، و اینکه این دعوت مطابق روش های معمولی ما صورت گرفته است.

ص: 525