سند شماره 19

رابطه ایران و شوروی

موضوع سند

رابطه ایران و شوروی

مشخصات ارسال سند

از:

محرمانه

به:

1352-01-20- 1973-04-09

متن سند

سند شماره (19)

تاریخ: 9 آوریل 1973- 20 فروردین 1352

خیلی محرمانه

صورت مذاکرات مکان: رستوران مکزیکی جهت صرف نهار

شرکت کنندگان: ولادیمیرولاسف دبیر اول سفارت شوروی - استانلی اسکودرو، مقام سفارت

موضوع: 1- تجهیز تسلیحاتی ایران

2- روابط بین ایران و شوروی و بازدید کاسیکین

3- روابط بین سفارت شوروی و دولت ایران

4- روابط بین آمریکا و سفارتخانه های شوروی

5- اطلاعات بیوگرافیک

1- تجهیز تسلیحاتی ایران

موضوع اصلی بحث مطروحه توسط ولاسف موضع هند در قبال پیشرفت سریع در تجهیز ایران از نظر تسلیحاتی بود. به همان نحوی که توسط کاردار هند پراکاش شاه ابراز شده بود و قبلاً نیز در (تلگرام مرجع الف) گزارش شده بود ولاسف نیز اظهار می دارد که قطعا ایران نیز نقش اسب تراوا را برای آمریکا بازی خواهد کرد که در شکم آن به جای سرباز، اسلحه جهت توزیع به دیگر دولتهای منطقه وجود خواهد داشت. به ولاسف گفته شد که دریافت کنندگان اسلحه چون ایران مجاز نخواهند بود که اسلحه های دریافتی از آمریکا را به کشور سومی بدهند، مگر اینکه قبلاً این اجازه توسط دولت آمریکا به آنها داده شده باشد. ولی ولاسف ابراز داشت که ایفای یک چنین نقشی توسط ایران نه تنها موافقت بلکه تأیید و تشویق آمریکا را نیز به همراه داشته و دارد. از نظر او این نقشه بسیار منطقی است چون گسیل داشتن مخفیانه سلاح از طریق ایران به خصوص برای پاکستان، آمریکا را قادر خواهد ساخت تا در حالی که به حفظ روابط حسنه با هند می پردازد به تجهیز متحد آسیای شمالی خود نیز ادامه دهد. مقام گزارشگر اظهار

ص: 525

داشت که ارسال هرگونه تجهیزات آمریکایی به پاکستان چه در زمان حال و چه در آینده (که اینگونه تجهیزات حتما خالی از خطر خواهد بود) در نتیجه تماس مستقیم آمریکا و دولت پاکستان صورت خواهد گرفت و دیگر اینکه نقشه ولاسف گرچه غیرمنطقی نیز به نظر نمی رسد، ولی به دلایل مشروحه زیر عملی نمی باشد: ما اصولاً نمی توانیم از ایران بخواهیم دست به عملی بزند که موجب تیره شدن روابط بین ایران و هند و در نتیجه موجب وخیم تر شدن روابط بین آمریکا و هند می شود. برنامه تجهیز تسلیحاتی قابل اختفا نبوده و هرگاه که هند از وجود یک چنین برنامه ای آگاه شود به تیره شدن روابط ما منجر خواهد شد، با وجود شرایط سیاسی کنونی مرز پاکستان و ایران اصولاً ممکن نیست که بتوان محموله های عظیم تسلیحاتی را در اختفا از ایران به پاکستان منتقل نمود، بالاخره از همه مهمتر آمریکا خواستار حل و فصل صلح آمیز اختلافات در منطقه است و در شرایط کنونی، تجهیز همه جانبه پاکستان از نظر تسلیحاتی نمی تواند ما را در نیل به این هدف یاری دهد.

پس از آن ولاسف به استفاده از سلاحهای ایرانی در خلیج فارس پرداخت و بیان داشت که در حالی که هم جده و هم تهران می خواهند نقش فعالی در خلیج فارس داشته باشند به وجود آمدن رقابت میان این دو اجتناب ناپذیر خواهد بود. شیخ نشینها از افزایش قدرت ایران می ترسند و همان طور که پیشنهاد شوروی مبنی بر ایجاد یک امنیت جمعی در آسیا به عنوان سلطه شوروی برداشت شد. پیشنهاد ایران در همین زمینه برای دولت های خلیج نیز او نظر شیخ نشینها تلاشی است برای تأمین برتری و تسلط ایران در منطقه.

