گزارشی پیرامون خطوط لوله گاز شوروی

بین 20 تا 40 اینچ قطر دارند و بخشی از سیستم خطوط لوله را تشکیل می دهند. تا سال 1980 قسمت اعظم خطوط لوله گازی شوروی مرکب از لوله های به قطر 40 اینچ یا بیشتر خواهد بود. (جدول کاملتری نیز در مورد خطوط لوله گازی شوروی وجود دارد که در مرجع بالا آمده است.) (سری غیر قابل رؤیت برای بیگانگان) ضمیمه الف ظرفیت خطوط لوله را تشریح می نماید. ضمیمه ب به بحث پیرامون روشها و منابع مورد استفاده در تهیه این گزارش و محدودیتهایشان می پردازد. (طبقه بندی نشده) شوروی خطوط لوله گاز طبیعی

(طبقه بندی نشده) شبکه خط لوله گاز شوروی رشد سریعی داشته است و از 5000 کیلومتر در سال 1955 به 120000 کیلومتر در سال 1978 افزایش یافته است. این شبکه که از نظر وسعت معادل یک چهارم شبکه خط لوله آمریکاست، یکی از بزرگترین کارهای ساختمانی به شمار می رود. قسمت اعظم این شبکه در شرایط جوی مشابه آلاسکا و شبه جزیره عربی ایجاد گردیده است. شرایط سخت فیزیکی و محیطی بیابانهای آسیای مرکزی و مناطق غرب سیبری (به جدول نگاه کنید) فقدان وسائل و راههای حمل و نقل از مشخصات جوی این مناطق است و علیرغم تحریم ورود لوله های قطور به این کشور توسط غرب، شوروی توانست بر محدودیتهای عظیم تکنولوژی فائق آید (به جدول 2 نگاه کنید) خطوط لوله متعدد از نیمه غربی شوروی گذشته، مناطق غنی گازی غرب سیبری و آسیای مرکزی را به مصرف کنندگان اصلی در بخش اروپایی شوروی و اروپای شرقی و غربی متصل می نماید. (به نقشه نگاه کنید.) (طبقه بندی نشده) روسها در سالهای 1970 شروع به ایجاد خطوط لوله بسیار قطور کردند و شوروی اولین کشوری است که از لوله های 56 اینچی به مقدار زیاد استفاده کرده است. (به جدول شماره 3 نگاه کنید) با وجود اینکه شوروی مهمترین تولید کننده لوله های پولادین قطور در جهان است، لیکن در رابطه با همین لوله ها به آلمان غربی، ژاپن، ایتالیا و دیگران متکی است تا بتواند نقصان خود در تولید داخلی را جبران نماید.

جنس لوله ها و تکنولوژی کمپرسورها از آن چنان کیفیت نامرغوب برخوردار است که در گسترش خطوط لوله های عظیم مانع ایجاد کرده و ظرفیت را به حدّ نهایی نمی رساند و هزینه حمل و نقل گاز را نیز شدیداً بالا می برد. اصولاً لوله های قطوری که به وسیله شوروی تولید می شود احتمالاً به علت نقصهای تکنولوژی برای کار در فشارهای جوی 55 ساخته شده است در حالی که همین لوله های مشابه که توسط غرب تولید می شود قادر است فشار جوی 75 درجه و یا بیشتر را نیز تحمل نماید. عملکرد لوله ها در 75 درجه جوی به جای 55 درجه جوی باعث می شود که ظرفیت کلی حمل و نقل توسط لوله ها نیز بالا برود.

