سند شماره

گزارش وضعیت سیاسی عراق

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: پک، دفتر حفاظت منافع آمریکا در بغداد٬ 1935

سری

به: وزارت امورخارجه در واشنگتن دی ـ سی

1358-06-21- 1979-09-12

متن سند

12سپتامبر 79 - 21 شهریور 1358

سرّی

از: دفتر حفاظت منافع آمریکا در بغداد، 1935

به: وزارت امورخارجه در واشنگتن دی - سی

عطف به: بغداد 1527

موضوع: (خیلی محرمانه) رهبریت جدید عراق؛ صدام حسین

1- (تمام متن سرّی است)

2- شمار کمی از ناظران عراقی، و معدودی از عراقی ها موج بازداشت ها و اعدام های پس از ریاست جمهوری صدام در تاریخ 25 تیر ماه را پیش بینی کرده بودند. تقریبا همه و حتی خود صدام نیز انتظار داشتند که انتقال قدرت به نحوی ظاهرا آرام صورت پذیرد. دلیل اصلی شگفتی همگانی در مورد علائم نارضایتی داخلی ناشی از این باور همگانی است که صدام با کمال قدرت و بدون چون و چرا کنترل امور را در دست گرفته است. طبق شواهد موجود در آن موقع وی کنترل امور را به دست داشت، و با صراحت می توان گفت که در حال حاضر نیز همین طور است.

3- حتی اگر وجود توطئه برخلاف تمایل ناظران به پذیرش آن، واقعیت می داشت، همه معتقدند که این توطئه تنها بخش ناچیزی از خیانت بزرگ تر به زیر سؤال کشیدن حکومت مطلقه صدام را تشکیل می داده است. دلیل مبارزین در این مبارزه هر چه باشد، احتمالاً عمل مربوط به آن بیش از خود موضوع موجب

ص: 79

پیدایش این عکس العمل خشونت بار شده است. به نظر ما صدام تعدادی از نزدیک ترین همکاران خود را برکنار کرده است آن هم نه به این دلیل که خطری جدی علیه وی بشمار می آمدند بلکه به خاطر اینکه اختیارات وی را کاهش می دادند.

4- نتیجه این عکس العمل این بوده که در سلسله مراتب، فاصله بین صدام و دیگر اعضا را که همیشه از آنها با عنوان رهبریت یاد می شد، زیادتر کرده و او را در اوج این سلسله مراتب تنها و بی رقیب باقی گذارده است. وی نشان داده که معتقد است شخص اول رهبری است و به جز در موارد جزئی همتایی ندارد، و ظاهرا آنهایی نیز که بر سر پست های خود باقی مانده اند کاری جز اجرای دستورالعمل های وی انجام نخواهند داد.

5 - بنابراین تأثیر این پاکسازی بر بافت سلسله مراتب دولت عراق عظیم تر از تأثیر به قدرت رسیدن صدام بوده است. در زمان ریاست جمهوری بکر ، و مقام صدام به عنوان فرد شماره 2 همیشه تمایل و منطق قابل ملاحظه ای در مشخص کردن افراد شماره 3 تا 20 وجود داشت. در شرایط کنونی احتمالاً منطقی است اگر گفته شود که فرد شماره 2 وجود ندارد، حداقل در متن رویدادهای 25 تیر ماه و با صراحت می توان گفت که مقام بعدی (که خیلی پائین تر است) بیش از یک فرد را در برخواهد گرفت. گرچه تا حدودی اختلاف نظر وجود دارد، ولی باور کلی این است که یکی از سه فرد مذکور و پائین از نظر سیاسی و حداقل در یک مورد از نظر رقابت احتمالی بعد از صدام قرار خواهد گرفت.

6- عزت ابراهیم نایب رئیس شورای فرماندهی انقلاب. ابراهیم که نه یک رهبر نیرومند و نه فردی دارای صحت و سلامت است، معاون مورد اعتماد صدام است و به عنوان جانشین رئیس جمهور در سفر صدام به هاوانا این موضوع را به خوبی ثابت کرده است. وی از نظر درخشش فکری یا مهارت در تاکتیک ها اعتبار چندانی ندارد ولی فردی بسیار وفادار، قابل اتکاء، غیر خودبین، و بسیار مذهبی و بسیار قابل اعتماد است. گمان نمی رود که معاون رئیس جمهور از همان اهرمی که صدام در زمان تصدی همین عنوان دارا بود برخوردار باشد لیکن به عنوان وزیر پیشین کشور که در سمت سرپرست شورای عالی کشاورزی و کمیته نظامی فرماندهی منطقه ای حزب بعث عمل می کرد، با مهم ترین مسائل و مشکلات عراق آشناست. وی فاقد پیرو و یا آرمان های شخصی است. در اوضاع کنونی به نظر ما وی در مقام بعد از صدام از نظر سیاسی و برقراری نظم قرار می گیرد. یعنی اگر صدام مجبور به کناره گیری شود وی نیز به ناچار کناره گیری خواهد کرد.

