سند شماره 32

گزارش اوضاع امنیتی شرق ترکیه

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: سفارت آمریکا در آنکارا، اسپیرز

محرمانه

به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی - سی

1358-06-19- 1979-09-10

متن سند

سند شماره (32)

تاریخ: 19 شهریور 1358-10 سپتامبر 1979

طبقه بندی: سری

از: سفارت آمریکا در آنکارا

به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی. فوری

رونوشت: سفارت آمریکا در تهران

موضوع: اوضاع امنیتی شرق ترکیه

1- (تمام متن سری است)

2- خلاصه: این پیام حاوی ارزیابی اوضاع سیاسی و امنیتی شرق ترکیه است. دولت ترکیه برای کنترل منطقه کردنشین شرق ترکیه از روش طعمه و شلاق استفاده می کند، یعنی به جلب همکاری رهبران و مالکان پرداخته و حضور نظامی خود را نیز افزایش می دهد. در سالهای اخیر، این روش در نتیجه بروز تمایلات سیاسی کردها، افزایش آگاهی نژادی و درگیری بعضی از جوانان تحصیلکرده حول و حوش فعالیتهای انقلابی مارکسیستی، تجزیه طلبانه و تروریستی، بی تأثیر مانده است.

دولت اجویت در برخورد با وقایع شرق ترکیه «ملایمت» را پیشه خود ساخته و اجازه داده است، که نظریات متخاصم ابراز شود و در ازای آن سعی کرده است سازمانهای حقوقی و اجرای قانون را نیز در نقاط تقویت نماید. این «ملایمت برخورد» مورد حمایت رهبریت مهم ارتش ترکیه است، ولی کمالیستهای محافظه کار و فرماندهان بعضی از واحدهای مستقر در شرق ترکیه را نگران کرده است، چون آنها مایلند که مخالفین را با قدرت بیشتر سرکوب نمایند. با وجود اینکه فرماندهان نظامی نگران قیام تجزیه طلبانه کردها هستند. ولی ما فکر نمی کنیم که گروههای رادیکال کرد ترکیه بخواهند با قدرت غالب ارتش ترکیه در منطقه کردنشین مایل به مبارزه باشند. احتمالاً دولت ترکیه به «ملایمت برخورد» خود ادامه خواهد داد، مگر اینکه در رهبریت سیاسی ترکیه تغییری پدید آید و یا پیروزی کردها در ایران تمامیت ارضی ترکیه را به خطر افکند. (پایان خلاصه)

3- کردها اکثریت ساکنین استانهای شرق و جنوب شرقی ترکیه حدود 90 درصد جمعیت بعضی از استانها از قبیل دیار بکر را تشکیل می دهند. از پنجاه سال قبل یعنی زمانی که دولت مدرن ترکیه تأسیس گشت، دولت ترکیه توانسته است منطقه را با اتخاذ سیاستهایی از قبیل همکاری سیاسی و اقتصادی مالکین کرد و رهبران قبیله ای کنترل کرده و حضور نظامی خود را افزایش بخشد. با وجود اینکه بسیاری از کردها وارد زندگی سیاسی و اقتصادی ترکیه شده اند، ولی به منطقه کردنشین توجه نشده و میزان بیسوادی، درآمد سرانه و سطح زندگی در آنجا خیلی ناچیز است و چون در اوائل جمهوری ترکیه کردها دست به انقلاب زده بودند، دولت ترکیه نسبت به وفاداری کردها بسیار مردد است.

آنها همیشه با استفاده از قدرت نظامی موفق به برقراری صلح و سرکوب نهضتهای جدایی طلب شده اند. سرمایه گذاری، ساختن مدارس و پیشرفتهای زیربنایی با نوعی کینه توزی توأم بوده و منطقه مزبور از آناتولی غربی و مرکزی بسیار عقب افتاده تر است.