(محرمانه) گذشته از محدودیتهایی که درباره تولید لوله دارد، شوروی قادر نیست کمپرسور کافی تولید نماید تا بتواند عملکرد لوله ها را که از نظر اقتصادی به صرفه است تأمین نماید و اکثر لوله ها با 50 تا 70 درصد ظرفیت به کار مشغول است. علاوه بر این کار ساختن کمپرسور در دهمین برنامه 5 ساله (80 - 1976) دچار نوعی توقف گردیده است. در دو سال گذشته کمتر از 70 درصد کمپرسورهای مورد نیاز نصب شده

ص: 736

است. مهمترین عامل وقفه این است که شوروی فاقد ظرفیت تولید و نصب داخلی بوده و علاوه بر این در زمینه ارز معتبر برای خریداری نمودن این کمپرسورها از غرب نیز با کمبود روبروست. در خط لوله اورنبرگ (تصویر 4) و خط لوله یورنگری - چلیابینسک از کمپرسورهای وارداتی استفاده خواهد گردید (سری / غیر قابل رؤیت برای بیگانگان).

جدول 1 شوروی : خطوط لوله اصلی گاز طبیعی مسیر خطوط طول(کیلومتر)قطر(اینچ)تعدادخطوطظرفیت (میلیارد مترمعکبدر سال)ملاحظاتسیستم غرب سیبرییورنگوی - مدوژیه- نادیم - پونگا -وکتیل - تورژوک -ایواتسویچی - مسکو550056/482-31980سیستم «نورترین لایتس» از طریق حوزه های کومی و غرب سیبری گاز در اختیار مسکو، لنینگراد و اروپا قرار می دهد. یورنگری - مدوژیه- نادیم - پونگا -نیژنایا - تورا - پرم کازان - گورکی -مسکو260056/482-31770-1410 سیستم «یورنگوی - سنتر» گاز را از تویمان جنوبی به اورالز و مسکو انتقال می دهد. یورنگوی - وینگاپور -چلیابینسک1600561710سیستم «یورنگوی - چلیابینسک» گاز تویمان را به اورالز جنوبی منتقل می کند.

این خط لوله با ظرفیت کامل عمل نخواهد کرد مگر کمپرسورهای بیشتری تولید شود. برنامه های کنونی خواستار ایجاد دو لوله دیگر و انتقال گاز به کوبیشف و فراتر از آن است. نیشنوارتوسک - پارابلتومسک کمورف -نووکوزنتسک110048،401350این خط لوله گاز را از حوزه های نفتی ساموتلور به کوزباس منتقل می سازد. و به علت تکمیل نشدن ساختمان این خط لوله و خسارت وارده بر آن با ظرفیت کامل عمل نمی کند.سولنینسکویه - مسایاخا-نوریلسک30040،282390شمالیترین خط لوله جهان است. در زمستانها به این خط لوله خسارت زیادی وارد می شود که آخرین آنها در فوریه 1979 روی داد. به علت سرمای زیاد لوله ها و شیرهای مربوطه ترک می خورند و با دمای شدید نیز لوله ها را جابجا می کنند. سیستمهای آسیایمرکزی - بخارا -چلیابینسک - اسوردلوسک نیژنایاتورا230048،402850سیستم «آسیای مرکزی - اورالز»بخارا - مسکو2400402850«سیستم آسیای مرکزی» شماره 1و شماره 2اوکارم - بنیف -اوستروگوژسک255048،281480-140«سیستم آسیای مرکزی» شماره 3شاتلیک - خیوا -اوستروگوژسک26005611060«سیستم آسیای مرکزی» شماره 4بخارا - تاشکند - آلماآتا 135040،32،203-1530-50 سیستم اورالز - اورنبرگ- السکاندروفگی -نووپسکف کرمنچاک -اوژگورود2750561990«خط لوله یورنبگ» کار خود ار با محدودیت در سال 1979 آغاز و در سالهای 1980 به حد نهائی ظرفیت خواهد رسید. این خط لوله که با همکاری

ص: 737

CEMA ساخته شده است گاز را از مناطق اورالز به مرز چکسلواکی جهت صدور به اروپای شرقی و غربی می رساند.