7- طه یاسین رمضان، معاون اول نخست وزیر. رمضان که سیاستمداری زیرک، باهوش و حیله گر است، در شایعات همیشه به عنوان رقیب اصلی صدام در رده های بالای رهبریت شناخته شده است. او موقعیت های مهم و متعددی داشته و مسئولیت های قابل ملاحظه ای چه در صحنه داخلی و چه در صحنه بین الملل به وی تفویض شده است. انتصاب جدید نیز نشانگر وظایف مهم تر محوله به اوست که گرچه هنوز مشخص نشده، ولی مسئولیت های وی بسیار قاطع و برنده خواهد بود. ناظران کنونی معتقدند که انتصاب کنونی وی یا به منظور برکناری وی طرح ریزی شده و یا به منظور ضربه زدن به اعتبار خود او در نظر گرفته شده است. گرچه همه اینها ممکن است، ولی ما معتقدیم که وی به عنوان یکی از مقامات عالیرتبه عراق به طور فردی عمل خواهد کرد. علاوه بر این اگر نقش و اهمیت کابینه بیشتر از شورای فرماندهی انقلاب افزایش یابد (نتیجه تمایل صدام به منظم کردن اختیارات)، نقش وی در تعیین جهت و مسیر عراق

ص: 80

بسیار خطیر خواهد بود. صدام وی را شدیدا تحت کنترل خواهد داشت، چون او فردی شایسته اینگونه توجه است و علت آن نیز تعداد قابل ملاحظه پیروانش در داخل حزب است. وی هنوز هم سرپرستی ارتش خلقی را به عهده دارد، و در صورتی که صدام اتکای خود را به ارتش از دست بدهد، ارتش خلقی از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد شد. (دو نوع شایعه وجود دارد: یکی اینکه صدام در نظر دارد ارتش خلقی را خلع سلاح نماید و دیگری اینکه وی در نظر دارد اهمیت و قدرت آن را افزایش دهد.) طبق برداشت ما رمضان دارای جاه طلبی های شخصی بسیار است. وی را می توان فرد سوم و در حال انتظار نامید.

8- عدنان خیرالله طلفاح، معاون فرمانده کل قوا در نیروهای مسلح، معاون نخست وزیر و وزیر دفاع رابطه خویشاوندی وی با صدام و بکر را به وضوح می توان عامل اصلی (و مهم ترین عامل) ارتقا و اهمیت طلفاح نامید. گرچه در مورد توانایی و تیزهوشی وی اطلاعات ضد و نقیضی شنیده ایم، ولی برداشت کلی مقامات خارجی آشنا با او این است که وی فردی ذیصلاح و بسیار پرکار است. ارتقای درجه وی بر تمام افسران نظامی احتمالاً موجب بروز تنفر شدید و پیدایش دشمنان بسیار وی شده است، اما اگر طلفاح بتواند کارهایی را که از نظر ارتش درست است انجام دهد، این واقعیت به اضافه تضعیف افراد باقیمانده قدیمی او را به صورت رهبر واقعی ارتش عراق و صاحب عناوین دیگر در خواهد آورد. طبق اطلاع ما صدام کاملاً به وی اطمینان دارد و برای نتیجه گیری و توانایی های وی نیز احترام زیادی قائل است. هنوز دلیلی برای اثبات توقعات شخصی وی نیافته ایم، ولی گمان می کنیم که طلفاح با اهمیت روزافزون خود در کمین گاه بسر می برد، ولی خطری علیه صدام به حساب نمی آید. وی فرد شماره چهار و دارای امکانات وسیع است.