4- در سالهای اخیر، حزب جمهوریخواه خلق و حزب رستگاری، ملی به خاطر حمایت از افزایش سرمایه گذاری و برنامه های اقتصادی مورد علاقه کردها واقع شده اند. کردها عنصر مهمی را در حمایت از اجویت تشکیل می دهند. در ده سال گذشته، کردهای جوان تحصیلکرده نوعی بازگشت به خویش کرده و از سیاستهای توأم با غفلت در منطقه آبا و اجدادی خود آگاه شده اند.بسیاری از آنها مارکسیسم انقلابی را

ص: 154

شعار خود ساخته که نوعی خطر برای دولت محافظه کار و ارتش ترکیه به حساب می آید، و علاوه بر این بسیاری از آنها به سازمانهای ضربتی چپگرای رادیکال پیوسته اند و در درگیریهای تروریستی مشارکت جسته و علنا خواستار تجزیه طلبی کردها گشته اند.

5- علیرغم احساسات ناسیونالیستی کردها و افزایش تقاضا برای کمکهای اقتصادی، نهضت کردهای ترکیه راه زیادی را باید طی کند تا بتواند یک سیاست هماهنگ و یا یک جهت مشخص را پیشه خود سازد.

رهبران قبیله ای و زمین داران خود را با دولت سیاسی ترکیه همپیمان دانسته و غالبا هم پاداش این وفاداری را دریافت می دارند.

گروههای چپگرای تندرو نیز که به نظر ما از حمایت مردمی برخوردار نیستند، دائما در معرض انشعاب بوده و با یکدیگر در مبارزه هستند.

6- در سال گذشته، دو واقعه مهم تأثیر فاحشی بر تصورات ترکیه از وقایع استانهای شرقی به جای گذاشت:

الف) ایران: عدم موفقیت خمینی در تحکیم قدرت به دنبال انقلاب موفقیت آمیز خود و شیوع جنگ داخلی در استانهای کردنشین موجبات نگرانی سیاسی ترکها را فراهم آورده است. این تصور که رژیم ضعیف ایران ممکن است مجبور شود به کردهای ایران مقداری خودمختاری بدهد و یا یک دولت کرد مستقل ممکن است ظهور نماید، موجبات نگرانی عمیق را فراهم آورده است.

ب) افزایش آگاهی نژادی: نگرانی ترکیه در مورد وقایع استانهای شرقی بخصوص در اثر افزایش آگاهی نژادی در ترکیه و بخصوص در بخش شرقی شدت بیشتری یافته است. بسیاری از ترکها معتقدند که دولت اجویت با تحمل ابراز عقاید متخاصم موجب می شود که مشکلات ترکیه در زمینه امور نژادی بیشتر شود. با وجود اینکه نخبگان ترکیه نیز به هیچ وجه از خلوص نژادی برخوردار نیستند، ولی همه آنها فرضیه «ترک بودن» آتاتورک را به عنوان شیرازه اتحاد گروههای فرهنگی و نژادی مختلف کشور خود می نگرند. بسیاری از این نخبگان به ما گفته اند که می ترسند این آزادی ابراز کرد بودن و اعتراف به این حقیقت که کردها از نظر جغرافیایی و نژادی ممتاز هستند، موجبات تجزیه ترکیه را فراهم آورد. نگرانی خبرگان طرفدار آتاتورک در سخنرانی پیروزی 30 اوت پرزیدنت کوروتورک که در آن وی اخطار کرده است که «سران تجزیه طلب به زودی سرکوب خواهند شد» نشان داده شده است.

7- کاهش تدریجی احترام برای کارآیی دولت ترکیه در سالهای اخیر در نتیجه مشکلات سیاسی و اقتصادی داخلی کشور نیز از همین میزان اهمیت برخوردار است. این پدیده را در همه نقاط کشور می توان به چشم دید. گرچه مناطق غربی و مرکزی نیز توأم با شورش بوده است، ولی تقویت حضور رسمی در شرق مشروعیت دولت ترکیه را به زیر سؤال کشیده است.