مسیر خط لوله طول(کیلومتر)قطر(اینچ)تعدادخطوطظرفیت (میلیارد مترمعکب در سال) ملاحظات اورنبرگ - نووپسکف120056،481710-350این خط لوله به سیستم جنوب قفقاز متصل می شود.(به پایین مراجعه کنید)اورنبرگ -دومباروفسکی 400481530خطوط لوله آسیای مرکزی - اورالز را به خطوط اورنبگ متصل می سازد. اورنبرگ - زینسک500401300اورنبرگ - کوبیشف 400401300سیستمهای اوکراینداشاوا- دولینا-اوژگورود20056،3221240خطوط «براتسو» (برادری) گاز شوروی را به اروپای شرقی منتقل می سازد. یک خط لوله سوم دیگری نیز در حال ساخته شدن است. داشاوا- لوف -ایواتسویچی - وینیوس -ریگا137532،201250شلبینکا- دنیپرو پتروسک- نیکولایف - ایزومائیل -گالاتی(رومانی)90040،282420خط لوله صادرات گاز به رومانی و بلغارستان است و به ادسا نیز خدمت می کند. داشاوا- کیف - بریانسک- مسکو130028،201140-50دولینا- کیف 550402570شبلیکا- کیف50040،2813710والدی - پسکف - ریگا60040،281280-140سیسمتهای مرکزیکراسنودارو استاوروپولمسکو 125740،32،284-51770سیستم «مرکز جنوب قفقاز»ساراتوف - گئرگیچروپووتس120032،202102سرپوخوف - لنینگراد 85040،282420امتداد سیستم «مرکز جنوب قفقاز» لنینگراد - ویبورگ -ایماترا(فنلاند)180561710خط صادراتی به فنلاندسیستم ترانس قفقازاهواز(ایران) - آستارا (شوروی) کازی ماگومد1200401420خط لوله «گاز ایران » که یک خط لوله وارداتی است سالانه مقدار 353 میلیارد متر معکب گاز در اختیار منظقه ترانس قفقاز قرار می دهد IGAT-1 خط لوله دیگری IGAT-IIدر دست ساختمان است و تا سال 1984 حدود 600 میلیارد متر مکعب گاز را اختیار شوروی قرار دهد.

کاراداگ - یروان وتبلیسی 77040،282420خط سومی نیز در دست احداث می باشد. 1- سیستمهای خطوط اصلی شامل: الف) خطوط با حداقل 40 اینچ قطر و ب) خطوطی با قطر بین 20-40 اینچ که قسمتهای خط لوله اصلی هستند. می باشد.

2- برای تبدیل به میلیمتر، همان طور که در نقشه نشان داده شده، به جدول 2 صفحه 7 مراجعه کنید.

3- تحویل گاز ایران به اتحاد شوروی از طریق این خط لوله در طول نوامبر 1978 تا آوریل 1979 قطع گردید.

این جدول دارای طبقه بندی سری غیر قابل رؤیت برای بیگانگان می باشد.

ص: 738

ضمیمه الف

نکات تشریحی

ظرفیت یک سیستم خط لوله به سه چیز بستگی دارد که عبارتند از: قطر خط لوله، فشاری که بر آن وارد می شود، و تعداد لوله ها در یک مسیر خاص پیشرفتهایی که در تکنولوژی خط لوله در چند دهه گذشته به وجود آمده، شامل استفاده از لوله های بسیار قطور، پولاد بسیار مقاوم (که فشار بیشتری را تحمل کرده و ظرفیت کاری را بالا می برد) و استفاده از کمپرسورهای توربینی عظیم که در بعضی از آنها موتورهای جت تطبیق یافته به کار گرفته می شود، می باشد. (طبقه بندی نشده.)

