تحلیل متخصص امور ایران در وزارت خارجه شوروی در مورد ایران

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: سفارت آمریکا در مسکو

محرمانه

به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی - سی

1357-10-23- 1979-01-13

متن سند

سند شماره (48)

تاریخ: 13 ژانویه 79 - 23 دی 57

خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در مسکو

به: وزیر امور خارجه در واشنگتن دی - سی فوری 1484

موضوع: گفتگوی متخصص امور ایران در وزارت خارجه شوروی در مورد ایران

- آغاز خلاصه (خیلی محرمانه): به هنگام ملاقات مأمور سفارت با متخصصین امور ایران در وزارت خارجه شوروی موارد زیر مورد بحث قرار گرفت.

- عکس العمل مطبوعات شوروی پیرامون سیاست آمریکا در قبال ایران در پاسخ به مأمور سفارت که گفته بود این مقالات اصلاً در شرایط بسیار جدی کنونی «مفید نیستند»، مقام روسی توافق خود را مبنی بر

ص: 619

اینکه اینگونه مقالات نسبت به امریکا بسیار سختگیری می کنند اعلام کرده گفت: آنها منعکس کننده نگرانی شوروی درباره اعمال واشنگتن و گزارشهایی است که از واشنگتن درباره طرحهای اضطراری آمریکا در ایران می رسد.

خیلی محرمانه - قرارداد 1921 ایران و شوروی. مقام روسی به دفاع از قابلیت کاربرد این قرارداد پرداخت و گفت که دولت ایران هرگز آن را ملغی اعلام نکرده است. وی گفت که اشاراتی که در مطبوعات درباره این معاهده شده به این معنی نیست که شوروی می خواهد در ایران مداخله نماید.

- شاه. مقام روسی در حالی که با عبارت «بین خودمان باشد» شروع می کرد گفت که مأمور سفارت نیز حتما موافق است که شاه دیگر نقشی ندارد و یا اگر داشته باشد این نقش آنقدر محدود و کوچک است که نمی توان آنرا به عنوان یک ضریب تعیین کننده در آینده به شمار آورد.

- دولت بختیار. مقام روسی خاطرنشان ساخت که انتقاد شوروی از بختیار و تلاشهایش جهت تشکیل یک دولت جدید به طور «غیرمستقیم» انجام گرفته ولی قبول دارد که این انتقاد بسیار شدید و به طور مداوم صورت گرفته است. وی در خاتمه گفت، بختیارشانس باقی ماندن ندارد.

- توقف ارسال گاز به شوروی. مقام روسی اذعان داشت که گاز ایران در مناطقی از شوروی که از آن استفاده می کرده اند «اشکالاتی چند» به وجود آورده است.

- شایعه صف آرایی نظامی شوروی در منطقه مرزی جنوب. وقتی که درباره شایعات موجود درباره حرکت نظامیان شوروی در ناحیه مجاور مرز ایران سؤال شد، وی پاسخ داد که وی درباره چنین عمل غیرعادی اطلاعی در دست ندارد. پایان خلاصه.

1- (تمام متن خیلی محرمانه) در دوازدهم ژانویه طبق معمول مأمور سفارت با مشاور ان.آی. کوزیرف متخصص امور ایران در وزارت خارجه شوروی ملاقات نمود. در این جلسه اشخاص دیگری حضور نداشتند که از سخنان آنها یادداشت برداری نمایند و مأمور سفارت وکوزیرف به یکدیگر اطمینان دادند که ملاقات آنها «غیر رسمی» بوده و بنابه دستور نمی باشد. قبل از آغاز بحث اصلی، مقام سفارتی یک نسخه از بیانات و نظرات سخنگوی وزارت امور خارجه در دهم ژانویه پیرامون تحویل اف15- به عربستان سعودی و نیز یک نسخه از بیانات وزیر امور خارجه در کنفرانس مطبوعاتی یازدهم ژانویه را به کوزیرف تسلیم نمود. در مورد مطلب دوم مقام سفارت به خواندن کلمه به کلمه آن موضوع در رابطه با ایران پرداخت تا مطمئن شود که کوزیرف مطلب را هم به انگلیسی و هم به روسی به خوبی فهمیده است. به هنگام بحث موارد زیر مورد گفتگو قرار گرفت.

