ریشه نارضایتی‌های مردم ایران علیه دستگاه پهلوی

سند شماره (۲۰)
تاریخ: ۲۵ آوریل ۱۹۷۸- ۵ اردیبهشت ۱۳۵۷
از: سفارت تهران
به: وزارت خارجه، واشنگتن دی - سی
طبقه بندی: محرمانه
موضوع: نقطه نظرهای انگلیسی‌ها در مورد وقایع ایران
۱- صحبتهای معاون ساندرز با دستیار معاون FCO «ویر» و آقای وزیر، لوکاس در ۱۸ آوریل، در رابطه با اوضاع ایران برای ما جالب بود. بسیاری از نقطه نظرها که توسط مأمورین FCO ارائه شد، مورد موافقت ما است اما اختلافاتی در شیوه کلی داریم که شاید ناشی از تراکم مکالمات نسبتاً کوتاه باشد.
۲- شاه به سفیر سولیوان یادآور شده که توجه او برای پیشبرد مراحل برنامه‌های لیبرالیزاسیون داخلی همچنان مورد توجهش می‌باشد. همان طور که انگلیس‌ها اشاره کرده اند، این مشکلات بسیاری را ایجاد می‌کند و ما نمی توانیم به طور مطمئن نتیجه گیری کنیم که شاه مایل به ایجاد نهادهای اصیل سیاسی نیست، زیرا تشخیص کلمه اصیل در فارسی دشوار است و به آسانی نمی توان دوره ای از تاریخ ایران مدرن را به خاطر آورد که چنین نهادهای سیاسی وجود داشته و نافذ هم باشند.
۳- مشکل شاه به نظر ما بیشتر از فشار برای ایجاد نهادهای مدرن است که در عین حال جناح خود را از افراطی‌های راست و چپ و روابط خود را با رهبران محافظه کار مذهبی، که اثر زیادی بر مردمش دارند، حفظ می‌کند. یک عامل تصادفی در برخی از همکاری‌های جاری بین ناراضیان مذهبی و سایرین (جناح چپ و روشنفکر) وجود دارد، اما مشکل است که عامل اساسی یک تصادف باشد. بلکه آنچه که ما در حال تجزیه و تحلیلش هستیم این است که شکست روابط بین نهاد متجددانه اطراف شاه و محافظه کاران مذهبی، می‌تواند جداً به عدم ثبات داخلی منتهی شود که جناح چپ قدیمی و جبهه ملی، مخالفان این سلطنت محافظه کار، با مخالفان این سلطنت محافظه کار، با هشیاری از آن مایه بگیرند.
همان طور که انگلیس‌ها می‌گویند این وضع تا حد معتنابهی به دست خود شاه پیش آمده است، به نظر می‌رسد که در جریان سعی برای دخالت دادن مردم در فعالیت‌های سیاسی و ارتباط بیشتر، یک حمله خام و بدون حساب روزنامه ای به یک مخالف دینی دست راستی (آیت اللّه خمینی)، طغیان قم را سبب شده باشد.
۴- در حالی که ما در این مورد با سفارت انگلستان موافقیم و نیز با FCO در مورد اینکه یک بعد اقتصادی برای نارضایتی‌ها در حال حاضر وجود دارد، ریشه‌های نارضایتی برمی گردد به سال‌ها قبل و صف بندی‌های سیاسی و درگیری‌ها، و ما فکر نمی کنیم انگلیس‌ها از ما بیشتر معتقد باشند که درمان در بهبود وضع اقتصادی نهفته است. تکنیک شاه در کنترل ارتش، نیروهای امنیتی، وزراء و سایر مقاومت کنندگان بالقوه با سلطنت او بیشتر شبیه ستون‌های موازی است تا یک هرم. اما این امر برای خود او خوب کار کرده است. به خصوص وقتی با آنچه در کشورهای مجاور گذشته، مقایسه گردد.
۵- در حالی که ناآرامی‌های ایران در حدود ۱۵ سال است (از ۶۳- ۱۹۶۲)، بدترین حالات را می‌گذراند، اما شیوه شاه در مقابل آنها بسیار پیچیده است. سفارت درصدد تهیه و ارسال یک تجزیه تحلیل مفصل تری در مورد وقایع عمده ایران در سال گذشته است که نظر ما را در مورد اهداف شاه و سیاست‌هایش و برآورد اینکه جریانات به کجا می‌انجامد. بیان خواهد داشت.
سولیوان