سند شماره

برنامه های آمریکا در قبال گروگانگیری

موضوع سند

متن سند

خلاصۀ نتایج جلسۀ کمیتۀ هماهنگی ویژه^[1]

واشنگتن، 11 مارس 1980، 9 ـ ۱۰ صبح

موضوع:

ایران

شرکت‌کنندگان:

معاون رئیس‌جمهور*

وزارت امور خارجه

وزیر سایروس ونس

وارن کریستوفر

هارولد ساندرز

دفتر وزیر دفاع

وزیر هارولد براون

گراهام کلایتور

ستاد مشترک نیروهای مسلح

ژنرال دیوید جونز

سپهبد جان پاستی

وزارت دادگستری

دادستان کل بنجامین سیویلتی

سازمان سیا

دریابُد استانسفیلد ترنر

وزارت خزانه‌داری

رابرت ماندیم

کاخ سفید

زبیگنیف برژینسکی

دیوید آرون

پلوید کاتلر

هدلی دونووان

جودی پاول

هنری اوون

شورای امنیت ملی

ویلیام اودوم

گری سیک

جرولد شکتر

توماس تورنتون

افراد با این علامت «*»، دقایقی در ابتدای جلسه حضور یافتند.

خلاصۀ نتایج

دکتر برژینسکی جلسه را با ارائۀ گزارشی ازنظر رئیس‌جمهور مبنی‌بر اینکه ما باید یک جنگ تبلیغاتی همگانی علیه ایران راه بیندازیم، اینکه باید تحریم‌ها را وضع کنیم و برای موضع خود حمایت در سطح جهان به دست آوریم، آغاز کرد. کمیتۀ هماهنگی ویژه گام‌های زیر را درقبال ایران بررسی کرد:

1. بازگشت به شورای امنیت. وزیر ونس گزارش داد که سفیر مک‌هنری درحال آماده‌سازی یک گزارش رسمی دربارۀ مخالفین و موافقین طرح موضوع ایران در شورای امنیت سازمان ملل است که ظرف 48 ساعت آینده تکمیل خواهد شد. ما نیازمند گزارشی از کمیسیون برای شورای امنیت هستیم که دلایل پایان تلاش‌ها و اقداماتشان را تشریح کند. این گزارش به محتوای اتهامات علیه شاه و... نمی‌پردازد. گزارش بالا می‌تواند در یک جلسۀ علنی یا غیرعلنی مطرح شود. دبیرکل احتمالاً ترجیح می‌دهد که جلسه دست‌کم در ابتدا غیرعلنی باشد.^[2] (سرّی)

وزیر ونس احتمالاً روز چهارشنبه (12 مارس) به نیویورک می‌رود تا با ریاست کمیسیون دیدار کند. ما همچنین روز چهارشنبه ازطریق واسطه‌ها، ارتباط خود را حفظ خواهیم کرد تا بتوانیم شرایط پس‌از خروج کمیسیون را بررسی کنیم. به نظر ونس، ایدۀ کمیسیون هنوز کاملاً نمرده است و متوسل‌شدن به شورای امنیت در این مقطع، تنها سبب کاهش احتمال احیای آن خواهد شد. او پیشنهاد کرد که تا پس‌از دیدار با رؤسای کمیسیون صبر کنیم تا اینکه گزارشی ازطریق واسطه‌ها به دست بیاید و احتمالاً تا زمانی‌که انتخابات روز جمعه در ایران برگزار شود. همه موافق بودند که حدود یک هفته تا ده روز تا بروز خواست عمومی برای انجام یک اقدام فرصت داریم و باید از این زمان برای بررسی اینکه آیا امکان احیای کمیسیون وجود دارد یا خیر، استفاده کنیم. (سرّی)

کمیتۀ هماهنگی ویژه پیشنهاد کرد که با گزارش کمیسیون به شورای امنیت، جلو برویم و منتظر بمانیم که دبیرکل، جلسه را علنی یا غیرعلنی اعلام می‌‌کند. براساس گزارش و سایر ارتباطات در طول هفتۀ جاری، تصمیم‌گیری دربارۀ پیشبرد یک ابتکار جدید در شورای امنیت انجام می‌شود. در این زمان، سفیر مک‌هنری یادداشتی را به رئیس‌جمهور دربارۀ ماهیت، زمان‌بندی و مطلوب‌بودن چنین نگرشی ارائه خواهد کرد. (سرّی)

- تأیید رویکرد بالا.^[3]

- پیگیری امور ازطریق شورای امنیت.