قطر

در روی نقشه در صورت اطلاع قطر لوله نیز نشان داده شده است در مورد چند خط لوله هم مسیر، اندازه خطوط لوله نیز با استفاده از ویرگول نشان داده شده است. در صورتی که اطلاعات دقیق نباشد و یا گزارشها ضد و نقیض باشد چند رقم که به وسیله خط تیره جدا شده است، به عنوان نشانگر قطر تقریبی آمده است بنابراین «40، 32» نشانگر دو خط لوله است که یکی از آنها 32 اینچ و دیگری 40 اینچ قطر دارد در حالی که «40 - 32» نشانگر قطر احتمال یک لوله است که در مورد قطر دقیق آن اطلاعی در دست نیست. لوله ای که 32، 40، 48 و 56 اینچ قطر داشته باشد به لوله هایی گفته می شود که حدود 820، 1020، 1220 و 1420 میلیمتر قطر داشته باشد. (طبقه بندی نشده)

ایستگاههای کمپرسور

در صورتی که اطلاعات در مورد موقعیت کمپرسور وجود داشته باشد، در روی نقشه نیز محل آن نشان داده شده است. در مورد ایستگاههای کمپرسور خطوط لوله ای که اخیرا تکمیل شده و یا تبلیغات بیشتری درباره آنها شده، مانند خط لوله اورنبرگ، اطلاعات بیشتری موجود است.

ظرفیت کلی ظرفیت کلی نتیجه اندازه لوله و فشار وارده بر آن است. فشار وارده نیز نتیجه کیفیت لوله و اندازه وفضای مربوط به ایستگاه کمپرسور است. برآوردهای تقریبی را در مورد خطوط لوله گاز شوروی که با قطرهای مختلف لوله ای ساخته شده اند می توان در جدول دو مشاهده نمود. ارزش ظرفیت، مغایر است و بسته به میزان فشار وارده بر لوله هاست. (طبقه بندی نشده)

ظرفیت هر سیستم

ظرفیت هر سیستم عبارت است از مجموع ظرفیت کلی هر خط لوله در بین دو مقصد خاص. در بسیاری از موارد به علت بالا بودن تقاضا در رابطه با ظرفیت حمل ونقل هر لوله، معمولاً چند لوله بموازات یکدیگر کار گذاشته شده است. تنها خطوطی در نقشه نشان داده شده است که در دست ساختمان باشد و

ص: 739

درباره زمان تکمیل آنها نیز نکاتی آمده است. در مورد خطوط پیش بینی شده بعلت فقدان اطلاعات لازم در رابطه با قطر، محل و زمان تکمیل در نقشه چیزی نشان داده نشده است.(طبقه بندی نشده) شوروی:

خطوط لوله گاز طبیعی قطر فشار ظرفیت کلیمیلیمتر1 اینچ (کیلوگرم/ سانتی متر2) 2 میلیاردمتر میلیاردمتر مکعب در سال مکعب در سال330(13)555/0(20)520(20)55105(50)720(28)554(140)820(32)556(210)1020(40)555/8(300)10207512(420)02010017(600)1220(48)555/13(480)12207519(670)122010027(950)1420(56)5520ض(710)14207529(1020)142010041(1450)این جدول طبقه بندی نشده است.

ضمیمه ب

روش و محدودیتها

مهمترین منابع تهیه این پروژه را منابع مختلف تشکیل می داد. بررسی نفت چین و شوروی، مونوگرافهای روسی، مجلات و مقالات روزنامه ها و بنگاه خبری بی بی سی، مهمترین این منابع به شمار می آیند. اطلاعات دیگر از طریق گزارشات طبقه بندی شده و نقشه های طبقه بندی شده و طبقه بندی نشده بدست آمده است و با استفاده از عکسهای ماهواره ای، تضادهای موجود درباره اطلاعات نیز از بین رفت.