لیکن، با وجود اینکه بسیاری از امارات و سلطان نشینها از شاه ایران دل خوشی ندارند، ولی نسبت به شاه فیصل نیز اصلاً اعتماد ندارند چون او به آنها نزدیکتر و خطری حتمی تر می باشد. هر حرکت تحریک آمیز از طرف جده شیخ نشینها را به طرف ایران جهت جلب حمایت خواهد کشاند و زمینه را برای بدتر کردن روابط بین ایران و عربستان سعودی آماده کرده و به تشدید تضادهای طبیعی بین این دو قدرت منطقه کمک خواهد کرد. نگرانی در مورد مقاصد ایران و عربستان سعودی آنقدر زیاد است که وقتی که کویت با خطر حمله نظامی عراق رو به رو گردید به جلب کمک از هیچ کدام از این دو کشور نپرداخت.

مقام گزارشگر ابراز داشت که موارد اختلاف بین ایران و عربستان سعودی آنقدر ناچیز است که به راحتی می توان آنها را در صورت بروز خطری جدی برای هرکدام از دولت های خلیج از طرف سازمانهای چون PFLOAG و شورشیان ظفار و یا از طرف عراق، برطرف و حل و فصل نمود. علاوه بر اینها هیچ گونه عملی از طرف ایران و عربستان سعودی باعث نخواهد شد که به ایجاد سازمانی برای برقراری امنیت در خلیج فارس منجر شود. معذالک در صورتی که شوروی معتقد به تضاد طبیعی بین این دو کشور است، به نظر ما بهترین راه حل، کاهش کمک شوروی به سازمانهای خرابکار می باشد که در نتیجه فرصت می یابیم منتظر وقوع حوادثی باشیم که به وخیم تر شدن روابط میان دولتهای خلیج کمک می کند. در رابطه با برخورد میان عراق و کویت، در صورتی که تمام اعراب اعمال عراق را محکوم نمایند و اعلام دارند که نه عربستان سعودی و نه ایران می توانند اجازه دهند که عراق کویت را به تصرف خود درآورد باعث خواهد شد که دیگر کسی برای جلب حمایت یکی از این دو اقدامی ننماید.

بنا به اظهارات ولاسف میزان نفوذ چینیها در این سازمانهای چریکی باعث می شود که شوروی نتواند حمایت خود را حتی اگر لازم هم باشد بقدر کافی کاهش دهد. در حقیقت نفوذ چینیها از طریق پاکستان در خلیج فارس رو به افزایش است. ولاسف اظهار داشت که دولت متبوع وی و دولت هند از این پیشرفتها

ص: 526

بسیار نگران هستند ولی گویا ایران اصلاً ناراحت نبوده و حضور چینیها را به عنوان حرکتی در برابر هند تلقی می کند.

اظهار نظر: همان طور که در گزارشات پیشین به اطلاع رسید، موضوع امکان رقابت بین ایران و عربستان سعودی موضوعی است که بسیار مورد علاقه ولاسف است. تکرار مکرر این موضوع توسط او آدم را به این فکر می اندازد که نکند شوروی می خواهد از شیخ نشینها جهت ایجاد تفرقه بین ایران و عربستان سعودی استفاده کند.

2- روابط بین ایران و شوروی و بازدید کاسیگین

در پاسخ به یک سؤال، ولاسف اظهار داشت که اعمال اخیر عراق خطوط تیره ای را در روابط بین ایران و شوروی به وجود آورده است. او نمی داند که آیا دولت ایران واقعا با این نظر موافق است که روسیه سعی داردتوسط عراق و هند این کشور را به محاصره درآورد. وقتی که مقام گزارشگر گفت که احتمالاً دولت ایران یک چنین عقیده ای دارد، ولاسف گفت که تمام این موضوع به وسیله مقاله ای که در اکونومیست به چاپ رسیده بود به وجود آمد.

به هر حال اوضاع آن چنان وخیم شده بود که تصمیم گرفته شد که نخست وزیر کاسیگین برای بازدید کارخانه ذوب آهن اصفهان به ایران بیاید، تا بلکه بتواند بعضی مسائل را با شاه حل و فصل نماید. (ظاهرا ولاسف می خواست بگوید که سفر کاسیگین قبلاً برنامه ریزی شده بود ولی بعدا به تعویق افتاده بود.) ولاسف که می گفت به موضوعات مورد بحث در این ملاقات واقف نبوده است اظهار داشت که گفتگو در محیطی بسیار دوستانه انجام گرفت، لیکن روسها نمی دانند که چه مقدار از حرفهایی که شاه به کاسیگین زده است صادقانه بوده و یا در زمره تعارفات فارسی به شمار می آید.

