فعالیت های مستشاری آمریکا بعد از کودتا 1332

فصل سوم شامل 23 سند است که مقطع 23 تیرماه 1333 تا 16 خرداد 1343 را دربر می گیرد. 6 سند مربوط به تاریخچه شکل گیری هیئتهای مختلف مستشاری نظامی آمریکا در ارتش و ژاندارمری ایران می باشد.

در سال 1954، دو گروه متفاوت از مستشاران نظامی آمریکا که به طور همزمان و موازی در ارتش ایران فعالیت می کردند، ادغام شدند. در سال 1956 قراردادی برای اجرای پروژه های «ساختمان سازی نظامی» میان ایران و آمریکا امضاء گردید و باعث شد که نه تنها تعداد نظامیان آمریکا در ایران افزایش بیشتری پیدا کند، بلکه تعداد زیادی از اتباع کشورهای ثالث را تحت پوشش مقاطعه کاران ساختمانی وارد ایران نمود. ورود این نظامیان و اتباع کشورهای ثالث، مشکل عمده ای را در مورد ثبت گذرنامه های آنها میان دو کشور ایجاد کرد. زیرا دولت آمریکا خواهان آن بود که گذرنامه های این افراد به جای این که در شهربانی ثبت شود در وزارت خارجه ایران ثبت گردد تا از پرداخت هر گونه مالیات، عوارض ورود و کسب جواز کار در ایران معاف شوند. 17 سند در مورد این دو مسئله است.

سند شماره (49)

هیئت نظامی ایالات متحده آمریکا در ارتش شاهنشاهی ایران (آرمیش)

از 27 سپتامبر سال 1941 یک هیئت نظامی در ایران وجود داشته است. کار اصلی آن ارائه کمک به کشورهای خاورمیانه ای بود که ایران تا 23 اکتبر 1943 آن را به عنوان کمکی به خود نپذیرفته بود.

در تاریخ 6 اکتبر 1947 یک قرارداد رسمی در رابطه با استقرار هیئت نظامی آمریکا در ارتش ایران

ص: 559

منعقد گردید. با وجود این که قرارداد مزبور در زمان اختتام یعنی سال 1951 تمدید نشد ولی بر اساس یک قرارداد شفاهی با نخست وزیر مصدق این هیئت بکار خود ادامه داد.

هدف کلی این هیئت آموزش و ارائه مشاوره های اداری و فنی و کمک در تمام زمینه های نظامی است تا علاوه بر تسریع روند مدرن سازی، کارآیی نیروی زمینی، هوایی و دریایی ایران را نیز بالا ببرد.

این هیئت از 24 افسر کادر و 67 افسر وظیفه تشکیل شده است. سرتیپ «رابرت ا. مک کلور» از ایندیانا فرمانده هیئت؛ و سرهنگ «ورنوم سی. استیونس» از پنسیلوانیا رئیس ستاد است.

از زمان جنگ جهانی دوم هیئت نظامی آمریکا برای ارتقا کارآیی ارتش شاهنشاهی ایران که شامل نیروی هوایی و دریایی نیز می باشد، تلاش نموده است. ارتش این کشور در دوران قبل از جنگ جهانی دوم وضع اسف باری داشت، چون از لشکرهای غیر استاندارد و غیر مجهز و پراکنده در سراسر کشور تشکیل شده بود. این ارتش فاقد پشتیبانی بود و بسیاری از تجهیزات قدیمی آن فرسوده و نیاز به تعویض داشت. معدود مدارس نظامی موجود نیز در سالهای جنگ از بین رفته بود و کشور با فقدان افسران آموزش دیده روبرو بود. هیئت نظامی آمریکا برای سازماندهی مجدد و نوسازی ارتش، طرحهایی را تهیه نمود. یک نظام تدارکاتی عملی برای آن به وجود آمد. یک روش مترقی تدریس امور نظامی طراحی شد تا افسران واجد شرایط و متخصص بتوانند یک برنامه آموزشی واقع گرایانه را طی کنند.

پیدایش برنامه کمک دفاعی نظامی برای ایران تا حدودی راه را برای رسیدن به این اهداف هموار نمود. ولی گهگاه به خاطر تغییر اوضاع سیاسی و فقدان همکاری ستاد فرماندهی ایران با مستشاران آمریکایی، پیشرفت با موانعی روبرو می شد. اصولاً طرز برخورد و فکر ستاد فرماندهی، انعکاسی از جو سیاسی دولت موجود و رابطه اش با غرب بود. علی رغم تشنجات گذشته و وضع مالی بحرانی ایران، در طول دو سال گذشته کارهای بسیاری انجام گرفته است.

در حال حاضر، با وجود شاه به عنوان رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران، ستاد فرماندهی ارتش ایران پندها و مشاوره های هیئت نظامی را با میل و رغبت بیشتر پذیرفته و در تلاش برای بالا بردن وضع نهاد نظامی همکاری می نمایند.

طرح توأم با تأخیر سازماندهی مجدد ارتش، که بنا به توصیه هیئت نظامی بوده، در مرحله نهایی اجرا به سر می برد. نیروی زمینی از 12 لشکر پیاده (سبک) و سه لشکر زرهی (سبک) که به صورت پنج سپاه رزمی سازماندهی شده اند تشکیل گردیده است. هر لشکر دارای واحدهای لجستیکی ویژه خود می باشد، تا تعمیر و تدارک واحدهای رزمی دچار وقفه نشود. نظام پیشنهادی ارتش آمریکا به کار گرفته شده و در مرحله اجرا می باشد. بخش اعظم تجهیزات مربوط به این نیروها بر اساس برنامه کمک دفاعی نظامی دریافت شده است.

در نتیجه برنامه مرحله ای در توپخانه، آموزش واحدها نیز با سرعت بیشتری انجام می شود.

یکی دیگر از موفقیتهای قابل ذکر، سازماندهی دانشکده نظامی است. که اساتید آن را افسران ایرانی تشکیل می دهند که بر اساس برنامه کمک دفاعی نظامی و در آمریکا آموزش دیده اند. این نهاد مرکب از مدارس خدمات و تسلیحات رزمی است که تحت نظر یک سرپرست اداری سازماندهی شده اند تا در مورد اعمال هماهنگی و نظارت غفلت نشود. این تأسیسات افسران آموزش دیده ای را

ص: 560

تحویل جامعه داد که توانسته اند به جذب و بهره برداری صحیح از تجهیزات ارائه شده توسط برنامه کمک دفاعی نظامی کمک کنند. این دانشکده نظامی همراه با دو مدرسه مهم دیگر یعنی آکادمی نظامی و دانشکده افسری به افسران اجازه می دهد که از تحصیلات پیشرفته نظامی برخوردار شوند.

نیاز مادی چیزی است که احتمالاً برای ارتش ایران دارای ارزش عملی و حساس از نظر روانی است. شاه مایل به سازماندهی، تجهیز و آموزش ارتشی است که قادر به دفاع از کشور در برابر هر گونه تهاجم خارجی و نیز حفظ امنیت داخلی باشد. این تجهیز اضافی که در حال حاضر در مورد آن برنامه ریزی هایی صورت نگرفته، ترکیبی از توپخانه های میان برد، تسلیحات پدافند هوایی، تانکهای میانبرد، تجهیزات پل سازی، بهبود وضع فرودگاه ها و آشناسازی اولیه با هواپیماهای جت می باشد. این بخشی از برنامه پیشنهادی دوساله شاه است تا از طریق آن بتوان بنیه، حس اعتماد و اراده ارتش را در مقاومت بر علیه تهاجم بالا برد.