سند شماره 75

مسئله بلوچستان و افغانستان

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: کنسول آمریکا در کراچی

محرمانه

به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی - سی

1358-07-25- 1979-10-17

متن سند

سند شماره (76)

تاریخ: 25 مهر 1358- 17 اکتبر 79

خیلی محرمانه

از: کنسول آمریکا در کراچی

به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

موضوع: نظم و قانون در بلوچستان، تخفیف جزیی در تشنجات بر سر مسئله افغانستان

1- (تمام متن خیلی محرمانه است)

2- خلاصه: نگرانی در بلوچستان بر سر اختلاف مرزی به دنبال سرنگون شدن نورمحمد تره کی به طور کلی تخفیف یافته است. گفته می شود، باصطلاح ترقیخواهان از پشتیبانی آشکارا از کابل دست برداشته اند معذالک همه معتقد نیستند که دردسرهای شوروی در افغانستان دستهای اتحاد جماهیر شوروی را خواهد بست.

3- نتیجه گیریهای دیگری که از دیدار اخیر در بلوچستان به دست آمده عبارتند از:

1) انتخابات محلی این ایالت را به دو قسمت تقسیم کرده که یک قسمت حزب خلق پاکستان است که علم عصیانگری برافراشته و قسمت دیگر سردارها که هنوز قدرت را در دست دارند. هرچند که سردارها به عنوان یک نهاد ممکن است ضربه کاری خورده باشند.

2) ضیاءالحق رئیس حکومت نظامی ظاهرا مردم بلوچستان را از لحاظ روانی جهت به تعویق انداختن یا لغو انتخابات آماده کرده است. ولی این مردم درباره اینکه عدم اجرای انتخابات منجر به رویارویی با حکومت نظامی پاکستان خواهد شد موافق نیستند

3) علیرغم کاهش ظاهری تشنجات بر سر افغانستان موضعگیری مردم نسبت به ایالات متحده همچنان توأم با عصبانیت است.

4- ما درباره دیدار از اردوگاههایی که آوارگان و چریکهای افغانستان در آن اسکان داده شده اند جداگانه گزارش خواهیم داد. (پایان خلاصه)

جو توأم با آرامش

5- سه ماه قبل خطر افغانستان تحت سلطه شوروی باعث بروز تشنج در بلوچستان شد (تلگرام مرجع). ما اکنون دریافته ایم که این نگرانی تخفیف یافته و این امر منعکس کننده ناکامیهایی است که شوروی و همپیمانان خلقیشان در این دوران متحمل شده اند. این یکی از نتیجه گیریهایی است که ما پس از مذاکره با طبقات مختلف مردم در کویته و پیشین و چمن در روزهای 29 سپتامبر تا 3 اکتبر به دست آورده ایم.

6- در حالی که اوضاع قبل از کودتا در افغانستان تفرقه بین دو گروه مهم در جمعیت این ایالت یعنی بلوچها و پتان ها و همچنین بین چپگرایان و راستگرایان را تشدید کرده بود، ولی چنین به نظر می رسد که اکنون این مسئله تفرقه انگیز تخفیف بسیاری یافته است.

7- پتانها به ما گفتند که از قتل تره کی سخت خشمگین شده اند. (آنها مرگ تره کی را پذیرفته اند.) یک نفر از افراد پتان توضیح داد که در حالی که پتان ها اغلب بدون مجازات شدن اعضای خانواده های خود را به مرگ می رسانند، به ندرت اتفاق می افتد که آنها قتل یک رهبر مورد احترام را نادیده بگیرند. از سویی دیگر بلوچها به طور ساده ظاهرا عوامل جدید را در نتیجه سرنگون شدن تره کی به حساب آورده، نتیجه گرفته اند که سیر سیاست آینده افغانستان به امواج دریاهای نامتلاطم سپرده شده است. رهبر حزب ملی

ص: 471

دموکراتیک در بلوچستان حتی درباره متلاشی شدن افغانستان نیز پیش بینیهایی می کرد.

8- ما همچنین از چندین منبع دریافتیم که به اصطلاح ترقیخواهان شامل غوث بخش بیزنجو، رهبر حزب ملی پاکستان از پشتیبانی علنی خود از کابل صرف نظر کرده است. (اینها مطالبی است که یکی از نزدیکان بیزنجو اخیرا به ما گفته و سفارت نیز طوری وانمود کرد که این مطالب را باور کرده است.)