2. دیوان بین‌المللی دادگستری: استدلال‌های شفاهی قرار است در روز 17 مارس در دیوان، استماع و متعاقب آن‌ها تصمیمی دربارۀ گروگان‌گیری ایران و دستور به بازگرداندن گروگان‌ها گرفته شود. کمیتۀ هماهنگی ویژه موافقت کرد که استدلال‌های شفاهی براساس برنامه باید انجام شوند. این کار به‌عنوان فشاری بر ایران در نظر گرفته می‌شود، ولی ازنوع فشارهای علنی و آشکاری که برای احیای تلاش‌ها برای برگرداندن کمیسیون به چرخۀ فعالیت لازم است، نخواهند بود. (خیلی محرمانه)

- تأیید ادامۀ‌ مسیر با استدلال‌های شفاهی براساس برنامه‌ای که مشخص شده است.^[4]

- تعلیق ارائۀ استدلال‌های شفاهی به مدت دو یا چند هفته.

3. قطع روابط دیپلماتیک با ایران: وزارت امور خارجه درحال آماده‌سازی گزارشی است که دیدگاه‌های مخالفین و موافقین قطع رسمی روابط دیپلماتیک با ایران را بررسی می‌کند. این گزارش همچنین گام‌هایی را که در این بین می‌توانیم برای محدودساختن حضور و یا فعالیت‌های دیپلمات‌های ایران در آمریکا انجام بدهیم، مدنظر قرار می‌دهد. متن بالا در جلسۀ سه‌شنبه‌صبح کمیتۀ هماهنگی ویژه به بحث گذاشته می‌شود.^[5] (خیلی محرمانه)

4. اعمال رسمی تحریم‌های اقتصادی علیه ایران: آقای کاتلر پیش‌نویسی از تحریم‌های ریاست‌جمهوری علیه ایران را که پیش‌تر آماده کرده بود، میان اعضا توزیع کرد. وزیر ونس معتقد بود که وضع فوری تحریم‌ها می‌تواند سبب اختلال در روابطی که اکنون جریان دارند بشود؛ بنابراین پیشنهاد کرد که این کار به بعداز دیدار با واسطه‌ها در روز چهارشنبه موکول گردد. (خیلی محرمانه)

دادستان کل و وزیر خزانه‌داری نیز خاطرنشان کردند که وضع رسمی تحریم‌ها، در اساس یک ژست نمادین است؛ چراکه قوانین جاری ازقبل مه روابط اقتصادی با ایران را متوقف کرده‌اند. دکتر برژینسکی گفت به‌جای اینکه آهسته‌آهسته در طول زمان گام‌ها را پیش ببریم، ترجیح می‌دهد که چند گام را یکجا بردارد؛ بنابراین بهتر است اعلام تحریم‌ها موکول شود به بعداز زمانی که آمادۀ برداشتن گام‌هایی نسبت‌به روابط دیپلماتیک، متوسل‌شدن به شورای امنیت و سایر گام‌های احتمالی شویم. کمیتۀ هماهنگی ویژه پیشنهاد کرد که درحال‌حاضر، انجام هرگونه اقدامی به تعویق بیفتد. (خیلی محرمانه)

- تأیید به‌‌تعویق‌انداختن اعلام وضع تحریم‌ها.^[6]

- کار با اعلام رسمی تحریم‌ها پیش برود.

