تحلیل حکومت پهلوی

انحصارات می باشد و به عنوان نمونه مورد واردکنندگان فولاد را نام برد. وی گفت قبلاً واردات فولاد تحت کنترل سه یا چهار نفر بود که خود آنها نیز از تولیدکنندگان داخلی فولاد بودند و بدین ترتیب با حفاظت از بازار انحصاری خود منافع بسیاری کسب می کردند. در حال حاضر، گرچه عوارضی باید به دولت داده شود، ولی هرکسی می تواند فولاد وارد کند. این عوارض قابل توجه نیستند، به نحوی که هم اکنون حدود 250 مقاطعه کار وارد تجارت فولاد شده اند و هزینه فولاد برای مصرف کننده تا حد یک سوم کاهش یافته است. آموزگار در ادامه گفت تلاش می کند تا دولت را از بسیاری از فعالیت های اقتصادی دیگر خارج نماید. وی تصور می کند اکثر انحصارات دولتی بیهوده و بیش از حد هزینه در بردارد. وی معتقد است سرمایه گذاری های خصوصی بایستی اکثر فعالیت های انحصاری دولت را در دست بگیرند. وی گفت تا جایی که امکان داشته باشد، باید سرمایه گذاری آزاد، مشخصه اقتصاد ما را در آینده تشکیل دهد.

آموزگار همچنین گفت تلاش می کند ساختار دولت را تغییر دهد و یا حداقل تغییراتی ایجاد کند تا ادارات و سازمان های مختلف دولتی تا حد ممکن از لحاظ فیزیکی به حوزه فعالیت های مربوط به خود نزدیک تر شوند. وی گفت به عنوان مثال ترتیبی داده است تا شیلات و محیط زیست از تهران خارج و در منطقه دریای خزر و خلیج فارس مستقر شوند. کار مشابهی نیز در رابطه با جنگلبانی صورت گرفته است.

وی پیشنهاد بسیاری از همکاران خود در هیئت دولت مبنی بر تأسیس یا توسعه واحدهای جدید در تهران را رد کرده و به آنها توصیه نموده است که برای چنین فعالیت هایی مکان دیگری در کشور را پیشنهاد نمایند. در رابطه با مسئله بودجه، وی گفت شاه اجازه داده تا به استثنای بودجه نظامی، هر اقدامی لازم است در زمینه بودجه انجام دهد. وی نیز متعاقبا اولویت هایی برای هزینه ها تعیین کرده و بسیاری از فعالیت هایی که ممکن است ضرورت داشته باشند، ولی از نقطه نظر نیازهای مردمی فوریتی ندارند، به حالت تعلیق درآمده اند. وی بار دیگر با ذکر مثالی گفت طرح تئاتر پیشنهادی در اصفهان به حالت تعلیق درآمده است. مردم اصفهان سال های گذشته را بدون سالن تئاتر سپری کرده اند و حداقل می توانند تا پنج سال دیگر نیز بدون چنین ساختمانی به حیات خود ادامه دهند.

سؤال کردم که به عقیده او عناصر مذهبی در این کشور چه نقشی می توانند داشته باشند و یا بایستی در آینده اجرا کنند و آیا دولت وی با هیچ یک از رهبران مذهبی در این مورد صحبت کرده است یا خیر. وی گفت دولت عملاً با رهبران مذهبی در تماس می باشد، در حقیقت چند تن از این رهبران در طی نوروز با وی ملاقات کرده اند و بدون کنایه و صریح برای وی مشخص کرده اند که آنها قدرت واقعی در کشور را در اختیار دارند. آموزگار گفت وی نیز در پاسخ گفته که او هم یک مسلمان خوب است (به هنگام ادای این جملات لبخند کوچکی بر لب داشت) و از آیت اللّه ها پرسیده است که اگر تا این حد قدرتمند می باشند چرا بازاری ها را مجبور نمی کنند تا فعالیت های اعتباری خود را بدون ربا انجام دهند. قرآن آنها می گوید گرفتن سود برای وام گناه است و در حال حاضر هرکسی می داند که نرخ بهره در بازار 25 درصد می باشد.

