گزارش قرارداد های انرژی شوروی

سند شماره (8)

تاریخ: 3 فروردین 1358

طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در مسکو

به: وزارت امور خارجه واشنگتن دی. سی

موضوع: شک و تردیدهای شوروی در مورد صدور انرژی

1 - (تمام متن خیلی محرمانه است)

2 - خلاصه: کاهش نفت شوروی علامت سؤال دیگری را در برنامه مصرف و صدور انرژی شوروی پدید می آورد. منبع تجاری آمریکا (حفاظت شود) به ما می گوید که مقامات مطلع شوروی پیش بینی می کنند که احداث خط لوله ایگات - 2 در ایران یک سال دیگر به تعویق خواهد افتاد. وی می گوید این

ص: 741

تأخیر و نیز کمبود ارسال گاز از طریق خط لوله ایگات - 1 توسط ایران که ناشی از کمبود تولید نفت است، شوروی را بر سر یک دوراهی قرار داده است. احداث خط لوله را از یورنگوی به اورنبرگ تسریع و گسترش دهد، یا به خاطر کاهش ارسال محموله ها به مشتریان خود در اروپای غربی در رابطه با قرارداد سه جانبه گاز جرایمی را بپردازد.

3 - چند رویداد اخیر حاکی از آن است که شوروی در مورد توانایی خود در صدور گاز (نفت) بیشتر در سالهای 1360 دچار تردید شده و از انعقاد قراردادهای دراز مدت در این زمینه اجتناب می ورزد. در اجلاس کمیسیون مشترک اقتصادی سوئیس و شوروی در ماه فوریه نیز از بحث پیرامون ارسال گاز به این کشور به دلیل اوضاع کلی گاسپلان خودداری ورزید. دیپلماتهای سوئیسی و یوگسلاوی نیز گفته اند که شوروی تقاضای آنها را برای ارسال نفت خام بیشتر در سال 1358 رد کرده و با بی میلی پذیرفته است که تنها مقادیر حاضر را تا اواخر سال 1360 به این کشور صادر نماید. بالاخره، شوروی، که گویا موضع سال گذشته خود را تغییر داده، به ما اظهار داشته که علاقه مند است که پیرامون سوختهای ترکیبی به تحقیق بپردازد. گرچه اینها از نظر ما عوامل عدم قاطعیت در مورد وضع تولید است، این امکان را نیز در نظر می گیریم که شاید شوروی می خواهد بخصوص در رابطه با نفت از انعقاد قراردادهای درازمدت اجتناب ورزد تا از فرصتهای آتی به منظور افزایش قیمتهای صادراتی بهره برداری نماید. پایان خلاصه 4 - یکی از مهندسین آمریکایی که شرکت متبوعش مشغول نصب کمپرسور در طول خط لوله گازی چلیابینسک است (حفاظت شود) به ما می گوید که مقامات سویوگاز اکسپورت، در ملاقات اخیر خود پیش بینی کرده اند که احداث خط لوله گازی ایگات - 2 با یک سال تأخیر در ایران روبرو خواهد. شد وی گفت برای اینکه شوروی بتواند به تعهدات ناشی از قرارداد سه جانبه گازی در قبال مشتریان اروپای غربی خود جامه عمل بپوشاند، مجبور است خط لوله یورنگوی به اورنبرگ را گسترش داده و احداث آن را سرعت بخشد. منبع گفت که در مورد احداث این خط لوله طرحهایی متعددی در دست مطالعه است، لیکن جاه طلبانه ترین آنها احداث شش خط لوله موازی از یورنگوی به اورنبرگ می باشد. وی گفت راه دیگر این است که میزان محموله ارسالی به مشتریان اروپای غربی در طول اولین سال قرارداد (1361) کاهش یابد که در این صورت شوروی مجبور خواهد شد جرایم سنگینی را بپردازد. (منبع گفت که جرایم مزبور عبارت خواهد بود از صدور گاز اضافی به جای جریمه نقدی.) 5 - این منبع همچنین می گوید که قطع گاز ارسالی ایران در زمستان جاری سبب تسریع ارسال گاز شوروی به جنوب از طریق خط لوله چلیابنیسک گردید، که این کار نیز از طریق استفاده از تجهیزات ناقص ممکن گردیده بود. بنا به گفته منبع این مسئله سبب کاهش گاز ارسالی به بعضی از مشتریان اروپای غربی شده بود، نه عواملی فصلی. وی گفت نماینده روهر گاز در تاریخ 29 اسفند ماه به مسکو آمده بود تا پیرامون کاهش گاز ارسالی شکایت کرده و شوروی را وادار به پرداخت جرایم نماید. از طرف دیگر مشاور بازرگانی استرالیا می گوید که شوروی به تعهدات خود در قبال این کشور عمل کرده است.

