گزارش سیاسی وقایع پاکستان

سند شماره (57)

تاریخ: 22 مرداد 1358- 13 اوت 79

خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در اسلام آباد

به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

موضوع: (خیلی محرمانه) انتخابات 1979: آیا حزب خلق پاکستان در انتخابات شرکت خواهد کرد؟

1- (تمام متن خیلی محرمانه است).

2- خلاصه: بیگم نصرت بوتو، بیوه نخست وزیر پیشین بوتو، در سی و دومین سال بزرگداشت استقلال

ص: 437

پاکستان، در تاریخ 14 اوت 1979 (22 مرداد 1358) عزاداری خود را پایان خواهد بخشید. نصرت که در طول مدت عزاداری خود به عنوان رئیس حزب خلق پاکستان که مؤسس آن شوهر فقیدش بود، برگزیده شد و با این گوشه گیری خود ادعای را در مورد «جانشینی خانوادگی» تقویت نمود و در همان حال از جناح بندیهای موجود در مورد آینده، برنامه و رهبریت ثانی حزب اجتناب ورزید.

3- طبق شواهد موجود تلاش جهت تقویت ادعای جانشینی خانوادگی با موفقیت روبرو شده است. با وجود گذشت چهار ماه از مرگ نخست وزیر پیشین، هنوز هم در رابطه با رهبریت و نام او موجی از احساسات و عواطف برانگیخته می شود. اصطلاح «پدیده بوتو» تحت عنوان شهادتی آمیخته با صوفیگری، اندوه و بازیهای سیاسی، به خصوص در منطقه روستایی سند واقعیت یافته است. با برگزاری جلسات متعدد، زنان بوتو، یعنی بی نظیر دخترش در جبهه مقدم و مادرش نصرت در پشت صحنه نقش مهمی در متحد ساختن حزب در دوران هیجان زدگی و یأس و نومیدی پس از محاکمه بوتو بازی کرده اند.

آنها در هدایت حزب در ماههای خطیری که در پیش است و در برابر فشارهای وارده از طرف حکومت نظامی و دیگر احزاب (تلگرام سپتامبر) و تفرقه های حقیقی درون حزبی و نیاز حزب به رهبریتی نیرومند و انجام دادن کار سازمانی، وظیفه بسیار دشواری را بر عهده دارند. لیکن در این مرحله همه و حتی حکومت نظامی نیز حزب خلق پاکستان را حزبی توسری خور به حساب آورده و همین امر می تواند حزب خلق پاکستان را به صورت پیشگام ترین حزب در زمانی درآورد، که انتخابات پاکستان برگزار خواهد شد.

(پایان خلاصه)

4- حزب خلق پاکستان امروزی: این حزب در حالی که بیگم نصرت بوتو در 14 اوت رهبری آن را فعالانه به عهده خواهد گرفت، می داند که محبوبیتش رو به افزایش است و با وجود امیدواری که به انتخابات ماه نوامبر دارد با دو مسئله بسیار مهم روبرو می باشد:

- اولاً، «پدیده بوتو» که ظاهرا سبب همبستگی و وحدت حزب شده، ممکن است زودگذر و موقتی باشد. قبل از ماه آوریل، گمان نمی رفت که خانواده بوتو بتواند عناصر مختلف حزبی را متشکل نماید.

محبوبیت و هواداری توأم با گوشه گیری خانم بوتو ظاهرا سبب شده است که زنان بوتو رهبریت حزب را در دست بگیرند. لیکن هنوز نتایج قطعی آشکار نشده است. آینده نشان خواهد داد که کنترل رهبر حزب یعنی بیگم بوتو تا چه حد قادر است نظام درهم شکسته حزبی را همبسته نگهدارد. تا به حال ظاهرا بی نظیر، توانسته است به طرز مؤثری از حیثیت مادرش جهت به دست گرفتن رهبریت حزب بهره برداری کند، معذالک گزارشهای موجود حاکی از آن است که بین رادیکالها و «محافظه کاران» در داخل حزب تفرقه ایجاد شده است. کارگران حزبی «وفادار» نیز که در زمان زندانی شدن بوتو به مقاومت در برابر حکومت نظامی پرداخته بودند بسیار نیرومند بوده، و با «زمین داران فئودال فرصت طلب» که در این اواخر به حزب خلق پاکستان بوتو پیوسته اند، مخالفت می ورزند. ولی فئودالها در کمیته مرکزی حزب نمایندگان خود را جای داده اند.

