گزارش تحلیل حوادث داخلی ایران مهر 57

نظری به پیش

ص: 836

سند شماره 67

تاریخ : 19 اکتبر 1978 - 27 مهر 1357

طبقه بندی : محرمانه

از : سفارت آمریکا در تهران

به : وزارت امور خارجه - واشنگتن

موضوع : نظری به پیش

1- خلاصه، در حالی که هنوز بسیار زود است که پیش گویی های مشخصی بشود، نشانه های تشویق کننده ای در دست است مبنی بر اینکه بحران ایران از مرحله تب آلود گذشته و چشم اندازهایی برای راه حل سازنده گشوده است مع ذلک تعدادی از نقاط خطرناک دیگر بین حال حاضر و انتخابات عمومی که برای ماه ژوئن آینده پیش بینی شده است در پیش است. (پایان خلاصه).

2- با گذشت بدون حادثه روز عزاداری جهت قربانیان حکومت نظامی در 16 اکتبر و حل اختلافات کارگری اخیر و تبعید آیت اللّه خمینی به پاریس و نشانه های تحکیم حکومت شریف امامی اوضاع سیاسی در ایران اندکی تسکین یافته است. مع ذلک با توجه به اینکه حکومت نظامی کنترل همه مراکز بزرگ جمعیتی را در دست دارد قرائت و کشف رمز عمق این حالت آسودگی واقعا ممکن نیست.

3- چهره های سیاسی در میان مخالفین که کوشیدند بر امواج نارضایی عمومی به رهبری آیت اللّه خمینی و ملاها سوار شوند اندکی از جاه طلبی های خود کاسته اند در حالی که دو یا سه هفته قبل بیشتر این سیاستمداران علنا خواستار برکناری شاه بوده اند و بیشتر آنها اکنون اعلام می دارند که لزوم ادامه رهبری شاه را می پذیرند هرچند در چهارچوب یک جامعه دمکراتیک طبق قانون اساسی باشد. همین چهره ها همچنین به نحو بی سروصدایی آغاز کرده اند که تا خود را از خمینی کنار بکشند و خواستار خویشتنداری از ملاها بشوند.

4- این تغییر موضع تااندازه ای ممکن است جنبه تاکتیکی داشته باشد و منعکس کننده کمبود شوق و حرارت در رویارویی با حکومت نظامی باشد. مع ذلک آنچه اساسی تر است این است که این تغییر وضع ممکن است انعکاس این درک باشد که در صورتی که اوضاع متلاطم فروکش نکند و چشم انداز یک حکومت لیبرال شده «جبهه ملی» در اوضاع و احوال کنونی از بوجود آمدن یک رژیم نظامی سرکوبگر کمتر متحمل است. در این انعکاس این مسئله که تنها شاه می تواند از تحمیل یک دولت نظامی جلوگیری کند و این که حیثیت و اعتبار مداوم او برای خویشتنداری ضروری است، کاملاً ثابت است.

5- بنابراین همین رهبران در حال حاضر در جستجوی راهی برای شرکت در ساخت حکومتی هستند و آنچه ایده آل است اینکه آنها مایلند مأموریت دولتی به آنها داده شود و کابینه را به دست بگیرند. مثلاً مردانی نظیر علی امینی که قبلاً «خواستار بود» که سمت نخست وزیری به او با اختیار تام بر نظامیان داده شود اکنون می گویند که با کنترل حکومت بدون اختیارتر نظامیان راضی هستند و رهبری نظامیان را مستقیما به عهده شاه واگذار خواهند کرد. مخالفان متواضع تر و واقع گرای دیگر صحبت از «حکومت ائتلافی» می کنند.