6 - اظهارنظر: گرچه طبق قرارداد سه جانبه در سال 1361 تنها چند میلیارد متر مکعب گاز باید ارسال شود که می توان آن را با تسریع احداث خط لوله ایگات - 2 جبران نمود. لیکن کمبود حاصله از طریق خط لوله ایگات - 1 در دراز مدت محدودیتهایی را در زمینه عرضه گاز ایجاد خواهد کرد. (پایان اظهارنظر) 7 - در همین حال با مقامات شوروی از انعقاد قراردادهای دراز مدت در زمینه صدور نفت و گاز

ص: 742

خودداری ورزیده اند. مشاور سیاسی و علمی سوئیس (حفاظت شود) اخیرا گفت که در اجلاس یکم اسفندماه کمیسیون همکاری اقتصادی سوئیس و شوروی در مسکو، شورویها از مذاکره پیرامون صدور گاز به سوئیس امتناع ورزیدند. سوئیس حدود هشت ماه قبل از این، موضوع را به عنوان برنامه کار کمیسیون پیشنهاد کرده بود و شوروی نیز تا حدود یک ماه قبل نسبت به آن اعتراضی نداشت. لیکن در این جلسه شوروی اظهار داشته بود که قادر نیست در زمینه فروش گاز طبیعی به همکاری بپردازد، و پس از اصرار گفت که از طرف گاسپلان دستور داده شده است که در آتیه نزدیک در مورد صدور گاز با کشوری قرارداد منعقد نگردد. (اظهارنظر: شوروی قبلاً نیز در اوایل زمستان جاری از گفتگو پیرامون همین موضوع با اطریشیها و فرانسویها خودداری کرده بود.) (تلگرامهای مرجع) 8 - روسها سعی کردند برنامه کار مربوط به ادامه فروش نفت خام را نیز رد نمایند. لیکن سوئیسیها بر ادامه آن اصرار ورزیدند. روسها با بی میلی توافق کردند که میزان نفت ارسالی خود به سوئیس را که حدوداً 800 میلیون دلار در سال ارزش دارد تغییر ندهند، لیکن از ارائه تضمینهای بیشتر خودداری ورزیدند.

مقامات اقتصادی یوگسلاوی نیز به ما گفتند که در مذاکرات مربوط به پروتکل تجاری سال 1358، شوروی تقاضای یوگسلاوی را مبنی بر افزایش صدور نفت خام به سطح 5 میلیون تن نپذیرفته بود و تنها توافق کرد که سطح صدور 4 میلیون تنی حاضر را حفظ نماید.

9 - در تاریخ 21 اسفند ماه ک. ف. آنانیکف، مقام وزارت نیرو (سرپرست اداره نیرو و برق رسانی خارج) به مشاور علمی گفت که شوروی مایل به تحقیق پیرامون سوخت ترکیبی و گاز سازی و مایع سازی زغال سنگ و استفاده از سوخت رژکت نیروگاههای برق برای هیدروژن می باشد. آنانیکف اظهار داشت که این درست است که ذخایر نفت و گاز شوروی عظیم است لیکن هزینه و مشکلات مربوط به گسترش آنها، سوخت ترکیبی را در بعضی مناطق از جذابیت خاصی برخوردار کرده است.

10 - اظهارنظر: چون در رابطه با عرضه گاز، قطع صدور گاز ایرانی تنها رویداد مشهور است، گمان می کنیم همین امر سبب شده است که شوروی ازاظهارنظر پیرامون صدور گاز بیشتر خودداری کند. البته این امکان نیز وجود دارد که شوروی شاید می خواهد برای جذب حداکثر استفاده از تغییرات قیمت از انعقاد قراردادهایی در این زمینه خودداری کرده باشد.

11 - عدم تمایل به امضای قراردادهای دراز مدت پیرامون صدور نفت و گاز نیز می تواند نشانگر نگرانی موجود درباره ظرفیت تولید و توزیع انرژی در سالهای 1360 باشد. گفته های آنانیکف در مورد سوخت ترکیبی به طور مثال، نشانگر تغییر موضع شخصی یک سال قبل وی، هنگام ورود به کمیته دولتی علم و صنعت می باشد. روزنامه ها و مطبوعات اقتصادی شوروی نیز بر گسترش سوخت ترکیبی در برنامه دراز مدت شورای کمکهای اقتصادی دوجانبه در رابطه با انرژی و مواد خام تأکید بسیار کرده اند.

تدارک انرژی که گویا تهیه برنامه 15 ساله و جنبه های تجارت خارجی آنرا پیچیده تر کرده، برای رهبران شوروی هیچ گونه سهولتی را پدید نیاورده است.تون