برخورد وسایل ارتباط جمعی شوروی با سیاست آمریکا در قبال ایران

2- مأمور سفارت اظهار داشت که از نکات هیستریک موجود در مقالات اخیر مطبوعات شوروی پیرامون سیاست آمریکا در ایران به خصوص مقالاتی که به وسیله نویسنده معتبر ویتالکی کوبیش در دهم ژانویه در نایاگازتا چاپ شده و مقاله دیگری که شاید تحت نام مستعار الف. پتروف در یازدهم ژانویه در پراودا منتشر شده و نیز مقاله ای که به وسیله پیتروینو گرادوف در یازدهم ژانویه در کراسنایا زوزدا منعکس گردیده، بسیار متأسف شده است. این مقالات در شرایط بسیار حساس کنونی «اصلاً مفید» نبوده و

ص: 620

نمی توانند در کاهش تشنج بین آمریکا و شوروی در اوضاع کنونی مفید واقع گردند.

3- کوزیرف در جواب گفت در همان حال که مطبوعات شوروی منعکس سازنده سیاست شوروی هستند ولی نمی توان گفت که الزاما با آن متشابه هستند. وی گفت «خودمانی تر بگوییم، مقالات اخیر نسبت به آمریکا خیلی سختگیری» کرده اند و خالی از اغراق نیز نبوده اند.

مطبوعات شوروی می خواهند مردم این کشور را نسبت به اوضاع کنونی خطرناک ایران مطلع ساخته، سعی در منعکس ساختن «سیل» مقالاتی دارند که در آمریکا و اروپای غربی منتشر می شود. آن مقالات که بعضی هایشان ظاهرا معتبر نیز هستند، مملو از گزارشاتی مبنی بر طرحهای اضطراری آمریکا در ایران می باشند. در همین رابطه، مطبوعات آمریکایی و اظهارنظرهای دولتی نیز درباره طرحهای شوروی بسیار مضر بوده و مطبوعات شوروی باید برای آنها پاسخی داشته باشند.

4- مأمور سفارت به طور مؤکد درباره تبلیغات مطبوعات شوروی پیرامون «مداخله» آمریکا در ایران سخن گفت. او گفت آیا بعضی از ناظران حاضر در مسکو چنین باور نخواهند کرد که این تبلیغات خود می تواند مؤید «مداخله» شوروی در آینده به نحوی نامعلوم باشد. کوزیوف گفت که به نظر وی عکس قضیه کاملاً درست است، یعنی اینکه آمریکا سعی دارد «خطر شوروی» را تبلیغ کند تا در آینده فعالیتهای خود را جامه تأیید بپوشاند. وی اضافه کرد که با وجود اینکه آمریکا اذعان داشته است که درباره مداخله شوروی شاهدی در دست ندارد، ولی شوروی شاهد افزایش کارمندان سفارت آمریکا در تهران، تحرک کشتیهای آمریکایی در منطقه، بازدید ژنرال هایزر از ایران، تحویل اف15- به عربستان سعودی، و دیگر درگیریهای ذهنی آمریکا با ایران از قبیل تشکیل اجلاس پیرامون ایران که در آن رئیس جمهور، وزیر امورخارجه وزیر دفاع براون، و برژنیسکی مشاور امنیت ملی شرکت داشته اند، بوده است. وی تأکید کرد که موضع شوروی در این باره کاملاً روشن است. همان طور که برژنف در 19نوامبر به خبرنگار تاس «جواب» داد شوروی مایل است که هیچ کس در امور ایران مداخله ننماید.

معاهده 1921 ایران و شوروی

5- مأمور سفارت درباره اهمیت اشارات مطبوعات شوروی به تداوم کاربرد معاهده 1921 ایران و شوروی سؤال کرد. کوزیرف گفت که نباید این اشارات را به عنوان تأییدیه ای بر احتمال مداخله شوروی طبق مفاد بند 5 و 6 این معاهده به حساب آورد. او در ادامه گفت که این اشارات مطبوعات به معنی زنگ خطر نبوده است؛ بلکه برای این بوده است که به ایران و آمریکا خاطرنشان بشود که همانطور که آمریکا با ایران قراردادهایی در زمینه نظامی و غیره دارد شوروی هم قراردادهایی دارد و بنابراین منافعی وجود دارد که باید در همه حال نظر گرفته شود.