6- به احتمال نزدیک به یقین کمتر شانسی وجود دارد که شاه سیاستمداران جبهه ملی را وارد کابینه کنونی کند مگر اینکه این سیاستمداران نشان بدهند که آنها به طور اصیلی از پشتیبانی سیاسی مردم از

ص: 837

طریق محک یک انتخابات آزاد برخوردارند. شاه خاطرنشان ساخته است که ترجیح می دهد شریف امامی را حفظ کند و شاید جزیی تغییراتی در کابینه بدهد تا زمانی که انتخابات ماه ژوئن فرا رسد. مبارزه طلبی او در مقابل مخالفان این است که در این انتخابات به رقابت بپردازند. و نشان بدهند که آیا می توانند شایسته به عهده گرفتن مأموریت یک حکومت یا شرکت در ائتلاف یا حتی مشارکت جزیی در حکومت باشند یا خیر.

7- البته مخالفان این موضع را پیش کشیده اند که انتخابات آزاد نخواهد بود و اینکه اگر هدف های خود را به تعویق بیندازند و تا ماه ژوئن آینده صبر کنند جاه طلبی های آنها از میان خواهد رفت. از سوی دیگر شاه اطمینان خود را درباره انتخابات آزاد تکرار می کند و این اندیشه را القا می کند که مخالفان در جستجوی آنند تا از نمایش ضعف خودشان اجتناب کنند. اخیرا نشانه هایی به دست آمده که گفت وشنودهایی آزمایشی و موقتی و غیرمستقیم درباره انتخابات بین مخالفان و وفاداران شکل می گیرد. یکی از مخالفان برجسته به سفیر گفته است که او حاضر است برای تهیه یک «منشور انتخاباتی» با حکومت همکاری کند و حدود انتخابات آزاد را مشخص کند و زمینه را برای ناظران بین المللی و تضمین های مشابه فراهم کند.

8 - در ضمن ستاره خمینی ظاهرا رو به افول است. اظهارات علنی خمینی در فرانسه ماهیت مبهم و قدیمی مفهوم های سیاسی او را نشان داده است. این واقعیت که خمینی از صحنه بسیار دور است و در یک کشور مسیحی واقع شده است ممکن است نفوذ او را در اینجا به فرسایش رساند. آیت اللّه های قم ظاهرا دارای احساس اعتماد به نفس بیشتری هستند و در مرحله مذاکره و تفاهم با حکومت قرار گرفته اند که منجر به وفاداری آنها به شاه خواهد شد.

9- ترتیبات تهیه شده بین حکومت و مطبوعات منتج به برقراری یک مطبوعات آزاد شده است که ممکن است آن را اصالتا مستقل نامید. اگر مطبوعات در چنین اوضاع و احوالی مسئولانه رفتار کنند، کار بزرگی را برای نیشتر زدن و بار کردن جوش های سوءظن عمومی که از شایعات ناهنجار سرچشمه گرفته است، انجام خواهند داد. اگر مطبوعات در آینده آزاد و مسئولیت دار باشند، چنین اکاذیبی، که تقریبا همه آن را می پذیرفتند مبنی بر این که سربازان اسرائیلی مسئول حوادث قتل عام میدان ژاله بوده اند، نباید متداول شود.

10- مع ذلک مشکلات دردسرداری در پیش است حل مسئله اعتصابات مستلزم هزینه های فوق العاده ای بوده است که با در نظر گرفتن دستمزد و مزایا مبلغ 3/5 تا 4/3 میلیارد دلار برای دوران 23 سپتامبر 1978 تا 20 مارس 1979 آغاز می شود هم اکنون نیز با 10/5 درصد اضافه دستمزد سنگین شده است که مبلغ 3 میلیارد دلار در همان سال اضافه پرداخت خواهند داشت هزینه های دستمزدی مشابهی در بخش خصوصی یقینا مارپیچ تورمی سال های 77 - 1976 را مجددا برقرار خواهد کرد. اگر تا اوایل سال 1979 کالا برای ارضای این تقاضای قدرت خرید در دسترس نباشد، هنگامی که طبق برنامه، حکومت نظامی قرار است برچیده شود مشکلات جدیدی برخواهد خاست.