(سری / غیر قابل رؤیت برای بیگانگان) استفاده از مطبوعات روسی باید با احتیاط توأم باشد. بعضی از گزارشها به یک خط لوله وسیع (مثلاً غرب سیبری - اورانس) اشاره می کنند در حالی که اطلاعات آمده مربوط به یک بخش خاص از این خطوط لوله (مثلاً نادیم - پونگا) می باشد. در موارد دیگر گزارشگر می نویسد که خط لوله به مرحله عمل پا گذاشته است، در صورتی که تنها قسمتی از آن به کار مشغول شده است. علاوه بر این خطوط لوله مرکب از چند خط کوچکتر است که به سادگی نمی توان تعیین کرد که گزارشگر درباره کدامیک سخن می گوید. در موارد دیگر گزارش شده که خطوطی در دست ساختمان است حال آنکه در مورد وضعیت و موقعیت چنین خطوطی اطلاعاتی در دست نیست. (طبقه بندی نشده) نقشه هایی که مورد استفاده قرار گرفتند عبارتند از یک نقشه خط لوله گاز که به وسیله سازمان اطلاعاتی آلمان غربی در سال 1975 تهیه شده بود و نقشه دیگری که در سال 1977 در مسکو انتشار یافته

ص: 740

بود و نقشه مفصل دیگری که به وسیله سازمان سیا تهیه شده بود و نقشه های عملیاتی دریایی که به وسیله آژانس نقشه برداری دفاعی تهیه شده بود و یک نقشه مقیاس بزرگ 2500001 دیگری که به وسیله آژانس نقشه برداری دفاعی و سیا به طور مشترک تهیه گردیده بود.

نقشه آلمان غربی با وجود اینکه چند خط لوله را نشان می داد که اصلاً وجود نداشت، لیکن یک منبع پرارزش بود. علاوه بر نمایش هر خط لوله خاص، اطلاعاتی در مورد اندازه هر خط لوله در اختیار قرار می داد. (سری) در این زمینه دو نقشه روسی نیز از اهمیت فوق العاده برخوردار بود. نقشه اول نه تنها خطوط لوله اصلی را مشخص می کند، بلکه اطلاعات اقتصادی نیز در اختیار قرار می دهد. نقشه دوم که در نشریه ماهانه وزارت گاز در ژانویه 1979 منتشر شده بود، مهمترین نشان دهنده کنونی شبکه خطوط لوله گاز شوروی است. با وجود اینکه در این نقشه هر خط لوله و بعضی از شاخه های مهم هر یک نشان داده شده، نحوه ترسیم مسیر بسیار دقیق نبوده است.

نقشه ای که در مورد خطوط لوله گاز توسط سازمان سیا تهیه شده بود حاوی اطلاعات بسیاری در رابطه با خطوط لوله ای که قبل از سال 1961 کار می کردند، بود. به عنوان مفصلترین منابع می توان از نقشه های عملیاتی دریایی نام برد. مقیاس این نقشه 10000001 بود و در زمینه شناسایی هوایی به کار می رود. علاوه بر اطلاعات هوایی، نقاط توپوگرافیک مهم نیز در آن نشان داده شده است. علاوه بر این در آن چند خط لوله نیز نشان داده شده که مسیر آنها به دقت تعیین شده است.

سریال اطلاعات ویژه گرافیک نیز، بخصوص در رابطه با تعیین موقعیت خطوط قدیمیتر، دارای اهمیت ویژه بود و مانند بسیاری از نقشه های مقیاس بزرگ تقریباً حدود 10 سال از تاریخ انتشار آنها گذشته است. مشکل دیگری که در رابطه با این سریال وجود داشت مشکل عدم مداومت بود. یعنی یکی از اوراق یک خط لوله را نشان می دهد در حالی که در صفحه دیگر اصلاً نشانی از آن نیست و صفحات بعدی ممکن است همین خط لوله را در خود داشته باشند ولی در اندازه لوله و تعداد خطوط اطلاعات متفاوت ارائه می دهند. (سری) از عکس های ماهواره ای نیز در این تحقیق کمک گرفته شد. از این منبع استفاده شده تا

(الف) اطلاعات ضد و نقیض موجود در منابع متعدد از میان برداشته شود و

(ب) موجودیت یک خط لوله مهمی که در منابع دیگر نیز از آن یاد شده مورد تأیید قرار گیرد. (سری غیر قابل رؤیت برای بیگانگان)