3- روابط بین سفارت شوروی در ایران

با دولت ایران ولاسف گفت که روابط شخصی بین کارمندان سفارت شوروی و مقامات ایرانی بسیار محدود گشته است. او و همکارانش جهت انجام مذاکرات تجاری با مقامات مربوطه در وزارت امورخارجه دسترسی دارند ولی در ساعات غیر اداری تماسهای شخصی غیرممکن است. وی از مقام گزارشگر خواست که نام او را نیز برای ضیافتهای کوکتل در فهرست اسامی اضافه کند.

ولاسف برای بار دوم از ما خواست که به او کمک کنیم تا با هرمز چمن آرا که یکی از مقامات وزارت امور خارجه شاغل در بخش سازمان های بین المللی است ملاقاتی به عمل آورد. چون بنا به ادعای او این شخص می خواهد درباره موضع ایران پیرامون عبور آزاد ایران از تنگه های بین المللی قبل از وضع قانون کنفرانس دریاها به بحث بنشیند.

مقام گزارشگر گفت که این شخص دیگر در بخش مذکور مشغول به کار نبوده و نیز با این پیشنهاد ولاسف که ممکن است چمن آرا با یکی از مقامات آمریکایی تماس بگیرد موافقت اعلام کرد.

4- روابط بین آمریکا و سفارتخانه های شوروی

ولاسف از وقفه ای که در انجام ملاقاتهایمان پیش آمده بود عذرخواهی کرد و تأخیر را مربوط به

ص: 527

تعطیلات نوروز دانست. مقام گزارشگر توجه کرده است که روابط بین آمریکا و مقامهای شوروی بسیار کاهش یافته است. زمانی بود که ما اغلب در ملاقات اجتماعی شرکت می کردیم لیکن از زمان عزیمت آقای نکراسف دعوتنامه های ما مورد قبول واقع نشده است. آیا تغییری در سیاستها پیش آمده است؟ ولاسف گفت ممکن است که دعوتنامه ها به شخص مورد نظر ارسال نشده باشد، چون مشکل است گفته شود که چه کسی جانشین نکراسف شده است. سه تن از مشاورین که دو تن از آنها سیاسی و یک تن اقتصادی بودند، تعویض و به جای آنها سه مشاور سیاسی وارد شده است، تا کارها بتواند بین آنها تقسیم گردد. امور اقتصادی سفارت شوروی در حال حاضر توسط یک دبیر اول (مجهول الهویه) صورت می پذیرد که در بازدید اخیر کاسیگین نقش مترجم را ایفا می کرد. به هر حال ملاقاتهای ما به هنگام صرف نهار باید ادامه پیدا کند و بنابه پیشنهاد ولاسف 23 آوریل به عنوان روز برگزاری جلسه بعدی ما انتخاب گردید. اظهارنظر: اینکه ولاسف نمی داند چه کسی جایگزین نکراسف شده خالی از اغراق نیست، چون نکراسف رئیس محلی ولاسف بود. وی چنین وانمود کرد که دعوتنامه های ارسالی جهت ملاقاتهای روسی آمریکایی با امتناع رو به رو خواهد گردید.

5- سوابق بیوگرافیک

ولاسف درباره کار در یک کشور باثبات سخن به میان آورد و گفت مهم نیست که فرد چقدر زحمت بکشد چون به هر حال وزارت امور خارجه از گزارشات او حتما انتقاد به عمل می آورد. مقام گزارشگر خاطرنشان ساخت که از اینکه ولاسف به ایران بازگشته بسیار در شگفت شده است چون به نظر او ولاسف سعی داشت خود را به جای دیگر منتقل نماید. در پاسخ لبخندی حاکی از تمسخر زده شد و اظهار شد که این کار در وزارت امورخارجه شوروی به آسانی صورت پذیر نیست. الین، دختر او از عهده وظایفش در دانشگاه به خوبی برآمده و پس از خاتمه کلاسها و امتحانات نهایی انتظار می رود که همراه یک گروه باستان شناس جهت حفاری به نزدیکیهای نوگاردیا کریمه اعزام گردد. پسرش که دانشجوی خوبی نیست دارد خود را برای امتحانات آماده می کند که نتیجه این امتحانات نشان خواهد داد که آیا او قادر به ادامه تحصیل هست یا خیر. در 4 ماه مه همسر ولاسف به شوروی خواهد رفت تا در این موقعیت خطیر با فرزندش باشد.

منبع: اسناد لانه جاسوسی - جلد 47 - کتاب 47 - صفحه 525