احتیاط مداوم

9- معذالک همه آنهایی که ما با ایشان صحبت کرده ایم معتقد نیستند که دردسرهای شوروی در افغانستان دست و پای اتحاد جماهیر شوروی را خواهد بست. سرهنگ عبدالرئوف خان، وزیر کشور گفت که اگر آسودگیهایی از تشنج درباره افغانستان پدید آید تنها در نتیجه مرور زمان خواهد بود. مردم به این واقعیت که شوروی آن طرف مرز قرار گرفته عادت کرده اند و معتقدند که باید با وجود این واقعیت به زندگی خود ادامه دهند. او و سایرین معتقدند که شوروی گذشته از موفقیت یا شکست خود در جاهای دیگر به فعالیت خود در بلوچستان ادامه خواهد داد، و او شخصاً حفیظ اللّه امین را خطرناکتر از تره کی به حساب می آورد. وزیر کشور گفت در حالی که بلوچستان در آرامش به سر می برد برای بعضی از عناصر در این ایالت «پول نامرئی» می رسد. معذالک او معتقد است که این مشکل قابل حل است. داودجان خان کلات، گزارش ویژه ای از قاچاق اسلحه به ما داد. او گفت که گروهی از اعضای چپگرای قبیله مری و عده ای بیگانه که ظاهرا باید از اروپای شرقی باشند از طریق سراوان و جهالاوان و کلات در تابستان امسال گذشته اند، و کلاشینکف و سایر سلاحها و مواد منفجره پلاستیکی و پول و آذوقه توزیع کرده اند. گویا این مسافران پیش بینی می کردند که در آینده نزدیک بین افغانستان و پاکستان جنگ شروع خواهد شد. به آنهایی که اسلحه می دادند توصیه می کردند تا زمان آغاز عملیات خصمانه این سلاحها را پنهان کنند و آن گاه این سلاحها را علیه خطوط تدارکاتی پاکستان به کار ببرند.

حزب خلق پاکستان شکافی در بلوچستان ایجاد می کند

11- نتیجه گیری دیگر از مذاکرات ما در بلوچستان این است که انتخابات هیئتهای محلی که در 27 سپتامبر در این ایالت انجام گرفت، این ایالات را به دو قسمت بین حزب عصیانگر خلق پاکستان و سردارهایی که هنوز قدرت را در دست دارند تقسیم کرد. هرچند بعضی از ناظران مدعی هستند که سردارها به عنوان یک نهاد عملاً ضربه کاری خورده اند.

12- به طور کلی پذیرفته شد که حزب خلق پاکستان کاری را که در دوران زندگی ذوالفقار علی بوتو نتوانست انجام دهد، انجام داد و در بلوچستان به نحو قابل احترامی اظهار وجود کرد. حتی مخالفان حزب خلق پاکستان گفتند که اعضای آن حدود 15 عدد از کرسیها را به دست آورده اند (خود حزب خلق پاکستان مدعی بود که حدود 50 تا 60 درصد کرسیها را به دست آورده است که قابل تردید است).

موفقیتهای این حزب که بیش از همه درباره آن صحبت شده در حوزه هایی بوده که قبلاً در قلمرو رهبران حزب ملی پاکستان بوده است و حزب خلق پاکستان اکثریت کرسیها را در مکران (زادگاه بیزنجو) و لسبلا (حوزه عطاءاللّه منگال) به دست آورده است.

13- نیروی سردارها در سرزمینهای متعلق به قبیله های مری و بوگتی ظاهر شده است و در آنجا به

ص: 472

مردم به طور کلی اجازه نداده اند که اخذ آراء صورت بگیرد. در مناطق قبیله ای که در آنجا اخذ آراء صورت گرفت گروهی از سردارهای مهم (از قبیل داودخان سرک زایی و بنی بوکس زهری و شیخ عمر، و تاج محمد جمالی و نواب زاده شیر علی خان) که از حکومت نظامی پشتیبانی می کنند، شرکت فعالانه داشته اند و کاندیداهای آنها تعداد قابل ملاحظه ای از کرسیها را نصیب خود نمودند.

14- برندگان واقعی در انتخابات محلی را شاید بتوان افراد ناشناسی نامید که بر چهره های صاحب نام و نشان و یا نامزدهای آنان عملاً در هر گوشه ای از ایالت فائق شده اند. بسیاری از این چهره های جدید به حزب خلق پاکستان متعلق هستند و انتظار می رود ضیاءالحق رئیس حکومت نظامی پاکستان بکوشد با اعطای اختیارات و نفوذ به آنها، وفاداری آنها را به حزب خلق پاکستان خنثی کند. ولی حزب خلق پاکستان برای اجتناب از چنین امکانی کاندیداهایی را برگزیده است، که از دستگاه حکومت نظامی پاکستان متضرر شده اند.

15- چندین نفر خاطرنشان ساخته اند که پیروزی این همه اشخاص ناشناس ضربه ای است که بر سردارها به عنوان یک نهاد وارد آمده است، زیرا در موارد متعدد قبایل علیه رهبران خود رأی داده اند.