در گذشته اعمال قدرت توسط مقامات ترکیه و ارتش کشور در شهرها و شهرکها بیشتر بود و در مناطق روستایی چندان شدت نداشت. با ضعف کلی اختیارات مدنی، به خصوص سیاسی شدن پلیس و بوروکراسی ترکیه، گروههای ضربتی چپگرای رقیب از قبیل آپوکولار، سیوانسیلار، و دیگران توانسته اند به طور موقت مناطقی را که خارج از حیطه اختیارات روزمره مقامات ترکیه بوده تحت کنترل درآورده و از مردم در ازای حراستی که به عمل می آورند، پول دریافت نمایند. فعالیت این گروهها از نظر منطقه ای وزمانی محدود است، لیکن ظهور آنها و گرایشهای، مارکسیستی انقلابیشان و شعارهای

ص: 155

تجزیه طلبانه شان، واحدهای نظامی را که مسئول حفظ قانون ترکیه در این نقاط کردنشین هستند، نگران کرده است.

8- پاسخ دولت اجویت به افزایش آگاهی نژادی کردها و ظهور احساسات ناسیونالیستی شبه نظامی، بردباری، اتکاء شدید به شرایط قانونی و تقویت نیروهای مجری قانون در آن نقاط بوده است. این «ملایمت برخورد» حاکی از تعهدات دموکراتیک اجتماعی اجویت و وابستگی وی به نمایندگان کرد حزب جمهوریخواه خلقی و مستقل برای حفظ اکثریت طرفدار خود در پارلمان است. همان طور که در گفتگوی اخیر با سفیر اشاره شد (تلگرام مرجع ه) مقام عالی ارتش ترکیه یعنی ژنرال کنان اورن نیز مانند اجویت خواستار ادامه یافتن «ملایمت برخورد» می باشد. با وجود اینکه اورن معتقد است که تأخیر اصلاحات ارضی موجب شورش کردها شده است، ولی وی فکر می کند «مسئله» کردها در صورت امکان باید بدون توسل به «جبر» حل گردد.

9- البته روش اجویت - اورن چندان هم منحصر به فرد نیست و ما گزارشهایی را مشاهده کرده ایم که بر اساس آنها بسیاری با این روش مخالف هستند. افسرانی که نظریات آنها در مورد اوضاع امنیتی شرق در گزارش اطلاعاتی اخیر ضبط گردیده (مرجع ب) ظاهرا خواستار اعمال روشهای سنتی و تند می باشند.

آنها معتقدند که اگر نتوان اعمال قدرت مطلق نمود، کنترل کاملاً از دست خارج خواهد گردید. شرح آنها از اوضاع امنیتی بدون شک تحت تأثیر عقاید آنها در مورد نحوه کنترل است، ولی کاملاً در نقطه مقابل نظریات اجویت - اورن قرار دارد.

10- به نظر ما حداقل در کوتاه مدت امکان آن وجود ندارد که نهضت ناسیونالیستی کرد بتواند انقلابی را در ترکیه به وجود آورد. هنوز شرایط برای این کار مناسب نیست. نهضت ناسیونالیستی که کوچک و تجزیه شده است. تعداد نیروهای نظامی ترکیه در شرق نیز بسیار زیاد است. گروههای رادیکال کرد احتمال دارد که در محاسبه نیرو، ضعف و مصمم بودن ارتش ترکیه راه خطا بروند، ولی امکان آن نیز بسیار ناچیز است.

11- به نظر ما دولت ترکیه سعی خواهد کرد «ملایمت برخورد» اجویت را دنبال نماید. در صورتی که اجویت در ماههای آتی سقوط نماید و یا وقایع ایران و عراق موجب از بین رفتن این «ملایمت برخورد» شود ارتش ترکیه به منظور حاکمیت ترکیه و سرکوب نیروهای منطقه اقداماتی انجام خواهد داد. به نظر ما این تلاش توأم با اقدامات شدید و خالی از تبعیض خواهد بود و احتمالاً در کوتاه مدت سبب از بین رفتن مخالفت و مخفی شدن رادیکالها خواهد گردید. ولی در دراز مدت بهترین راه حل تسریع پیشرفت اقتصادی در شرق ترکیه است تا در شاخصهای اقتصادی این بخش همیشه در انتهای فهرست اقتصادی مهم قرار نداشته باشد.

اسپیرز

منبع: اسناد لانه جاسوسی - جلد 41 - کتاب 41 - صفحه 154