9- باید یادآور شد که شنیده ایم طلفاح به عنوان سفیر عراق به مسکو خواهد رفت. صدام با نفع حاصله از ارسال یک سفیر مورد اعتماد که خصوصا دارای سوابق نظامی باشد، می تواند از انتقادات مربوط به پارتی بازی تبرئه شود. و همین امر اجازه خواهد داد که وی بتواند رئیس ستاد ارتش شنشل را به عنوان وزیر دفاع منصوب نماید (البته بدون عناوین دیگر) و این حرکت مورد علاقه نیروهای مسلح است و در موقع توجه صدام به طرز فکر آنها مفید واقع خواهد شد.

10- نحوه پیمان بندهای درون هیئت حاکمه از خارج قابل رؤیت نیست. اعدام 5 عضو شورای فرماندهی انقلاب (از 21 نفر افراد اعدام شده) احتمالاً حداقل مقداری تغییر را باعث شده است، حتی اگر نتوان آنها را رؤیت کرد، خصوصا اینکه فهرست مزبور حاوی دو تن از دوستان صمیمی صدام نیز بوده است. فقدان افراد مخالف با صدام در رده های بالای دولتی نباید حیرت انگیز باشد، ولی هنوز معلوم نیست که به دنبال نحوه برخورد وی در جهت سرکوب نارضایتی، قدرت وی تا چه حد تضعیف گشته است. اگر قدرت وی تضعیف شده باشد، و او نیز یک رقیب بالقوه باشد، منافع حاصله از این رقابت تنها نصیب رمضان که در رده بالاتر واقع شده، خواهد شد.

11- در رده های پائین تر هرم، افراد دیگری نیز هستند که به خاطر عواملی چون موقعیت، سابقه، خانواده، تخصص، طول خدمت، و توانایی شایان توجه هستند. همه آنها در شرایط کنونی به صدام وفادار هستند و اگر کسی در میان آنها باشد که بخواهد صدام را از بین ببرد در حال حاضر قادر به انجام آن نخواهد بود. مهم ترین افراد این گروه عبارتند از:

- طارق عزیز، معاون نخست وزیر. عزیز فردی... (ارقام نامفهوم) و دارای مهارت تاکتیکی و یک

ص: 81

مذاکره گر و سخنگو بوده و احتمالاً همین وظایف را ادامه خواهد داد. چون وی مسیحی است، گمان نمی رود که بتواند از نظر موقعیت ارتقاء درجه بیشتری پیدا کند، ولی در صورت بازسازی داخلی سازمان بعث چه با صدام و چه بدون وی، او در همین رده باقی خواهد ماند.

- سعدون قیدان، معاون نخست وزیر و وزیر حمل و نقل و ارتباطات. یکی از ارتشی های صمیمی با بکر و بعثی های قدیمی است و تداوم شورای فرماندهی انقلاب جدید و جوان تر را ممکن می سازد. وی وفادار و ساعی است و خطری به حساب نمی آید.

- سعدون شاکر، وزیر کشور. رئیس سابق سازمان اطلاعاتی و بنا به گزارش از حامیان نزدیک صدام و فردی است که اطلاعات بسیاری دارد و همه از وی وحشت دارند. شانس ابقای وی در رژیم کنونی چندان زیاد نیست مگر آنکه وی در سرنگونی آن دست داشته باشد که بعید به نظر می رسد. وی می تواند به رده های بالاتر ارتقاء یابد.

- برزان ابراهیم (تکریتی)، معاون رئیس سازمان اطلاعاتی. برادر ناتنی رئیس جمهور بیشتر در پشت پرده بسر می برد و گویا منتظر فرصت مناسب است. وی دارای موقعیتی مهم است لیکن بدون وجود صدام قادر به ایفای نقش مهم تری نیست.

12- خلاصه اینکه، به نظر ما در داخل شخصی وجود ندارد که بتواند خطری علیه صدام پدید آورد.

یک کودتای نظامی و یا گلوله یک قاتل، یا قیام عمده غیرنظامی و فهرستی دیگر از امکانات می تواند تعادل موجود در بغداد را برهم زند، درست مانند دیگر پایتخت ها، لیکن امکان بروز این گونه وقایع قابل سنجش نیست. در حال حاضر ما، به این نتیجه رسیده ایم که وی کشور و بافت قدرت آن را شدیدا تحت کنترل در آورده و در آینده قابل پیش بینی نیز فرد شماره یک کشور خواهد بود. پک

منبع: کتاب اسناد لانه جاسوسی - جلد 8 - کتاب 8 - صفحه 79