تحلیل حکومت پهلوی از دید جهانگیر آموزگار

انتصابات وی بسیار خوشوقتم یادآوری کنم در عین حالی که ممکن است سروصداها و یاوه سرایی هایی وجود داشته باشد، در میان آنان کسی وجود ندارد که به عقیده من به هر صورتی شخصا فرد فاسدی باشد. ارسنجانی به غیر مسئولانه ترین روش صحبت می کند، درخشش حماقت های کمتری به خرج می دهد و فقط سروصدا می کند. ولی آنها در هیچ موردی، هیچ کاری در سطح کشور انجام نداده اند که به ضرر دولت تمام شود.»

«از این که فهمیدم امینی حمایت توده مردم را برای خود کسب کرده است، بسیار خوشحال شدم.نمی دانم که واقعا درست است یا نه، اما به من گفته اند که وی هر روز حمایت های مردمی بیشتری به دست می آورد. علت این امر تا حدی مربوط به انتصاب های بسیار عالی وی می باشد. گنجی کار فوق العاده ای در وزارت راه انجام داده است. یکی از دوستان وکیل من، روز گذشته به من گفت که وی در طول 35 سال تجربه کاری خود هرگز انتصابات فوق العاده ای که الموتی در دادگستری انجام داده را نداده است. بله، فکر می کنم می توانم با صداقت تمام بگویم، تقریبا بدون در نظر گرفتن نتیجه کار، هموار قادر خواهم بود با غرور به همکاری خود با چنین افرادی اشاره کنم - - چون هرگز نتوانسته ام همکاری با اقبال یا شریف امامی یا «کهنه کارها» را زیرسیبیلی در کنم. در مورد تمایل به همکاری، کس دیگری به جز طالقانی - هر چند وی را به خوبی نمی شناسم - و شاید صالح را نمی توانم در نظر بیاورم.»

«امینی شخصا مرد خوبی است که اعتماد به نفس و تا حد خاصی روحیه فداکاری به وجود می آورد هر چند هرگز صمیمی نبوده ایم، ولی چندین سال است که وی را می شناسم و تاکنون چندین گفتگوی طولانی با وی داشته ام. وی صریح، جدی و بی ریا می باشد. وی تشخیص می دهد که کاری به عهده دارد و در مورد انجام آن جدی است. اگر موقعیتی در اختیار وی قرار گیرد و بتوان بعضی از حرف های بیهوده و غیرمسئولانه (از جانب اشخاصی نظیر ارسنجانی و درخشش) را قطع نمود، فکر کنم وی نمونه خوبی از موفقیت را به منصه ظهور بگذارد. امروز به هنگام معارفه من در وزارتخانه، سخنرانی خوبی ایراد کرد که به دلپذیرترین وجه مرا تحت تأثیر قرار داد. مضمون سخنان وی مستحکم و تاجرمآبانه بود. وی بدون استفاده از کلمات تعارف آمیز گفت فداکاری از جانب مردم ثروتمند این کشور مورد نیاز بوده و خواهد بود و ضرورت دارد و با در نظر گرفتن دارایی های آنها کار چندان بدی نیست و نوعی بیمه محسوب می شود که در صورت بروز ناآرامی هایی در آینده جان و اموال آنها را حفظ خواهد نمود. وی گفت وظیفه دولت این است که برای تأمین رفاه کشور و خودشان، مردم را به سمتی هدایت نماید که فداکاری کنند و هیچ تردید ندارد که دولت در انجام چنین کاری موفق نخواهد شد.»

«من فکر می کنم موضع امینی کاملاً خوب است و تصور می کنم وی خواهد توانست کارهای بزرگی را به انجام برساند. در مورد اقدامات مهمی که وی انجام داده است نمی توانم موردی را بیابم که تأیید نکنم و فکر می کنم چنانچه او امنیت بیشتری بیابد خواهد توانست کارهای به مراتب بیشتری انجام دهد. برخلاف تمام شایعات، باور نمی کنم که شاه علیه امینی «توطئه چینی» می کند. هر چند بایستی تصدیق کنم که شاه در گذشته اقدامات احمقانه بسیاری انجام داده و کاملاً مسئول کشاندن کشور به وضع نابسامان کنونی است، و در عین حال که باور نمی کنم شاه «تازه متوجه قضایا شده باشد»، هنوز قبول ندارم که وی ممکن است آن قدر احمق باشد که در چنین موقعیتی علیه امنیتی توطئه چینی کند. شاید بعد از شش ماه، ولی نه اکنون به این کار اقدام نماید. وی برای این که چیزهای خاصی به دست آورد امینی را منصوب کرده است،

ص: 221

نه حداقل چیزی که مساعدت های مالی آمریکا باشد. تا زمانی که وی تمامی اینها، منجمله کمک های قابل توجه بیشتری از جانب شما به دست نیاورد و تا زمانی که آنچه را که می خواهد از امینی نگیرد، تصور نمی کنم علیه امینی اقدام نماید. در عین حالی که هنوز از تمام فعالیت های پشت پرده آگاهی نیافته ام، تقریبا مطمئن هستم که روابط امینی با شاه، اگرچه مسئله ای ظریف و حساس می باشد، نسبتا خوب است و امینی چنین احساس را منعکس می کند.»

«تأیید می کنم که بسیاری تصور می کنند که امینی قدرت کامل نداشته و از اعتماد کامل شاه نیز برخوردار نمی باشد، زیرا «افراد شاه» هنوز کنترل وزارتخانه های امورخارجه، دفاع و کشور را در اختیار دارند. اما از یک سو هنوز هیچ تحرک بخصوصی در هیچ یک از این زمینه ها صورت نگرفته و از سوی دیگر امینی تعدادی از فرمانداران (استانداران) بعضی از استان ها را عوض کرده است و هیچ تردیدی وجود ندارد که از بین انتصابات جدید، حداقل (دکتر شمس الدین) جزایری انتخاب شخص امینی برای خراسان بوده است.»

«در مورد سرنگونگی قریب الوقوع امینی و به دست گرفتن قدرت توسط سرلشکر تیمور بختیار، مطالبی شنیده ام. پذیرش چنین سمتی از جانب من نشانه ای است که من اهمیت چندانی به این شایعات نمی دهم. تعجب می کنم که چه کسانی این شایعات را راه می اندازند.»

«همان طور که می دانید انتظار چنین انتصابی را نداشتم. واقعا احساس می کنم که برای چنین کاری آمادگی ندارم، ولی در عین حال از چنین کاری نیز وحشت نکرده ام.»

اظهارنظر: در حالی که وی در تعریف از امینی تا حد ستایش از وی مبالغه می کند، فکر می کنم که این یک گفتگوی دوستانه بود و انتظار چنین سخنانی نیز می رفت، زیرا من نزدیک به ده سال است که جهانگیر را می شناسم و ما برای مدت های طولانی در مورد مسائل سیاسی گفتگو کرده ایم. خبر داشتم که وی در نظر داشت ایران را به مقصد اروپا ترک نماید و در 17 ژوئن به آمریکا برود. با این حال مطمئنم که انتصاب وی یک اقدام تعجب آور بوده است.