وضعیت شوروی نسبت به ایران

یادداشت فریتز ارمارث[1] از کارکنان شورای امنیت ملی برای مشاور امنیت ملی (برژینسکی)[2]

واشنگتن، 16 آوریل 1980

موضوع:

           بحث در گروه، درباره تهدید شوروی برای ایران (سرّی)

براساس دستور شما، اودوم، ولش، برمنت و من دربارۀ یادداشتی که برای شما ارسال کردم[3] (سیک و دنند[4] به جلسه نرسیدند)، گفت‌وگو کردیم. در بسیاری از حوزه‌ها اتفاق‌نظر داشتیم. من در اینجا سعی می‌کنم این نکات را خلاصه کنم و از دیگران دعوت می‌کنم تا اظهارنظر نمایند. درمجموع:

-  در آیندۀ نزدیک و دور، تهدید نظامی جدی ازسوی شوروی متوجه ایران است که عمدتاً سرمنشأ آن الف، اقدام نظامی آمریکا، ب، نیاز به یک رژیم حامی شوروی برای حمایت است.

-  صحت استنباط من در یادداشت من دربارۀ انتظار شوروی از نیاز برای استفاده از زور و تمایل برای انجام آن ممکن است ثابت بشود یا نشود، ولی با توجه به شواهد کنونی، گزافه‌گویی به حساب می‌آید (سه به یک در این مورد با من مخالف هستند؛ بااین‌حال من روی دیدگاه خود پافشاری می‌کنم).

-  ما نیازمند تسریع در روند تقویت وجهۀ امنیتی خود در جنوب غرب آسیا هستیم، اما برای تأمین منابع مالی و نیز نیروی سیاسی لازم به چیزی بیشتر از دیدگاه‌های آخرالزمانی نیاز داریم. (سرّی)

برخی نکات کلیدی در بحث

بیل نسبت‌به گستره و جدیدبودن تقویت نظامی شوروی در قفقاز جنوبی ابراز تردید کرد.[5] ظرف چند روز آینده، ما فهرستی کامل از آنچه آن‌ها از ماه دسامبر تاکنون انجام داده‌اند و نیز دلایل و شواهد مربوطه به دست می‌‌آوریم. (سرّی)

کارمند ارشد ادارۀ اطلاعات مرکزی امروز به من گفت که به نظر او این فعالیت‌ها گسترده و جدید بوده‌اند، اما نشان از انجام عملیات در آیندۀ نزدیک (روزها، هفته‌ها) نیست. او می‌گوید به نظر می‌رسد که آن‌ها در چند ماه آینده بتوانند نیروهای جدید را آماده کنند. مارشال استدلال کرد که شوروی احتمالاً تقویت و بهبود توان نظامی خود را واکنشی سنجیده به آشوب در منطقه می‌داند و این اقدامات بهبوددهنده در نظر شوروی، نیازی نیست که به پیشامد احتمالی یا برنامۀ خاصی مرتبط باشد. تقویت نیروهای آمریکایی در اقیانوس هند برای توجیه این مسئله کافی است. (سرّی)

مارشال با حمایت بیل، استدلال کرد که شوروی راهبردی برای سلطه بر ایران دارد و آن‌ها به این طرح اعتماد دارند؛ رژیمی به رهبری تودۀ برخاسته از «جبهۀ مردمی» پساخمینی که می‌تواند قدرت و سلطه خود را بدون دخالت مستقیم شوروی تثبیت کند. اگر این رژیم تهدید به سرنگونی درونی شود، شوروی برای حفظ آن وارد عمل خواهد شد، ولی اتحاد جماهیر شوروی مهم‌ترین وظیفۀ نظامی خود را مقابله و مهار مداخلۀ نظامی ایالات متحده می‌داند. من تشریح کردم که یک رژیم به رهبری توده، تقریباً به‌صورت قطعی با مقاومت مسلحانۀ گسترده در داخل مواجه می‌شود که نیازمند مداخلۀ شوروی است؛ مانند اتفاقی که در افغانستان رخ داد. ما اطمینان نداریم که ظهور یک رژیم توده‌محور چقدر سریع اتفاق خواهد افتاد. (سرّی)

مارشال معتقد بود که اتحاد جماهیر شوروی احتمالاً مداخلۀ نظامی نخواهد کرد تا از ظهور یک نظام اسلامی کارآمد جلوگیری کند؛ حتی اگر این رژیم برای نابودساختن جناح چپ تلاش کند. او همچنین مدعی شد که نارضایتی مردم شوروی از هزینه‌های جنگ افغانستان، با این تصور که جنگ بالا یک پیروزی سریع نیست و در زمان تصمیم‌گیری دربارۀ ایران به پایان نخواهد رسید، دست‌کم می‌تواند مانعی برای تکرار این کار توسط شوروی در ایران باشد. من به‌شدت با این نکته موافق هستم؛ این مورد بسیار برای اینکه شوروی را وادار به پرداخت بها در افغانستان کنیم، مناسب است. (سرّی)

ولش اظهار داشت که بهبود آمادگی نیروهای شوروی در قفقاز جنوبی در مقایسه با سایر عوامل، تنها تا حدودی مرتبط محسوب می‌شوند؛ چراکه الف، شوروی در هر صورت نیازمند واحدهای بسیار دیگری است؛ ب، بنابراین به‌راحتی شواهد و نشانه‌ها در قفقاز جنوبی را در قالب یک برنامۀ دروغ‌پراکنی تحریف می‌کند. (سرّی)

 عوامل مهم‌تر دیگر عبارت‌اند از:

‌أ.      عدم توازن قدرت در منطقه؛

‌ب. غالب‌بودن تحولات داخلی ایران در هر محاسبۀ شوروی؛

‌ج.   تمایل این کشور برای پذیرش خطر در هر سطحی از تقابل نظامی مستقیم با ایالات متحده؛

‌د.     آمادگی آمریکا برای مقابله با تحرکات شوروی؛

‌ه.      واکنش متحدین اروپایی.

به‌عبارت ساده‌تر، اشغال نظامی ایران ارزش دارد، اگر غرب به آن راضی شود؛ ولی اگر سبب تحریک غرب برای منزوی‌کردن شوروی و درنتیجه پایان‌دادن به نفوذش در جهان سوم گردد، در آن صورت ارزش ندارد. ما با این موضوع موافق بودیم. همچنین اتفاق‌نظر وجود داشت که ما درحال بحث بر سر گونه‌ها و انواع یک پیش‌بینی بسیار تاریک هستیم. (سرّی)