ارزیابی نحوه تصویب لایحه کاپیتولاسیون 1

فصل سوم: پیامدهای احیای کاپیتولاسیون

ص: 668

با«مخالفتی» معمولی که با وجود اکثریت وکلای حزب ایران نوین قابل کنترل است، روبرو خواهد شد.

واقعیت این است که تعدادی از هواداران دولت یا با رأی منفی و یا با غیبت عمدی از پشتیبانی آن خودداری کردند. بعد از اعلام نتایج رأی گیری، دولت با شوک ناخوشایندی روبرو شد. قبل از رأی گیری، ضیائی به ما گفته بود که حزب ایران نوین تنها دو یا سه رأی منفی را انتظار دارد.

3 - دولت اظهارات جامع و مطلوبی درباره مفاد لایحه ایراد نمود و منصور در جریان بحث، تفاسیر مکرری را بیان نمود. نظر به اینکه ممکن است این مباحثات سابقه قانونی مهمی را پی ریزی کند، ما به محض دریافت گزارش کامل مباحثات، تحلیل جداگانه ای را تسلیم خواهیم کرد. ظاهرا دولت در بیان شمول و وضعیت لایحه، صریح و رک بود و در توضیحاتش از جواب دادن طفره نرفت.

4 - مخالفان یا پیام را دریافت نکرده بودند که شاه خواستار تصویب این لایحه است و یا اینکه به آنها اجازه داده شده بود که به دولت حمله کنند. در هر صورت، نمایندگان حزب مردم و وکلای منفرد از مواضع خود عقب نشستند، به خصوص پس از اینکه مانورهای آیین نامه ای آنها برای به تعویق انداختن رأی گیری، پی درپی با اکثریت آراء رد شد. ظاهرا دولت به غلط احساس کرد از آنجایی که مخالفان نمی خواهند لایحه به رأی گذاشته شود، مخالفتشان نباید قوی باشد.

5 - عاملی که در این رابطه تأثیر منفی داشت این بود که روزنامه های دیروز تصادف اتومبیلی را گزارش کردند که در آن یک کارمند آمریکایی، راننده یک تاکسی را بشدت مجروح کرده بود. بعضی از ناطقین ادعا کردند که لایحه وضعیت، صلاحیت قضائی داخلی در چنین مواردی را از میان می برد.

در میان فحاشیها شنیده شد که اگر قانون وضعیت تصویب شود، یک درجه دار آمریکایی می تواند با استفاده از مصونیت، به صورت تیمسار ایرانی سیلی بزند. زهتاب فرد و سرتیپ پور که هر دو از نمایندگان منفرد هستند، تندترین ناطقین علیه لایحه وضعیت بودند. اما افراد دیگری هم علیه آن صحبت کردند که رامبد، رهبر حزب مردم، هم جزء آنها بود.

6 - به علت سفر «ریاضی»، رئیس مجلس به آمریکا، ریاست جلسه با شفیع امین(1) بود. او در تاکتیکهای پارلمانی ناشی و در مهار کردن بحثها ناتوان بود. (شریف امامی 7 رئیس مجلس سنا و استراتژیست دائمی پارلمان، شب گذشته به ما گفت که در وضعیت مشابه، جلسه غیر علنی تشکیل می داد و قبل از اینکه بحثها ادامه یافته و ضبط شود، سرو صداها را می خوابانید.)

7 - بعضی از ناطقین مخالف، آشکارا مطالب ضد آمریکایی بیان کردند.

مقداری از آن مطالب کاملاً مضحک بود (مانند اشاره به اینکه نخست وزیر باید دست نشانده آمریکا باشد، زیرا یک وقتی به یکی از کارمندان سفارت آمریکا که گویا «گرداننده دولت» است، منزلی اجاره داده بود). به نظر می رسد دولت چنین سخنی را با سکوت کردن، تحمل کرده است. لایحه وضعیت، حامیان باحرارتی نداشت، احساسات، همه در طرف مخالف بود.

در پایان، به نظر ما در حالی که روشن شدن وضعیت پرسنل نظامی ایالات متحده، در پارلمان ایران دلگرم کننده است، ولی نه تنها منصور بلکه تا حدی رژیم شاه هم برای عملی ساختن آن بهای سنگینی پرداخته اند.

این بهای سنگین تا حد زیادی به بی کفایتی دولت در اداره هر دو مجلس شورا و سنا مربوط می شود. اما به حداقل رساندن عکس العمل ملی گرایان، که تصویب لایحه آنها را به فعالیت انداخته،

ص: 670

بیهوده خواهد بود. چند روزی طول خواهد کشید تا مشخص شود که آیا این عارضه ای موقتی است و از بین خواهد رفت - همان طور که اینک به نظر می رسد - یا اینکه بر روابط ما با ایران تأثیرات دراز مدتی خواهد گذاشت.راک ول