_5.پیام برای متحدین: بر مبنای بیانیۀ شب گذشتۀ آمریکا^[7] و سازمان ملل، وزارت امور خارجه درحال بازنگری پیام رئیس‌جمهوری است که شب گذشته آماده شده است. این پیام آخر وقت امروز نهایی شده است و در آن به متحدین اطلاع داده خواهد شد که ما درحال بررسی وضع تحریم‌ها و سایر اقدامات هستیم و از آن‌ها درخواست می‌شود که ضمن استمرار اقدامات غیررسمی، درزمینۀ تحریم قطعات یدکی صنایع نظامی و سایر اقدامات اقتصادی نیز با ما همکاری کنند.^[8] (خیلی محرمانه)

6. مصادرۀ اموال ایران: وزیر ونس بسیار نسبت‌به انجام این کار مردد بود؛ چراکه این کار گامی بزرگ به‌سمت اعلام جنگ بود و بازگشت از آن در آینده بسیار دشوار خواهد بود. هنری اوون خاطرنشان کرد که این کار بسیار برای کشورهای تولیدکنندۀ نفت، حساس خواهد بود. دکتر برژینسکی گفت این کار درجه‌ای از ایمان به سرنوشت را نشان می‌دهد؛ بدون شک این اقدام در نظر خانواده‌های گروگان‌ها، مصادرۀ اموال و دارایی‌های ایران ازسوی ماست، درمقابل آن‌هایی که دیپلمات‌های ما را توقیف کرده‌اند. این کار نشان می‌دهد که کار به پایان رسیده است. کمیتۀ هماهنگی ویژه موافقت کرد که وزارت دادگستری، خزانه‌داری و امور خارجه، گزارشی مختصر را آماده نمایند و گام‌هایی که می‌توانیم برداریم و پیامدهایشان را تحلیل کنند تا متن بالا در جلسۀ روز سه‌شنبه به بحث گذاشته شود.^[9] (سرّی)

7. سایر اقدامات: دکتر برژینسکی از گروه خواست تا بررسی کنند که اگر مسیر کنونی مذاکرات ازطریق کمیسیون سازمان ملل راه به جایی نبرد، چه اتفاقی می‌افتد، درعمل به همان نقطه‌ای که شش هفتۀ گذشته بودیم، بازمی‌گردیم. ما در آستانۀ ازسرگیری راهبرد فشار هستیم که در آن زمان دنبال می‌شد. او پرسید که تاکنون فشارهای ما چه تأثیری بر جای گذاشته است و کارآمدبودن اقدام شدیدتر، ازجمله محاصرۀ بنادر ایران در چیست. دریابُد ترنر گفت محاصره سبب به‌زانودرآمدن ایران نمی‌شود، مگر اینکه آماده شویم تا صادرات را نیز علاوه‌بر واردات تحریم کنیم. (سرّی)

وزیر ونس ضمن ابراز موافقت با این مسئله، خاطرنشان کرد که محاصرۀ کامل، مخالفت جدی ازسوی متحدین را به دنبال خواهد داشت؛ چراکه سبب توقف صادارت نفتی می‌شود که آن‌ها به آن وابسته هستند. همچنین این کار تنش‌ها در منطقه و احتمال آغاز دوبارۀ حملات بر اتباع غربی را افزایش می‌دهد. او در رایزنی‌هایی که با متحدین داشته است، نگرانی شدید آن‌ها را در این مورد دریافت کرده است. درنهایت، محاصره خطرانداختن ایران در دامان شوروی را در پی دارد؛ چراکه این کشور به منبع اصلی تأمین کالاهای موردنیاز آن‌ها تبدیل خواهد شد. درنتیجه، او نسبت‌به این مجموعه از اقدامات بسیار تردید داشت. (سرّی)

