تحلیل وضعیت داخلی ایران

تلگرام سفارت در بریتانیا برای وزارت امور خارجه و کاخ سفید[1]

لندن، 20 ژانویه 1980، 0028Z

1314. تنها برای مشاهدۀ رئیس‌جمهور، وزیر ونس، دکتر برژینسکی؛ ارسالی ازطرف جردن و ساندرز.

موضوع:

ملاقات با پانامایی‌ها.[2]

1.       سرّی (تمام متن)

2.      خلاصه: ما تمام صبح با رابطین پانامایی خود و یکی از وکلای فرانسوی که پانامایی‌ها با او سروکار داشتند، ملاقات کردیم و تمام بعدازظهر نیز با فرانسوی دومی در تماس بودیم که تازه از تهران برگشته بود.[3] گفت‌وگوی صبح، بر محرک‌های وضعیت کنونی ایران متمرکز بود. صحبت‌های بعدازظهر به تلاش‌ها برای یافتن راه‌حل اختصاص داشت. هر دو در ابرازِ داشتن اختیار برای صحبت، صریح به نظر می‌رسیدند؛ این یعنی همسویی قطب‌زاده و سه عضو دیگر شورای انقلاب، اما نه شورا به‌عنوان یک نهاد.

ما به‌وضوح توضیح دادیم که چرا باید سناریویی داشت که با آزادی گروگان‌ها شروع شود. آن‌ها تشریح کردند که چرا شرایط سیاسی در ایران، این امکان را فراهم می‌کند که این کار تنها به‌صورت مرحله‌به‌مرحله پیش برود تا افکارعمومی آماده شود. به‌طور خصوصی به این نتیجه رسیدیم که برخی سناریوها که ترکیبی از مؤلفه‌های هر دو رویکرد ـ ازجمله آزادی زودهنگام گروگان‌ها ـ هستند، ممکن است ضروری باشد، اما به آن‌ها گفتیم که هیچ اختیاری برای حرکت فراتر از موقعیت کنونی خود نداریم.

آن‌ها اختیاری برای ارائۀ موضعی جدید ازسوی تهران نداشتند. در نتیجۀ گفت‌وگوها، آن‌ها از محل اقامت با قطب‌زاده، وزیر امور خارجه تماس گرفتند. او حضور ما در این جلسه را نشانه‌ای مهم قلمداد کرد و نیاز به نشان‌دادن جدیت ایران را تصدیق نمود. دو رابط فرانسوی ما تصمیم گرفتند که به تهران برگردند و به اصرار ما به قطب‌زاده بگویند که جدی‌ترین سیگنالی که می‌تواند ارسال کند، تعیین شخصی برای مذاکرۀ مستقیم با ماست. (پایان خلاصه)

3.      در ادامه، جالب‌ترین نکاتی که از این گفت‌وگو به دست آمده است، بیان می‌شود.

4.      دو حقوق‌دان مدتی با گروه تبعیدی ایران، به‌ویژه با گروه خمینی در پاریس در دوران انقلاب، همراه بودند. یکی از آن‌ها، خودش تبعیدی سیاسی از آرژانتین است. دیگری در حوزۀ حقوق بشر فعالیت می‌کند. او یکی از شرکای شارون[4] است، فردی که پیش‌تر با او در تماس بوده‌ایم و با عفو بین‌الملل در ارتباط بوده است. هر دو احتمالاً زدوبند مالی با دولت ایران دارند.

حقوق‌دانی که تازه از تهران برگشته بود، گفت قطب‌زاده و حبیبی (سخن‌گوی شورای انقلاب) را دیده است. او می‌گوید چمران و طباطبایی گفته‌هایش را تأیید می‌کنند. قطب‌زاده پسر (احمد) و داماد خمینی را ندید، ولی با آن‌ها صحبت کرده بود. مرد فرانسوی معتقد بود که خمینی از این تماس آگاه است. او گفت: «نمی‌توانم تکرار کنم نگویم شورای انقلاب به‌عنوان یک نهاد از جلسۀ ما باخبر است، هرچند برخی از اعضا اطلاع دارند» ما معتقد هستیم که او این تماس‌ها را داشته است، اما مشخص است که بیشتر نمایندۀ گروه کوچکی از افراد، ازجمله قطب‌زاده است.

5.      بحث در بخش‌های تقریباً مجزا بر دو عنصر اصلی ِیک راه‌حل احتمالی متمرکز بود.

‌أ.      درمورد استرداد، حقوق‌دان تازه‌وارد از تهران با گفتن این جمله گفت‌وگو را آغاز کرد که آزادی گروگان‌ها منتظر تصمیم نهایی در دادگاه پاناما نسبت‌به استرداد شاه است. وقتی پانامایی‌های حاضر تشریح کردند که شاه مسترد نمی‌شود و زمانی که ما درنهایت مشغول بررسی سایر عناصر راه‌حل شدیم، او اشاره کرد که اگر پیشرفت در مسیر دیگر (زیر) انجام شود و روند استرداد تکمیل گردد، ممکن است کافی باشد، ولی او هرگز به‌طور کامل از تشریح اولیه‌ای که از موضع ایران ارائه کرده بود، عقب‌نشینی نکرد. (او اظهار داشت که شورا انتظار ندارد یا نمی‌خواهد که شاه برگردد.) در این بحث، پانامایی‌ها به‌صراحت اعلام کردند که درمورد استرداد، تنها تا حدی همکاری می‌کنند که شروع آن به آزادی گروگان‌ها کمک کند.

