ایران و شوروی

یادداشت پائول هنز از کارکنان شورای امنیت ملی برای مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور (برژینسکی)[1]

واشنگتن، 11 آوریل 1980

موضوع:

           ایران و شوروی (غیرمحرمانه)

من نگران شواهد ادامه‌داری هستم که نشان می‌دهد که شوروی برای ورود نظامی به ایران، مشغول تقویت توان نظامی و بی‌سروصدای خود در منطقۀ قفقاز جنوبی است. درحالی‌که من تحلیل‌های اطلاعاتی کنونی را که می‌گویند هیچ نشانه‌ای از قصد واقعی شوروی برای این اقدام وجود ندارد، زیر سؤال نمی‌برم، ولی ترسم از این است که بخواهیم این تصور منطقی را به اعتقادی راسخ تبدیل کنیم که آن‌ها اقدامی صورت نمی‌دهند. من از نگرش‌هایی نگران هستم که تحلیلگران اطلاعاتی را تحت تأثیر قرار داده است و سبب آسودگی خاطر سیاست‌گذاران می‌شود و به نتایجی منجر شدند؛ مانند اینکه در سال 1962 شوروی قصد نداشت تسلیحات اتمی را در کوبا مستقر کند یا اینکه سلطنت در ایران، در سال 1978 تضمین بقا داشت. (سرّی)

نگرانی دیگر من از تأثیر فشار روزافزون ازسوی ما بر ایران یا اقدامات تنبیهی درصورت آسیب‌دیدن گروگان‌هاست. با توجه به فضای کاملاً غیرعقلانی که در تهران حاکم است و نیز نفرت شدید از خمینی در آمریکا، اقدامی به‌ظاهر معقول مانند محاصرۀ دریایی می‌تواند سبب شود که ایرانی‌ها برای دفاع و حفاظت از خودشان دست‌به‌دامن شوروی شوند. خمینی امکان دارد با دکترین «شیطان کوچک‌تر» از چنین مداخله‌ای حمایت کند. جناح چپ در ایران که بی‌شک از تنش‌های کنونی برای بهبود جایگاه خود استفاده خواهد کرد، می‌تواند در چنین حرکتی نقش داشته باشد. (خیلی محرمانه)

[یک پاراگراف (چهارونیم سطر) از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

آیا شوروی قصد مداخله دارد؟ در تحلیل نهایی، به نظر من غیرممکن است که شوروی بتواند در برابر وسوسه برای تسخیر بیشتر خاک ایران و یا درصورت وجود فرصت نمایش خود به‌عنوان یک قدرت محافظ، مقاومت کند. روس‌ها بیشتر از 150 سال است که آرزوی پیشروی در این منطقه را دارند. (خیلی محرمانه)

افغانستان میل آن‌ها را زیاد کرده است، ولی افغانستان همچنان هزینه‌بر بوده است و درعین‌حال نیز منفعت چندانی ندارد. ایران نیز با منابع عظیم نفت و گاز می‌تواند هدفی مناسب باشد؛ اولین اشغال سرزمینی برای شوروی که سودآور نیز هست. همچنین می‌تواند بهایی برای کوبا و اتیوپی باشد و به محاصره و استیلای کامل بر افغانستان کمک کند. اگر شوروی برای کمک به ایرانی‌های آشفته برای دفاع در برابر آمریکا دعوت شود، انتظار تقریباً هیچ نوع مقاومت داخلی مانند آنچه در افغانستان اتفاق افتاد را نخواهد داشت. (خیلی محرمانه)

[یک پاراگراف (هفده سطر) از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

احتمال می‌رود که ما در ایران گرفتار شویم که نتیجه‌اش اشغال کل کشور توسط شوروی است، مگر اینکه به افق‌های راهبردی کلان و نیز جسورانه ازنظر عملیاتی فکر کنیم. (خیلی محرمانه)

[یک پاراگراف (ده‌ونیم سطر) از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

وقتی به احتمال انجام اقدامات غیرمعمول و دور از دسترس علیه ایران می‌اندیشیم، دست‌کم باید ظرفیت انجام اقدام مؤثر را هم، درصورتی‌که بتوانیم از پایگاه‌های موجود در ترکیه برای این منظور استفاده کنیم، مدنظر قرار بدهیم. وضعیت روابط ما با ترکیه در طول دهۀ 1970، علی‌رغم امضای پیمان دفاعی مشترک اخیر، متأسفانه سبب شده است که ما در بهره‌برداری از امکانات این کشور با محدودیت مواجه باشیم. (سرّی)

آزادی گروگان‌ها و حل بحران کنونی با ایران برای ما ارزش دارد؟ تاکنون چقدر در این رابطه هزینه داده‌ایم؟ نیم‌میلیارد دلار کمک‌های نظامی قطعی به ترکیه در طول سه یا چهار سال آینده، بسیار به تأمین نیازهای آن‌ها برای مدرن‌شدن کمک می‌کند، آن‌ها را بیشتر به ناتو پیوند می‌دهد و به‌شدت این سازمان را در بخش جنوب شرقی تقویت می‌کند. به نظر من، این کار بهای گزافی برای عملیاتی‌کردن پایگاه ترکیه به‌منظور انجام حمله به تهران نیست. (سرّی)

ازنظر اندیشه‌هایی که معمولاً این روزها داریم، «تفکرات راهبردی» که من تشریح کردم، شاید توجیهی باشد برای محدودبودن من به یک اسلوب روان‌پزشکی، یک قرائت وارونۀ آمریکایی از سرنوشت ژنرال گریگورنکو[2]...[3]؛ ولی احساس من این است که ما خود را در جنونی احساسی نسبت‌به موضوع گروگان‌ها در تهران گرفتار کرده‌ایم که می‌تواند ناخواسته پیامدهای به‌مراتب بدتری داشته باشد که آسیبش برای ما و جهان بیشتر از اقدامات پیشنهادی من است... . (خیلی محرمانه)