آموزگار در ادامه تذکر داد که آیت اللّه ها از پیروان خود خواسته اند تا به یادبود کشته شدگان قم، در خانه مانده و از برپایی جشن های بزرگداشت نوروز خودداری کنند. وی نیز به آیت اللّه ها تذکر داده است که در پاسخ به درخواست آنها بیش از چهار میلیون ایرانی برای گذراندن تعطیلات خود کشور را ترک کرده و یا به منطقه دیگری رفته اند. وی نتیجه گیری کرد این عقیده که رهبران مذهبی بر بازاری ها و توده مردم نفوذ دارند، افسانه بوده و زائیده محافل منزوی دانشگاهی می باشد. وی گفت حقیقت این است که وقتی منافع

ص: 218

آیت اللّه ها با منافع بازاری ها در یک جهت می باشد، حمایت بازاری ها وجود دارد. هنگامی که منافع آنها در یک جهت نباشد، مانند دو موردی که وی یادآوری کرد، عقیده مذهبیون به هیچ گرفته می شود.

آموزگار این مطلب که بینوایان بی سواد و ناآگاه هنوز تحت تأثیر نفوذ مذهبیون می باشند را مسلم دانست. با این حال وی معتقد است هنگامی که بخش اعظم جمعیت کشور باسواد شوند و ببینند که عقاید مذهبیون تا چه حد قدیمی و در رابطه با ایران جدید از دور خارج شده می باشد، تغییر خواهند کرد. وی گفت در صورتی که دولت در زمینه تأمین مسکن مناسب، لباس، غذا، تحصیلات و مراقبت های پزشکی برای این گروه به موفقیت هایی دست یابد، مشکلات سیاسی تا حد قابل اغماضی کاهش خواهند یافت.

محافل روشنفکری و دانشگاهی نیز تا حدی یک اقلیت ناچیز، که از گوشه و کنار نق می زنند و هیچ تأثیری بر زندگی سیاسی یا سرنوشت کشور نخواهند داشت، کاهش می یابند. به عبارت دیگر، آموزگار این گونه القاء کرد که به علیت اقتصاد، راسخی دارد. در مورد شایعاتی که در زمینه تغییرات احتمالی کابینه شنیده بودیم، از وی سؤال کردم. وی گفت تنها تغییری که ممکن است درآینده نزدیکی انجام شود، خسروشاهی وزیر بازرگانی می باشد. علت این است که قرار است قانونی به اجرا گذاشته شود که براساس آن از تمامی وزرا و سایر مقامات عالیرتبه دولتی خواسته می شود، دارایی های خود را علنی نمایند و در شرایطی که احتمال تقابل این منافع وجود داشته باشد، دارایی های خود را به صورت سپرده نگهدارند. وی گفت خسروشاهی بسیار ثروتمند است و سرمایه های بسیاری دارد و مایل نیست براثر اجرای این قانون مانعی در مقابل خود ایجاد کند. وی (خسروشاهی) درخواست کرده است تا استثنا قائل شوند، ولی آموزگار پاسخ داده است دولت به سختی می تواند لایحه ای را امروز از مجلس بگذارند و بلافاصله در روز بعد برای یک وزیر استثنا قائل شود. بنابراین وی تصور می کند که خسروشاهی استعفا خواهد داد. تا جایی که وی می داند هیچ یک از وزرای دیگر چنین مشکلی ندارند و آموزگار تصور نمی کند به هر دلیل دیگری تغییراتی در کابینه بوجود آید.

در خاتمه از وی پرسیدم به عقیده او، چه مدت طول خواهد کشید تا حکومت وی امور را به آن صورتی که وی مایل است در اختیار بگیرد. وی گفت حداقل چهار سال. اما وی احساس می کند که اگر دولت بتواند امور اقتصادی را به نحو معقولی سالم نگهدارد و نیازهای اقتصادی مردم را به صورت قابل قبولی برآورده سازد، فشارهای سیاسی قابل تحمل و کنترل خواهد بود. ظاهرا وی مطمئن است امور به نحوی پیش می رود که چنین مطلبی اثبات خواهد شد.