دکتر برژینسکی ضمن صحه‌گذاشتن بر درستی این نکات، خاطرنشان کرد که البته محاصره می‌تواند سبب همسوشدن بهتر متحدین با ما در اعمال فشار بر ایرانی‌ها شود. شاید برای آن‌ها مفید باشد تا دریابند که پیامدهای ناگواری درصورت پایان‌نیافتن بحران بروز پیدا می‌کنند. او همچنین نگران گرایش ایران به‌سمت شوروی بود، بااین‌وجود بسیاری در ایران با این گرایش مخالف هستند؛ بنابراین این اتفاق ممکن است آن‌ها را برای حل بحران موجود بیشتر ترغیب کند. آن‌ها در شرایط کنونی می‌توانند هر دو مورد را با هم داشته باشند و نیازی نیست که بین ما و شوروی یکی را انتخاب کنند. اگر بتوانیم صرفاً راه‌حلی برای مشکل بیابیم، بسیار خوب است؛ ولی او نگران بود که ایرانی‌ها گروگان‌ها را تا زمانی‌که با پیامدهای سخت مواجه نشوند، آزاد نکنند. (سرّی)

هنری اوون اظهار داشت که تأثیر قطع تولید دومیلیون بشکه نفت ایران در روز، سبب افزایش قیمت‌ها و تورم می‌شود. دریابُد ترنر پرسید: «ما دقیقاً انتظار حصول چه دستاوردی را از فشارهای خود داریم؟» در طول چند روز گذشته، رفتار ایران انعکاس خمینی بوده است؛ یعنی کاملاً بی‌میل برای مصالحه. اهدافی که خمینی آن‌ها را به‌صورت جدی دنبال می‌کند، عبارت‌اند از: 1. بازگرداندن شاه به ایران؛ 2. جلوگیری از فروپاشی رؤیای جمهوری اسلامی که در سر دارد. (سرّی)

وزیر براون بر این باور بود که مهم‌ترین خطر برای بقای جمهوری اسلامی، اشغال کشور توسط شوروی است و او تمایلی برای به‌جان‌خریدن این خطر برای ترساندن خمینی را نداشت. دکتر برژینسکی گفت اقدام قاطعانۀ آمریکا در گذشته، نتایجی را به دنبال داشته است، ولی تردید داشت که گام‌های محدودتری که ما درصدد برداشتن آن‌ها هستیم، تأثیر واقعی چندانی داشته باشند. (سرّی)

آقای کاتلر گفت: «اقدام نظامی نتیجۀ عکس دارد و ایرانی‌ها را متحدتر می‌کند.» دکتر برژینسکی در پاسخ گفت: «لزوماً این تنها نتیجه نخواهد بود.» کشانده‌شدن به‌سمت شوروی چیزی است که آن‌ها آن را دوست ندارند. وزیر ونس ضمن اظهار موافقت با نظر آقای کاتلر توضیح داد که اقدام نظامی ریسک بسیار بالایی دارد. دریابُد ترنر گفت واکنش ایرانی‌ها به یک اقدام نظامی انفعالی مثل محاصره، در مقایسه با واکنشی که از یک اقدام مخرب مانند بمباران انتظار می‌رود، متفاوت خواهد بود. (سرّی)

کمیتۀ هماهنگی ویژه مقرر کرد که برآوردی هدفمند و نظام‌مند از آثار احتمالی محاصره، بسیار مطلوب و شایسته است. توافق شد که گزارشی در این رابطه آماده شود و تنها میان مدیران توزیع گردد تا در جلسۀ 20 مارس به بحث گذاشته شود. سازمان سیا اثر احتمالی محاصرۀ محدود و نیز همه‌جانبه را بر اقتصاد ایران بررسی خواهد کرد. شورای امنیت ملی تأثیر محاصره بر اروپای‌غربی و ژاپن را بررسی می‌کند. وزارت امور خارجه به پیامدهای این مسئله برای جهان اسلام، متحدین و شوروی می‌پردازد. وزارت دفاع ریسک‌های نظامی را برآورد می‌کند.^[10] همه نسبت‌به خطر افشای اطلاعات آگاه هستند که می‌تواند تأثیر مخربی بر تلاش‌های ما در طول هفتۀ آینده بگذارد؛ بنابراین این بررسی‌ها باید تاحدامکان محرمانه انجام شود. (به‌کلی سرّی)