- ثانیاً، حزب با مسئله چگونه فعال کردن خود برای انتخابات بدون درگیری مستقیم با حکومت نظامی که می تواند منجر به ممنوعیت حزب و بر باد رفتن حیثیت رهبریت حزب گردد روبه روست. ظاهرا فرماندهی کل حزب خلق پاکستان تصمیم گرفته است تا فرا رسیدن انتخابات حرکات دقیقی را انجام دهد که شالوده آن را «فئودالها» پی ریزی کرده اند و این کار احتمالاً تا ماه سپتامبر ادامه خواهد یافت تا

ص: 438

محدودیتهای موجود بر سر راه حزب از میان برداشته شود. زنان بوتو و رهبران رده های بالای حزبی میل ندارند روزهای ناراحت کننده قبل از اعدام بوتو را که در آن، حکومت نظامی چندین بار با برکنار کردن صدها تن از رهبران حزب به طور موقت موجبات فلج موقت حزبی را پدید آورده بود به دست فراموشی بسپارند. به منظور ممانعت از برخورد و فراموش نکردن محبوبیت حزب، باید از طرف بی نظیر و مادرش اقدامات متوازن کننده دقیق لیکن ممکن، در چند ماه آتی صورت پذیرد، ولی این گونه محافظه کاری به هیچ وجه با روحیه تندروها و خود بی نظیر سازگار نیست.

5- ماههای آتی: با نزدیک شدن ماه نوامبر، باید تصمیمات مهم سازمانی و تاکتیکی اتخاذ گردد. پس از 23 مرداد معلوم خواهد شد که با وجود عناصر ایدئولوژیکی ناامید حزب و به خصوص در صورتی که رهبریت بیگم بوتو مورد سؤال قرار گیرد، آیا باز هم بیگم بوتو و بی نظیر خواهند توانست حزب را متحد نگهدارند یا خیر؟ تمایل به درگیریهای کوچک در مورد استراتژیهای داخل سازمانی و یا مبارزاتی در صورت بی نصیب ماندن ائتلاف قدیمی ملاکین روستایی و شهری می تواند منجر به تضعیف حزب گردد.

فرصت طلبی در سیاستهای پاکستان به ترتیبی است که اگر زنان بوتو محبوبیت را از دست ندهند، احتمالاً خواهند توانست تا بعد از انتخابات وحدت حزب را حفظ کند.

زمین داران، که نفعشان در این است که همیشه با برندگان باشند، به بی نظیر و مادرش احتیاج دارند چون فقط آنها قادرند طرفداران بوتو را به پای صندوقهای رأی بکشانند. زنان بوتو نیز به ائتلاف قدیمی احتیاج دارند تا نظام حزبی سالم بماند، تا حداقل بتوانند محبوبیت خود را حفظ کرده و توازن ایدئولوژیکی درون حزبی را حفظ نمایند.

6- بی نظیر و مادرش نیز باید سعی کنند عنصر چپگرایی درون حزب را به اعتدال بکشند. ولی هنوز معلوم نیست که آیا حزب خلق پاکستان (آن طور که شایع شده است) نظریات چپگرایانه ای را اقتباس کرده است یا خیر؟ با این وصف، ندای «همکاری با همفکران حزبی» ظاهرا در مورد راستگرایان حزبی به کار نرفته است و بخش اعظم مذاکرات با چپگرایان حزب صورت گرفته است.

