گزارش وضعیت ایران

سند شماره 128

محرمانه

30 مارس 1979- 10 فروردین 1358

از: سفارت آمریکا، تهران - 3407

به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

موضوع: گزارش وضعیت سیاسی

1- (محرمانه - تمام متن)

2- خلاصه: رأی گیری در ایران. ادامه درگیری ها در گنبد کاووس. حزب دموکرات کردستان رفراندوم را تحریم می کند. تعدادی دستگیر و تعدادی آزاد می شوند. پایان خلاصه.

3- رأی گیری رفراندوم برای تعیین نوع حکومت آینده ایران در ساعت 12:00 امروز به وقت محلی مورخ 30 مارس در جریان است. ظاهراً استقبال مردم از رفراندوم در تهران نسبتاً زیاد بوده است. بررسی های تصادفی امروز صبح از سطح شهر حکایت از آن دارد که شبه نظامیان غیر ارتشی شدیداً از صندوق های رأی حفاظت می کنند و رأی دهندگان نیز با نظم و ترتیب رأی خود را در صندوق می اندازند. تغییرات ایجاد شده در مراحل رأی گیری تا دقیقه آخر از طریق رادیو به اطلاع مردم می رسد و خمینی در آخرین ساعات روز 29 مارس اعلام کرد اگر کسی نمی خواهد به جمهوری اسلامی یا نظام سلطنتی رأی بدهد، می تواند نوع حکومت دلخواه خود را بر روی برگه قرمز (که در واقع برای رأی به نظام سلطنتی است) بنویسد. روند واقعی رأی گیری بر سر صندوق ها نشان می دهد که رأی گیری چندان هم آزاد نبوده است. در برخی حوزه های رأی گیری که امروز صبح مورد بررسی قرار گرفت، شخصی که مسئول دادن برگه های رأی به مردم بود از آنها سئوال می کرد که آیا قصد دارند به جمهوری اسلامی رأی بدهند (قسمت سبز) یا به نظام سلطنتی (برگه قرمز) و سپس فقط قسمت سبز را به دست آنها می داد. جدای از چند کلیسای متعلق به ارامنه که حوزه رأی گیری هستند و تعداد زیادی مرد و زن در آن مشاهده شده اند، به نظر می رسد که مشارکت مردان در رفراندوم نسبت

ص: 256

به زنان بیشتر بوده است. گزارشی نیز در ارتباط با کشف یک حوزه رأی گیری تقلبی (غیرمجاز) شنیده ایم.

4- دولت موقت بعد از ظهر روز گذشته مورخ 29 مارس اعلام کرد که واحدهایی از ارتش را به گنبدکاووس اعزام خواهد کرد. ظرف چند روز گذشته درگیری بین ترکمن ها و نیروهای انقلابی در این شهر ادامه داشته است. رادیو صدای انقلاب اسلامی ایران اعلام کرد که با توجه به «خلع سلاح چند پاسگاه ژاندارمری، دستگیری رئیس پلیس محل، اشغال کلانتری ها و چندین پاسگاه دیگر، تصمیم گرفته شد که خلأ فقدان نیروهای امنیتی با اعزام نیروهای ارتش اسلامی کشور پر شود.» امیرانتظام، معاون نخست وزیر، در یک کنفرانس خبری گفت که نیروهای فوق «به منظور اعاده نظم عمومی به منطقه اعزام می شوند تا مردم بتوانند در رفراندوم روزهای جمعه و شنبه شرکت کنند.»

5- بر اساس گزارش منابع مستقل، نیروهای نظامی در روز 28 مارس وارد گنبدکاووس شدند و شهر عملاً در حالت حکومت نظامی به سر می برد. مأموران کمیته انقلاب که ظاهراً یک ملای جوان شیعه فرمانده آنهاست با تیم خبرنگارانی که قصد تهیه گزارش از وقایع روز چهارشنبه را داشتند، بدرفتاری کردند. خبرنگارانی که به تهران بازمی گشتند وضعیت گنبدکاووس را اینگونه توصیف کردند که ترکمن ها قسمت شمال شهر را در کنترل دارند و بقیه شهر و همچنین جاده های مواصلاتی منتهی به آن در دست شبه نظامیان کمیته است، و تیراندازی بین آن دو جریان دارد. گزارش دیگر حاکی از آن است با ورود نیروهای ارتش درگیری شدت گرفته است، و جت های نیروی هوایی بر فراز شهر غرش می کنند و مواضع ترکمن ها زیر آتش نارنجک و خمپاره قرار گرفته است. گزارش هایی نیز از گسترش درگیری به مناطق خارج از گنبدکاووس مخابره شده است. در ساعات اولیه روز 30 مارس، ظاهراً هنوز توافقی بر سر آتش بس نشده است.