8. موضع‌گیری عمومی: وزیر ونس امروز اطلاعاتی به خبرنگاران و مطبوعات خواهد داد. همه موافقت کردند که موضع ما بایستی این‌طور باشد که مشکلات جدی رخ داده است، ولی ما هنوز نمی‌خواهیم کاملاً کمیسیون سازمان ملل را کنار بگذاریم؛ بنابراین باید شانس‌های موجود را گرچه بسیار کم باشند، حفظ کنیم. ونس فردا خبر دیدار خود با رؤسای کمیسیون را اعلام خواهد کرد. (خیلی محرمانه)

جودی پاول گفت باید سردبیران و ستون‌نویس‌های روزنامه‌ها را در جریان پیشینه و وضعیت ماجرا بگذاریم. او اعتقاد داشت که آگاه‌ساختن آن‌ها از برخی جزئیات سناریو، البته برای اطلاع خودشان و نه انتشار، مفید است. دیگران معتقد بودند که تنها باید به تأیید این نکته که کمیسیون قرار بود با گروگان‌ها دیدار کند، بسنده کرد و اشاره‌ای به اتفاقات پس‌از آن نکنیم. باید این روند دست‌کم تا آخر هفته حفظ شود تا فرصت داشته باشیم با رابطین تبادل‌نظر کنیم. دریابُد ترنر ازطریق کانال‌های خود، این نگرش را ترویج می‌دهد که دولت کنونی ایران به اصول و دستورات اسلامی پایبند نیست. (خیلی محرمانه)

[1]. Carter Library, National Security Affairs, Staff Material, Middle East File, Box 99, Meetings File, 3/11/80 SCC re Iran .

به‌کلی سرّی. جلسه در اتاق وضعیت کاخ سفید برگزار شد.

[2]. براساس تلگرام شمارۀ 1000، از نمایندگی آمریکا در سازمان ملل مورخ 18 مارس، گزارش والدهایم به اعضای شورای امنیت در تاریخ 17 مارس، غیررسمی بود؛ چیزی فراتر از اظهارات عمومی نبود و گزارش کمیسیون را نیز دربرنداشت.

National Archives, RG 59, Central Foreign Policy File, D800139–0258.

[3]. کارتر با این مورد موافقت کرد.

[4]. کارتر با این مورد موافقت کرد.

[5]. گزارش با عنوان «گزینه‌های در دسترس برای تغییر در روابط دیپلماتیک با ایران»، به یادداشت 13 مارس ارسالی از دادسون (Dodson) برای ماندل، ونس، میلر، براون، سیویلتی، کاتلر، جونز و ترنر پیوست شده است. برای آگاهی از بحث کمیتۀ هماهنگی ویژه در جلسۀ 18 مارس دربارۀ این گزارش، نک: سند 210.

[6]. کارتر با این مورد موافقت کرد.

[7]. در تاریخ 10 مارس، کاخ سفید با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که کمیسیون تحقیق فعالیت‌های خود را چند روز متوقف می‌کند و برای مشورت با والدهایم به نیویورک بازمی‌گردد. در این بیانیه همچنین آمده بود که کمیسیون «درصورت اقتضای شرایط»، آمادۀ بازگشت به تهران است.

Public Papers: Carter, 1980–81, Book I, p455.

[8]. این پیام همچنین فعالیت‌های کمیسیون در ایران را نیز تشریح کرد.

Telegram 65848 to Paris, London, Rome, Tokyo, Ottawa, and Bonn, March 12; National Archives, RG 59, Central Foreign Policy File, P870111–1804.

[9]. این گزارش در جلسۀ 18 مارس کمیتۀ هماهنگی ویژه بررسی شد. نک: سند 210.

[10]. این گزارش‌ها در جلسۀ 20 مارس کمیتۀ هماهنگی ویژه بررسی شدند. نک: سند 214.

منبع: - جلد - - صفحه