تحلیل وضعیت شوروی در جهان سوم

سند شماره (45)

سری غیرقابل رویت برای بیگانگان

موضوع: شوروی در جهان سوم

1- روسها در روابط خود با آمریکا و جمهوری خلق چین دچار ناکامیهایی شده، و شکافهای ایجاد شده در پیمان و نهضت کمونیستی را نتوانسته اند ترمیم نمایند، لیکن در جهان سوم، به خصوص آفریقا، خاورمیانه، آسیای جنوبی و جنوب شرقی به امتیازاتی دست یافته اند. بعضی از این امتیازات کم اهمیت بوده است، لیکن اگر با مهارت مورد بهره برداری واقع شود، حتما سبب نیل به پیروزیهای بزرگتری خواهد شد.

2- در سالهای اخیر، میزان و حدود مداخله و درگیریهای شوروی در آفریقا چشمگیری یافته است.

الف: شمار مستشاران روسی - چه نظامی و چه غیرنظامی در 29 کشور افریقایی، هم اکنون بالغ بر 8000 نفر، و شمار مستشاران کوبایی قریب به 50000 نفر است.

ب: شوروی با آنگولا، اتیوپی و موزامبیک پیمانهای دوستی منعقد ساخته است - لیکن در همین دوران یکی از همین پیمانها توسط سومالی در سال1977 ملغی اعلام گردید.

ج: شوروی تنها حامی دولتهای آنگولا و اتیوپی به شمار می آید، و عمیقا با جبهه وطن پرستان رودزیایی که یک نهضت چریکی است همکاری می نماید.

3- البته عظیمترین موفقیت مسکو در آفریقا، در اتیوپی تحقق یافته است.

الف: بدون ارشاد، کمک فنی، و حمایت لجستیکی شوروی، منگیستو هرگز نمی توانست به موقعیت نظامی خود در اوگادن و پیروزی محدودتر خود در اریتره دست یابد. جنگ اوگادن نیز تنها به وسیله یک افسر عادی روسی طراحی و هدایت می شد، که خود نشانگر مداخلات شوروی در جهان سوم است، و حدود 15000-12400 نظامی کوبائی مسلح به تجهیزات روسی نیز در آن شرکت داشتند.

1- روسها تقریبا 2000 مستشار نظامی و غیرنظامی در اتیوپی مستقر ساخته و انعقاد پیمان دوستی میان شوروی و اتیوپی در ماه نوامبر نیز نشانگر آن است کهمسکو در نظر دارد مدتهای مدیدی در این

ص: 613

کشور بماند.

2- احتمال دریافت امتیازات مربوط به ایجاد پایگاههایی جهت جایگزین شدن پایگاههای از دست رفته در سومالی.

الف: جزیره ضحلک با اسکله و کرجی های شناور، ب: لیکن اتیوپی هنوز مستقل است و متکی بر خصوصیات قومی خود. اگر در روابط موجود چند مورد اختلاف پدید آید روسها مجبور خواهند شد همان گونه که مصر را ترک گفتند اینجا را نیز به حال خود رها سازند.

1- قراردادهای اقتصادی حکایت از آن دارد که روسها تلاش بسیاری را برای آوردن نیازهای مهمتر اتیوپی به کار خواهند برد، تا حضور مسکو در درازمدت تضمین گردد.

4- روابط بین مسکو و آنگولا نیز خوب است و نشانه ای از اختلافات سیاسی حاد در آن به چشم نمی خورد.

الف: پیمان دوستی شوروی - آنگولا زمینه را برای تقویت همکاری نظامی «براساس قراردادهای منعقده» هموار ساخته است، که خود یک فرمول بندی عجیب در پیمان دوستی شوروی است. (1000 مستشار نظامی روسی، 26000 - 19000 نظامی کوبائی).

1- تا به حال مهمترین وسیله باارزش نظامی شوروی در آنگولا را یک خط ارتباطی ساحلی بین قرارگاههای نیروی دریایی در مسکو و لوآندا تشکیل می داده است. بنابر گزارشهای رسیده روسها پایگاه دریایی لوآندارا طوری اداره می کنند که کشتی های ماهیگیری، تجاری و نیروی دریایی آنها هرگاه که بخواهند وارد و یا از آنجا خارج می گردند. یک کشتی تعمیرگاه از نوع آمور در این پایگاه مستقر شده و تا به حال چند ناو روسی و زیردریایی های گشتی دیزلی منطقه را تعمیر کرده است. از سال 1977، هواپیمای دوربرد تی یو - 95 روسی مرتبا وارد فرودگاههای لوآندا شده تا عملیات شناسائی خود را بر روی جنوب آتلانتیک و اطراف دماغه امید انجام دهد.

2- ناو هواپیمابر مینسک نیز اخیرا وارد آنگولا و موزامبیک گردید.