«تندروها» از برخورد فعالانه تر با حکومت نظامی حمایت کرده و خواستار آنند که تا دیر نشده چپگرایان نیز با آنها متحد شوند. لیکن میانه روها به خاطر ترس از اقدامات تلافی جویانه دولت و نارضایتی خود از چپگرایان در برابر این خواست مقاومت نشان می دهند. اگر بی نظیر به پنجاب سفر کند همه چیز روشن خواهد شد. گزارش مطبوعات حاکی از آن است که این سفر صورت خواهد گرفت، لیکن سرکنسولگری کراچی از طریق رابطهای خود دریافته است که سفر بی نظیر به این استان احتمالاً صورت نخواهد گرفت. چون وی نمی خواهد بهانه ای برای حکومت نظامی به وجود آورد تا یا سبب به تعویق افتادن انتخابات یا توقیف شدن بی نظیر گردد.

7- انتخابات و بعد از آن: در پاکستان هم در مورد انتخابات پیش بینیهایی می کنند، لیکن همه در یک چیز مشترکند و آن این است که انتخابات چه به نحو حاضر اجرا شود و چه به صورت انتخاب نمایندگان به نسبت جمعیت باشد، حزب خلق پاکستان اکثریت کرسیهای پارلمانی را به خود اختصاص خواهد داد. اگر آنها پیروز شوند و او از رهبریت حزب برکنار نشود و یا فاقد شرایط لازم برای آن شناخته نشود، بیگم بوتو نخست وزیر جدید پاکستان خواهد بود. لیکن اگر بیگم بوتو فاقد شرایط لازم اعلام شود و بی نظیر وارد معرکه شود، مسئله سن وی مانعی برای نخست وزیر شدنش نخواهد بود، لیکن جوانی و بی تجربگی وی

ص: 439

می تواند شانس وی را کاهش دهد.

8- گذشته از اینکه در صورت پیروزی حزب خلق پاکستان چه کسی نخست وزیر خواهد شد، موانع دیگری نیز وجود دارد. یکی از منابع نزدیک به بی نظیر، به سرکنسولگری کراچی گفته است که این حزب انتقامجویی را پیشه نخواهد کرد. بی نظیر نیز به نیوزویک گفته بود: «ژنرالها نباید از چیزی بترسند.» این شاخه زیتون ضعیف می تواند علامتی باشد برای برگزاری مذاکرات صلح جویانه با ارتش در جهت انتقال قدرت. حزب خلق پاکستان به هیچ وجه با ضیاء وارد مذاکره نخواهد شد، بنابراین باید ترتیب دیگری برای این کار داد. (واقعیت جالب توجه این است که تیمسار تیکاخان که یکی از هواداران برجسته حزب خلق پاکستان بود، زمانی فرمانده چهره های مهم حکومت نظامی چون تیمسار چیشتی و جیلانی بوده است.)

9- یک مشکل جدی تر و درازمدت تر توانایی حزب خلق پاکستان در حکومت بر ملتی است که با مشکلات دیرین اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دست به گریبان بوده است. آنها انتظارات بسیاری دارند و این انتظارات را نمی توان به سهولت برآورده ساخت. انتخابهای سختی که باید صورت گیرد تا بحرانهای اقتصادی کنترل شود به یک رهبری سرسخت نیازداشته، و می تواند موجبات تفرقه ایدئولوژیکی حزبی را فراهم آورد. بسیاری از ناظران معتقدند که حزب خلق پاکستان به صورت کنونی قادر نیست تا پس از انتخابات دوام بیاورد. ولی این گونه نظریه ها بسیار ضعیف هستند. واضح است که هدف اصلی حزب خلق پاکستان به دست گرفتن قدرت است. مسئله چگونگی و توانایی آن در حکومت پس از انتخابات معلوم خواهد شد؛ ولی به نظر ما حزب خلق پاکستان در موضعی است که خود می تواند این سؤال را مطرح نماید.

10- مراجع الف تا 3 نشانگر تلاش مهم کنسولگری هایمان در لاهور و کراچی در تهیه این گزارش می باشد.