6- مأمور سفارت خاطرنشان ساخت که در ایران این فکر تعمیم پیدا کرده است که هم زمان و هم قراردادهای دیگر گوی سبقت را از معاهده 1921 را بوده اند. کوزیرف اعتراف نمود که مطبوعات ایران و نیز دفتر وزارت امور خارجه ایران گاه و بی گاه کارآیی معاهده 1921 را مورد سؤال قرار داده اند، ولی در ادامه گفت که دولت ایران این معاهده را هیچ گاه ملغی ننموده است. بنابراین مانند همه دیگر قراردادهای بین المللی به قوت خود باقی است. او همچنین به تبادل تلگرامهای شاه و پادگورنی به مناسبت پنجاهمین سالگرد این معاهده در 26 فوریه 1971 اشاره کرد.

ص: 621

نقش شاه

7- با تأکید بر اینکه «این حرف بین خودمان باشد» کوزیرف از مأمور سفارت پرسید که آیا وی نیز معتقد است که نقش شاه در ایران پایان یافته و شاه یا ایران را ترک خواهد کرد و یا اینکه نقش سیاسی آنچنان محدودی به وی داده خواهد شد که فقط جنبه سمبلیک داشته باشد. مأمور سفارت اظهار داشت که با وجود اینکه واضح است که شاه دیگر نخواهد توانست آن نقش پیشین را ایفا نماید، ولی وی اطلاعات دیگری در دست ندارد و بنابراین نمی تواند پیرامون این موضوع به اظهارنظر بیشتر بپردازد.

دولت بختیار

8- مأمور سفارت از اینکه مطبوعات شوروی از بختیار و تلاش وی برای تشکیل حکومتی جدید انتقاد می کنند، اظهار تعجب کرد. گوزیرف گفت که تاکنون انتقادها به صورت غیرمستقیم انجام شده است ولی قبول دارد که مسکو نسبت به بختیار خوشبین نیست و احساس می کند که وی از حمایت توده مردم در ایران برخوردار نمی باشد. وی در توضیح گفت آنچه بختیار در حال انجام آن است این واقعیت است که وی سعی در جذب بورژوازی ملی و عناصر مذهبی می نماید و در همان حال در تلاش است تا کارگران تندرو و چپی ها را منزوی سازد. او گفت مسکو چگونه می تواند از چنین سیاستی حمایت به عمل آورد، و در ادامه گفت به هر حال نقش شاه هنوز بر پیشانی بختیار وجود دارد، جبهه ملی (که یک گروه بورژوازی ملی است) از وی حمایت نمی کند، و مهمتر از همه خمینی هم با او مخالف است.

توقف ارسال گاز به شوروی

9- در پاسخ به سؤال مأمور سفارت کوزیروف گفت که توقف ارسال گاز ایران در آن بخش از شوروی که از این گاز استفاده می کرده اند «اشکالاتی چند» را به وجود آورده است. وقتی که مأمور سفارت از کوزیرف پرسید که آیا این اشکالات نگرانی دولت شوروی را افزایش داده است وی فقط پاسخ داد «ما چه کاری می توانیم انجام بدهیم؟».

شایعات مربوط به صف آرایی نظامی شوروی

10- مأمور سفارت از کوزیرف پرسید که درباره شایعات موجود در مسکو و دیگر نقاط جهان مبنی بر اینکه شوروی در حال انجام اقداماتی نظامی در منطقه نزدیک به مرز ایران است چه می گوید. کوزیرف گفت «رک بگویم» فکر نمی کنم در این رابطه عمل «غیرعادی» رخ داده باشد.

او گفت که مقداری از فعالیتهای نظامی در مرزی که حدود 1200 کیلومتر طول آن است امری عادی است و به نظر وی کسانی این شایعات را پراکنده می کنند، می خواهند حرکات نظامی خودشان را توجیه نمایند.

مأمور سفارت گفت که اگر منظور کوزیرف آمریکا است، مطمئنا اشتباه می کند.

منبع: اسناد لانه جاسوسی - جلد 48 - کتاب 48 - صفحه 619