ب: کمک نظامی اساس نفوذ شوروی در آنگولاست، لیکن روسها سعی کرده اند نفوذ خود را در وزارتخانه های مهم بازگانی و دارایی نیز محسوس نمایند.

ج: گزارشاتی مبنی بر وجود اصطکاک میان آنگولایی ها، روسها و کوبایی ها در سطوح مختلف کاری رسیده است، لیکن تابه حال این امور منجر به پیدایش اختلافات حاد بین دو دولت نشده است.

5- روسها مایلند در رودزیا نیز نقش متنفذتر و مهمتری را عهده دار شوند، چون بر این باورند که حکومتهای اکثریتی که از طریق مبارزات نظامی به قدرت می رسند بیشتر به شوروی متکی خواهند بود و نفوذ غربی را کمتر پذیرا خواهند شد.

الف: به منظور نیل به این هدف روسها:

1- از جبهه وطن پرستان خواسته اند که عملیات نظامی خود را علیه رودزیا گسترش دهند.

2- افزایش تجهیزات نظامی ارسالی به جبهه وطن پرستان و افزایش تعداد مستشاران روسی و کوبایی را در زامبیا و موزامبیک پیشنهاد کرده اند.

3- جناحهای مهم جبهه وطن پرستان را به متحد ساختن سازمانهای خود و تشکیل یک دولت در تبعید

ص: 614

تشویق و ترغیب کرده اند.

4- مراسلات نظامی خود به زامبیا و موزامبیک را نیز گسترش و افزایش داده اند.

ب: لیکن، کشورهای خط مقدم و جبهه وطن پرستان، هردو به انگیزه های شوروی به دیده تردید می نگرند.

ج: تاکنون ثابت شده است که کمک نظامی کلید موفقیتهای شوروی در آفریقا بوده است، لیکن ضعف عملکرد اقتصادی احتمالاً منجر به از بین رفتن این موفقیتها و کاهش چشم اندازهای شوروی در نیجریه و گینه یعنی نقاطی که در آنها به کمکهای نظامی اولویت کمتری داده شده، خواهد شد. توزه (سکوتوره- م) حضور شوروی را به طرز قابل ملاحظه ای کاهش داده است.

1- نیجریه نیز به خصوص از عملکرد اقتصادی شوروی ناراضی است.

6- تمایل رئیس جمهور سادات به انعقاد یک قرارداد جداگانه با اسرائیل می تواند فرصتی را در اختیار روسها قرار داده باشد تا عملکرد توام باناخشنودی اخیر خود را در خاورمیانه تغییر دهند.

الف: در سالهای اخیر، روسها شاهد موارد ذیل بوده اند.

1- زوال کامل روابط خود با مصر - یعنی کلید اسبق موضع شوروی در جهان عرب.

2- وخامت روابط شوروی و سوریه به علت مداخله سوریه در لبنان علیه یکی دیگر از موکلین شوروی یعنی ساف.

3- افزایشی انعطاف پذیری عراق که مهمترین نشانه های آن انجام خریدهای اقتصادی و نظامی در غرب و اعدام مهمترین افراد کمونیست در عراق بوده است.

ب: علاوه بر این، روندهای موجود در منطقه به نفع روسهاست:

1- هم اکنون آمریکا و اروپای غربی با قیمتهای گران تر نفت که به نفع مسکو می باشد، روبرو هستند.

2- موکلین شوروی در منطقه - به خصوص لیبی تندرو، یمن جنوبی مارکسیست و فلسطینی های بی وطن - به عنوان واسطه یا حداقل سخنگویان شوروی عمل می کنند.

3- تارهای قدرت ایجاد شده توسط دولتهای منطقه شکننده تر شده و با محدودتر شدن پایگاه قدرت فرصت، بهره برداری توسط روسها بیشتر می شود.

4- انقراض سنتو.

ج: روسها مجبورند برای بهره برداری از این فرصت های جدید محتاطانه تر عمل کنند، چون دولتهای مهم عربی نسبت به گسترش نفوذ شوروی در منطقه هشیاری بسیار یافته اند. به طور مثال، عدم امنیت سعودی و عراق درنتیجه رویدادهای زیر تشدید شده است:

1- سرنگونی دولت غیرمتعهد افغان در آوریل 1978 توسط یک ارتش آموزش دیده توسط شوروی و معدودی از کمونیست های محلی.

2- کشته شدن رئیس جمهور یمن شمالی توسط یک فرد از یمن جنوبی، و کودتای یمن جنوبی در ژوئن 1978 که منجر به به قدرت رسیدن رهبریت متمایل به رهبریت شوروی گردید.

3- حمایت لجستیکی شوروی از یمن جنوبی در حمله اخیر جمهوری دموکراتیک خلق یمن علیه یمن شمالی.

د: روسها نیز سعی خواهند کرد از مقاومت اعراب در برابر انعقاد یک قرارداد جداگانه بین مصر و

ص: 615

اسرائیل به خصوص در میان سوریها، عراقیها و لیبیایی ها بهره برداری نمایند.