6- از سوی دیگر، طالقانی هم فرصتی برای میانجیگری نیافته است. بالگرد حامل او که در روز 28 مارس به سوی گنبد پرواز کرده بود در نزدیکی شهر هدف گلوله قرار گرفت و نتوانست به زمین بنشیند. امیرانتظام در روز 29 مارس اعلام کرد که شاید طالقانی بعداً تلاش خود را از سر بگیرد. نیروهای ترکمن هشت شرط را برای ترک مخاصمه تعیین کرده اند که شامل آزادی ترکمن های دستگیر شده، شناسایی شوراهای ترکمن از سوی دولت، و آزادی این شوراها برای انجام فعالیت است.

7- امیرانتظام در اشاره به درگیری های گنبدکاووس ادعا کرد «آنهایی که منافع خود را به خاطر انقلاب از دست داده اند در قسمت های مختلف کشور در حال توطئه هستند...» بیانیه خمینی در روز 29 مارس بر ادامه شورش های قومی در مناطق دیگر ایران صحه گذاشت، ولی خمینی بر خلاف امیرانتظام تقصیر را آشکارا بر گردن آمریکا انداخت. خمینی با اشاره به «گزارش های نگران کننده» از گنبدکاووس، زاهدان (مرکز استان سیستان و بلوچستان) و اردبیل

ص: 257

(در استان آذربایجان شرقی) گفت که «برخی جناح های منحط مشغول سمپاشی و تفرقه افکنی هستند» و اینکه «این جناح ها شایعه کرده اند که روحانیان برادران سنی را از حقوقشان محروم می کنند.» خمینی ادامه داد که «این آدم های گمراه، که از آمریکا الهام می گیرند و در لباس چپگراها ظاهر می شوند، قصد دارند دوره غارت و چپاول رژیم گذشته را به شکل دیگری به کشور عزیزمان برگردانند.» خبر سفر مدنی، وزیر دفاع، به بلوچستان به طور غیرمستقیم حکایت از آن دارد که این منطقه نیز آبستن حوادثی است.

8- در ارتباط با مسایل قومی، حزب دموکرات کردستان اعلام کرده است که رفراندوم را تحریم خواهد کرد. عبدالرحمن قاسملو، دبیرکل حزب، رفراندوم فوق را به دلیل آنکه هیچ حق انتخابی به رأی دهندگان نمی دهد، «غیردموکراتیک» نامیده است. او همچنین موافقت نامه ای را که با میانجیگری طالقانی در سنندج به دست آمد، یک مشت «حرف های تو خالی» توصیف کرد.

[9]- طبق گزارش روزنامه فارسی زبان اطلاعات، مأموران کمیته پنج وزیر سابق کابینه، یک نماینده سابق مجلس، و یک ژنرال را دستگیر کرده اند. وزرای سابق عبارتند از احمد میرفندرسکی وزیر امور خارجه، و سیروس آموزگار وزیر اطلاعات کابینه شاپور بختیار، و کریم معتمدی وزیر پست، تلگراف و تلفن، همایون جابرانصاری وزیر مسکن، و مرتظی صالحی وزیر راه و ترابری در کابینه های قبلی. مهدی هادوی، دادستان عمومی کل کشور، اعلام کرد که علاوه بر 304 زندانی آزاد شده در روز چهارشنبه، پرونده زندانیان دیگر نیز تحت بررسی است و تکلیف آنها نیز هر چه زودتر روشن خواهد شد. طبق گزارش خبرگزاری فرانس پرس برآوردهای تأیید نشده نشان می دهد که حدود 8000 نفر در زندان قصر و حدود 50 هزار نفر در کل ایران در زندان به سر می برند. رادیو صدای انقلاب اسلامی ایران به نقل از نخست وزیر بازرگان در روز 29 مارس گزارش داد که از اواسط ماه فوریه تا کنون 62 نفر در ایران اعدام شده اند.

سولیوان