‌ب. نسبت‌به موضوع تشکیل کمیسیون بین‌المللی، قطب‌زاده «توافق» با والدهایم در تهران را یا اشتباه فهمیده است یا به‌اشتباه بیان کرده است. ایرانی‌ها درظاهر تصمیم گرفته‌اند که این کمیسیون بین‌المللی، اندکی پس‌از بازگشت والدهایم به نیویورک تشکیل شود. آن‌ها می‌گویند که هنوز منتظر هستند.

 روایت قطب‌زاده از آنچه به والدهایم گفته‌اند، این است: والدهایم کمیسیون را تشکیل داد و ایرانی‌ها در پاسخ می‌گویند که اصل آزادی گروگان‌ها را قبول دارند. پس‌از گزارش کمیسیون، گروگان‌ها آزاد خواهند شد. ما موضع خود را تشریح کردیم مبنی‌بر اینکه گروگان‌ها باید هم‌زمان با تشکیل کمیسیون آزاد شوند، اما اذعان داشتیم که ممکن است گام‌هایی دخیل باشند که هریک از طرفین، آمادگی طرف مقابل را برای حرکت به‌سوی حل‌وفصل موضوع، آزمایش کند.

6.      در ادامۀ صحبت، آن‌ها از آنجا با قطب‌زاده تماس گرفتند. وزیر امور خارجه تمایلی به گفت‌وگوی مستقیم نداشت، اما متوجه شد که باید جدیت خود را نشان دهد. دو حقوق‌دان، یکشنبه (20 ژانویه) به تهران می‌روند. گفته شد که خوب است قطب‌زاده به‌صورت عمومی اعلام کند که دولت ایران خواهان حل زودهنگام و مسالمت‌آمیز موضوع گروگان‌هاست، اما مهم‌تر از آن، اگر فردی را برای مذاکرۀ مستقیم با نمایندۀ ایالات متحده تعیین کند، این اقدام جدیت آن‌ها را می‌رساند. آن‌ها موافقت کردند که گفت‌وگوها ادامه پیدا کند. ما گفتیم اگر چنین کاری امکان‌پذیر نیست، ارتباط ازطریق طرف سوم بهتر از قطع ارتباط است.

اگر آن‌ها تصمیم به تعیین یک مذاکره‌کننده داشته باشند، نام او را امروز ارسال می‌کنند و از او می‌خواهند با ساندرز مرتبط شود.

7.      ازجمله نکات جالب اطلاعات کلی که مطرح شد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

‌أ.      قطب‌زاده گزارش می‌دهد که هم‌اکنون کشور مشغول تصمیم‌گیری دربارۀ تعویق تاریخ برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری است و تا یکشنبه‌شب، در این مورد تصمیم‌گیری خواهد شد. یکی از دلایل این است که با کناره‌گیری فارسی از رقابت انتخابات، حزب اسلامی می‌خواهد فرصتی برای معرفی نامزد جدید داشته باشد.

‌ب. رقابت سیاسی اصلی در ایران بین عناصر مذهبی و آنچه که آن‌ها «گروه اروپایی» می‌نامند، یعنی کسانی مثل قطب‌زاده که با خمینی در اروپا بودند، در جریان است. آن‌ها تسخیر سفارت ما را طرحی تدوین‌شده توسط آیت‌الله خلخالی و یارانش برای کشاندن انقلاب به‌سمت راست‌مذهبی توصیف کردند. خمینی با واردساختن همۀ عناصر سیاسی به داخل محوطۀ سفارت مخالفت کرده بود تا جایی که حتی خلخالی نیز دیگر مزیتی در نگهداری گروگان‌ها نمی‌دید.

‌ج.   فرانسوی‌ها گزارش دادند که در دیدار اخیر بین خمینی و نمایندگان گروگان‌گیرها، خمینی به آن‌ها گفته است که لینگن به آن‌ها تحویل داده نخواهد شد و آن‌ها باید خود را برای حل مشکل گروگان‌ها آماده کنند. گزارش شده است که خمینی به آن‌ها گفته است که نمی‌خواهد کسی صدمه ببیند؛ زیرا آبروی ملت در خطر است.

8.      اطلاعات عمومی و اختصاصی ارائه‌شده توسط دو فرانسوی یا تحلیل و اطلاعات ما را تقویت کرد یا ابعاد جدیدی از مشکل در ایران را روشن ساخت؛ درحالی‌که دلایل خوبی برای این باور وجود دارد که ارتباط شخصی اصلی فرانسوی‌ها با قطب‌زاده است، اما منافع سیاسی و مالی و نیز سابقۀ‌ آن‌ها در همکاری با گروهی که با خمینی در تبعید بود، آن‌ها را در وضعیتی قرار می‌دهد که بخواهند به حل مشکل کمک کنند، بدون توجه به اینکه چه کسی به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب می‌شود. اگر فردی غیر از قطب‌زاده رئیس‌جمهور شود، این افراد همچنان می‌توانند نقش سازنده‌ای در برقراری ارتباط با دولت ایفا کنند.

بروستر