1- حتی عربستان سعودی نیز ایده تماسهای دیپلماتیک با شوروی را در سر می پروراند، چون نفوذ وسیع شوروی را در منطقه به رسمیت شناخته است.

7- علاقه مسکو به آسیای جنوبی کمتر از علاقه آن به خاورمیانه است لیکن این منطقه به شوروی نزدیک است و روسها نمی خواهند که از آنها به منظور انجام عملیاتی علیه روسیه بهره برداری شود.

الف: دولت افغان همیشه به حمایت سیاسی، نظامی و اقتصادی شوروی نیاز داشته است، لیکن افزایش صمیمیت روابط با مسکو استقلال افغان و آزادی عمل رئیس جمهور ترکی را مورد تهدید قرار داده و سبب افزایش نارضایتی های مردمی خواهد گردید. تعداد مستشاران روسی از زمان وقوع کودتای ترکی احتمالاً دو برابر و به 3500 تن با درنظر گرفتن 1200 مستشار نظامی رسیده است.

1- رژیم تحت الحمایه روسی ترکی با مخالفت شدید انقلابیون مسلمان که مسکو را وادار به مداخله مستقیم در روی کار نگاهداشتن دولت کرده اند، روبرو شده است.

2- مستشاران نظامی شوروی به نیروهای دولتی کمک کرده اند تا با شورشیان در شرق افغانستان به مبارزه بپردازند، و بنابر گزارشهای رسیده خلبانان روسی هلیکوپترهای توپدار سی - 24 را در طول مرز افغانستان و پاکستان به پرواز درآورده اند.

3- احتمالاً مستشاران روسی در بمباران اخیر مواضع شورشیان در هرات شرکت داشته اند، و چند مستشار نظامی و غیرنظامی روسی نیز توسط چند نیروی ضد دولتی به قتل رسیده اند.

4- تلاش شوروی جهت حراست از منافع خود در افغانستان ممکن است سبب پیچیدگی روابط شوروی با هند و پاکستان شده، و حتی امکان تأیید و تصویب سنا را در مورد قرارداد سالت 2 به مخاطره افکند.

8- به دنبال ترک خصومت چین و ژاپن، عادی شدن روابط چین و آمریکا و لغو پیمان دوستی چین و شوروی توسط پکن، شوروی بر آن شده است تا مواضع خود در آسیا را تقویت نماید. روسها ظاهرا باور کرده اند که موضع نیرومندتر نظامی در منطقه دردرازمدت می تواند ملتهای آسیای شمالی را وادار کند تا منافع شوروی را نیز درنظر داشته باشند.

الف: تکان دهنده ترین حرکتهای شوروی در اقیانوس آرام صورت گرفته است.

1- هم اکنون روسها ناو هواپیمابر مینسک را در ناوگان اقیانوس آرام مستقر ساخته اند.

2- نیروهای شوروی در طول مرز چین و شوروی تقویت شده، و در اوایل سال جاری، روسها وسیعترین تمرین نظامی بی سابقه را در طول مرز انجام دادند.

3- بنابه گزارشات رسیده ژنرال پتروف به سمت فرماندهی کل قرارگاه فرماندهی خاور دور منصوب و در مانور نظامی مزبور شرکت جسته است.

ب: تداوم افزایش نیروهای شوروی در آسیا موجبات موفقیت فعالیت فشرده دیپلماتیک شوروی در منطقه را فراهم نخواهد آورد.

1- حضور شوروی در ویتنام سبب رنجش خاطر دیگر کشورهای آسیای جنوب شرقی و پیچیده تر شدن روابط دوجانبه شوروی و آنها خواهد گردید.

2- فعالیت شوروی در قلمروهای شمالی به مزاق ژاپنی ها سازگار نخواهد آمد، چون آنها از آن نقاط به

ص: 616

منظور توجیه افزایش بودجه نظامی و همکاری دفاعی صمیمانه تر خود با آمریکا بهره برداری می کرده اند.

3- موضع خصمانه شوروی در مرز چین، احتمالاً در رابطه با مذاکراتی که قرار است در اواسط سپتامبر در مسکو برگزار شود، نتیجه خوبی به همراه نخواهد داشت.

الف: به طور مثال ممکن است در رابطه با شرایط چین جهت خروج شوروی از مغولستان، آرایش قوای شوروی در طول مرز چین شوروی- مغولستان، در مراحل اولیه مذاکرات موانع بی چون و چرایی را پدید آورد.

ب: رویداد مرزی اخیر بین چین و شوروی نیز می تواند منجر به، به تأخیرافتادن مذاکرات گردد.

ج: بنابراین، فعالیت شوروی می تواند برخلاف میل مسکو منجر به افزایش شتاب همکاری میان چین - آمریکا و ژاپن گردد.