کودتایی نافرجام علیه دولت انقلابی ایران

یادداشت ویراستار

در 9 جولای 1980، کودتایی نافرجام علیه دولت انقلابی ایران اتفاق افتاد. در طرح اصلی کودتا، قرار بود که دوازده خلبان با جنگنده‌های اف ـ4[1] و اف ـ5[2] به عراق پناهنده شوند، ولی دامنۀ نقشه گسترده‌تر شد؛ بنابراین درنهایت، واحدهایی از نیروی هوایی و نیروی زمینی ایران، کارکنان سازمان صداوسیما و سران قبایل ازجمله قبیلۀ قشقایی نیز در آن گنجانده شدند.

براساس این طرح، عراق قرار بود با ایجاد درگیری در مرز خود با ایران، توجهات را به این منطقه جلب کند و در همان زمان، نیروی هوایی، پایگاه هوایی تهران، فرودگاه مهرآباد، منزل آیت‌الله روح‌الله خمینی، مقرهای فرماندهی و مراکز آموزشی پاسداران را بمباران کنند. نیروهای زمینی نیز پس‌از به‌دست‌گرفتن کنترل فرودگاه و رادیو و تلویزیون، برنامه‌هایی همچون سخنرانی‌های آیت‌الله کاظم شریعتمداری را پخش نمایند و اعلام کنند که مخالفین کودتا، ضداسلام هستند.

پس‌از 72 ساعت، کنترل ایران به شاپور بختیار، نخست‌وزیر سابق و رهبر گروه مخالفین در تبعید، یعنی نهضت مقاومت ملی ایران[3] سپرده خواهد شد. خود بختیار که میزان نقش‌آفرینی او در این کودتا مشخص نیست، پس‌از اینکه مشخص شد حزب توده اطلاعاتی دربارۀ اصل وقوع کودتا دارد، زمان آغاز آن را ابتدا از 13 آگوست به 10 جولای و سپس 9 جولای تغییر داد. این نقشه وقتی شکست خورد که حرکت اول از تهران به‌سمت همدان، سبب بروز تیراندازی بی‌موقع و زودهنگام شد.[4]

گری سیک در یادداشت 10 جولای خطاب به دیوید آرون، قائم‌مقام مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور، این‌گونه نوشت که ایرانی‌ها حدود یک ماه، روند شکل‌گیری این کودتا را زیرنظر داشتند. [کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است]. سیک تردیدهایی دربارۀ این توطئه داشت و نگرانی خود را از وضعیت گروگان‌ها ابراز کرد. او تصور می‌کرد که «بخش تهدیدآمیز، هجمه‌های مستمر تبلیغاتی اخیر است که توطئه‌ها و دسیسه‌های مختلف را به آمریکا و به‌ویژه به گروگان‌ها، مرتبط می‌کنند. به نظر می‌رسد که این جریان ـ عامدانه یا اتفاقی ـ تحولات را به‌سمت درست‌کردن توجیهاتی برای برگزاری محاکمه سوق می‌دهد».[5]

در ایران، دولت در جبهه‌های گوناگون وارد شده است. اظهارات عمومی ایالات متحده و گروگان‌ها را هدف قرار داده‌اند. رئیس‌جمهور ابوالحسن بنی‌صدر، به‌صورت علنی اعلام کرد که ایران موفق شده است که از وقوع یک کودتا جلوگیری کند و در ضمن، آمریکا، اسرائیل و عراق را متهم به همدستی با کودتاگران کرد. دو روز بعد، خمینی ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی را به توطئه‌چینی علیه خود، با هدف نابودی نهضت اسلامی متهم کرد.[6] کمی بعد، یکی از اعضای شورای انقلاب تصریح کرد که توطئه‌گران قصد داشتند گروگان‌های آمریکایی را آزاد کنند.[7]

به‌طور دقیق‌تر، ایران دو سرهنگ سابق را دستگیر کرد که به تلاش برای کودتا، ارتباط مستقیم با بختیار و به قصد بمباران‌کردن برخی اهداف، اعتراف کردند. بیش از پانصد نفر از نیروهای نظامی پس‌از این ماجرا، به جرم دست‌داشتن در آن دستگیر شدند که در بین آن‌ها بیست خلبان نیروی هوایی نیز وجود داشتند.[8] فعالانی که با کودتا مرتبط نبودند نیز در جریان سرکوب‌های گسترده، دستگیر شدند.[9] پنج نفر از طراحان اصلی کودتا تیرباران شدند.[10]

در پاریس، بختیار از یک سوء‌قصد که احتمالاً به‌خاطر انتقام از کودتا بود، جان سالم به در برد. او در مصاحبه با رادیوفرانسه گفت ایران قاتلین حرفه‌ای را برای کشتن او گسیل کرده است. روزنامه‌ها خبر دادند که آیت‌الله صادق خلخالی بارها به‌صراحت گفته است که قاتلین اعزامی از ایران، بختیار را می‌یابند و نیز خاطرنشان کرده بود که دولت خمینی دستور ترور بختیار را اوایل سال 1979 تأیید نموده است.[11]

قطب‌زاده، وزیر امور خارجه که زمان وقوع سوء‌قصد نافرجام در پاریس بود، سفرش به نیکاراگوئه[12] را لغو کرد؛ بعداز آنکه گروهی که مسئولیت حمله را به عهده گرفته بودند، از او به‌خاطر محکوم‌کردن این اتفاق، انتقاد کردند.[13] در مریلند[14]، علی طباطبایی، مؤسس بنیاد ضد خمینی آزادی ایران،[15] روز 22 جولای توسط یک مسلمان آمریکایی که با گروه طرف‌دار خمینی، چریک‌های مسلمان[16] در آمریکا ارتباط داشت، کشته شد. گویا این گروه، مسئولیت بخش حفاظت از منافع ایران[17] در سفارت الجزایر در ایالات متحده را به عهده دارد.[18]