11- مسئله دانشگاه ها هنوز لاینحل مانده است وزیر آموزش عالی استعفا داده و لایحه خودمختاری دانشگاه «برای مطالعه بیشتر» پس گرفته شده است. یافتن شخصی که حاضر باشد پست وزارت آموزش عالی را به عهده بگیرد بسیار مشکل است و در مورد این که کسی پیدا شود که به اندازه کافی برای دانشگاه ها قابل قبول بوده و گشایش مجدد آنها را تأمین کند تردید فراوانی وجود دارد. این تااندازه ای

ص: 838

بدان جهت است که تقاضای دانشگاهیان درهم و برهم است. از یکسو ملیون مذهبی قرار دارند و از سوی دیگر مارکسیست ها و علاوه بر این هستند اشخاصی که خواهان خودمختاری دانشگاه بوده و همچنین هیئت مدرسین دانشگاه که خواستار بهبودهایی در حقوق و دسترنج خود هستند.

12- نظامیان پیچیدگی ویژه ای را از خود نشان می دهند. هرچند رهبران آنها وفاداری خود را به شاه حفظ کرده اند مع ذلک این واقعیت را پنهان نمی دارند که به عقیده آنها شاه «گذشت های» بیش از اندازه ای را از خود قائل می شود. آنها ترجیح می دهند یک مشی خشن تری مانند دستگیری «ناراضیان» و پافشاری بر احترام بیشتر به «نظم و قانون» در پیش گرفته شود. نظامیان این نقطه نظر را به طور مداوم با شاه در میان می گذارند و تا مدتی بر نظریات شاه به علت اطلاعاتی که مورد توجه شاه قرار می دهند، نفوذ خواهند داشت. نظامیان به ویژه هنگامی که تقلیل بودجه دولت بر خرید اسلحه اثر سنگینی داشته باشد سخت ناراحت خواهند شد. در مرحله کنونی هنوز نشانه ای از آغاز عدم وفاداری یا آثار جزیی از احتمال یک کودتا وجود ندارد ولی شاه در حالی که به سوی پیش گام برمی دارد روشن است که باید به ناراحتی های نظامیان توجه ویژه مبذول دارد.

13- علاوه بر این مشکلات کم و بیش اساسی، خطرات احتمالی عاطفی نیز که از جانب مذهبیون برمی خیزد همچنان حضور دارد ایام محرم که روزهای عزای شیعیان است مصادف خواهد بود با نیمه اول ماه دسامبر این دوران پرتشنج سنتی ممکن است فرصت هایی برای زدوخوردها بین مسلمانان مبارزه جو و نظامیان پیش آورد.

14- سرانجام، مشکلات روانی و جسمی که در ذات فراگرد «کاهش فشار» از یک دوران حکومت نظامی باشد نیز وجود دارد. هر چند حکومت تقاضای مجوز برای 6 ماه حکومت نظامی از پارلمان کرده و چنین مجوزی دریافت کرده است مع ذلک همه آنها جدا امید دارند که در حدود پایان ماه دسامبر اگر اوضاع آرام بماند می توانند بساط این حکومت نظامی را شاید شهر به شهر برچینند تا در اوایل سال 1979 به حکومت غیرنظامی بازگرداند. اگر این فراگرد منجر به دور جدیدی از آشوب ها و بی قانونی ها شود تمامی برنامه لیبرالیزه کردن در معرض خطر جدی قرار خواهد گرفت.

15- بدین ترتیب هشت ماهی که بین حال حاضر و انتخابات وجود دارد دوران بسیار پیچیده ای برای شاه و حکومت او برای مذاکرات موفقیت آمیز خواهد بود. رسیدن به روح همکاری دمکراتیک در آستانه انتخابات که باید آماده انجام انتخابات ملی با حسن نیت و نزاکت باشد، شاید در چنین محله ای از تحول سیاسی ایران تقاضای بیش از اندازه باشد. میل به چنین مرحله ای در شرایط صلح و آرامش داخلی نیاز به پیشگیری های بیشتر از آنی خواهد داشت که ظرف هفتاد سال اخیر نشان داده شده است. بنابراین حتی اگر هم آشوب های جاری فروکش کند نباید چنین تصور کرد که این هدف بدست آمده است. مع ذلک هدف مزبور یک هدف لایق برای نیل به آن است و هنوز هم از دیدگاه محو نشده است.

سولیوان