خان کلات گفت که نسل جدیدی از ناسیونالیستها پا به عرصه وجود می گذارند و از ناکامیهای دستگاه رهبری قبلی بیزار شده و حاضرند برای کمک به منابع خارج از این قبایل متوسل شوند. او خاطرنشان ساخت که در گزارشی در مورد گروهی که در پاکستان سفر می کرد و اسلحه توزیع می نموده چیزی که اهمیت داشت این بود، که اشخاصی که گروه با آنها تماس داشت چپگرایان سرشناس مانند «ژنرال» شیراوف مری نبودند بلکه افراد ساده قبیله ای بودند. او معتقد است که کنار گذاشتن رهبران خطرناکتر است زیرا برای حکومت جمع آوری اطلاعاتی در مورد فعالیتهای قبایلی که در مناطق وسیع سکنی دارند بسیار دشوارتر از زیر نظر داشتن فعالیت افراد برجسته است.

مسئله انتخابات...

16- ضیاءالحق درست دو روز قبل از ورود ما به کویته از این شهر دیدن کرده بود. به طوریکه گفته می شود با بیش از پنجاه شهروند برجسته ایالت بلوچستان علنا یا به طور خصوصی دیدار کرده، و نظرات پرجنجال خود را در رابطه با تردید در مورد برگزاری انتخابات با آنها در میان گذاشته است. (اسلام آباد 36/11) اعضای این گروه که از سوی ساکنان محلی به عنوان اشخاص سرشناس نام گرفته اند، بیشترشان از پشتیبانان برگزیده حکومت نظامی پاکستان می باشند. از بیست نفری که اجازه داشتند از ضیاءالحق سؤال کنند نوزده نفرشان از ضیاء خواسته بودند که انتخابات را لغو کرده و بر مسند قدرت باقی بماند.

17- در جریان یک مکالمه محرمانه با فیض اقبال سردبیر روزنامه تایمز بلوچستان، ضیاء از اقبال خواسته بود که با توجه به تأکید بر موضع بیزنجو و خیربوکس مری اوضاع بلوچستان را ارزیابی کند. اقبال در پایان گفت که ضیاء با قبیله مری زدوبند کرده و برای تأیید این فرضیه خود این حقیقت را عنوان کرده است که حکومت نظامی پاکستان اخیرا به خیربوکس مری و ژنرال شراوف اجازه داده است که کشور را ترک کنند. هاشم غلیظی رئیس حزب دمکراتیک ملی در پاکستان مدعی شد، که ضیاء سازمان دانشجویان بلوچستان را که بسیار رادیکال می باشند با دادن امتیازات به سوی خود جلب کرده است.

ص: 473

او گفت که سازمان اطلاعات فدرال پاکستان هشت نفر از اعضای سازمان دانشجویان بلوچستان را اجیر کرده است و حکومت ایالتی یک ماه قبل، سازمانی را تأسیس کرده تا برای دانشجویان بلوچی کارها و مشاغلی دست و پا کند.

18- اعم از اینکه ضیاء چنین زدوبندهایی کرده باشد یا خیر چنین به نظر می رسد که ضیاء مردم بلوچستان را از لحاظ روانی بر این اعلام تعویق یا حتی لغو انتخابات آماده کرده است. بیشتر اشخاصی که ما با آنها صحبت کرده ایم، گفته اند که انتخابات صورت نخواهد گرفت. معذالک همه آنها معتقد نیستند که این امر موجب بروز زدوخورد بین استان و حکومت نظامی پاکستان خواهد شد.

... و رویارویی

19- رهبران قبیله سلحشور هزاره که بخش مهمی از جمعیت کویته را تشکیل می دهند، معتقد بودند که عدم مشارکت حزب خلق پاکستان و حزب ناسیونالیست دمکرات پاکستان و همچنین حزب ملی پاکستان عملاً حق رأی دهندگان بلوچستانی را برای رأی دادن ضایع خواهد کرد. به طوری که اگر انتخابات تنها با شرکت احزاب کنونی انجام گیرد مردم بلوچستان دست به عصیان خواهند زد.

نواب اکبرخان بوگتی فرماندار سابق بلوچستان گفت که مردم از حکومت نظامی این کشور به تنگ آمده اند و اگر کوششی برای تمدید آن صورت گیرد، واکنش شدیدی نشان خواهند داد. غلام سرورخان یک عضو سابق حزب خلق پاکستان که اخیرا بدون برخورد با مخالفت، به عضویت شورای محلی در پیشین انتخاب شده بود، معتقد بود که اگر انتخابات صورت نگیرد احزاب به خیابانها سرازیر خواهند شد.

20- آنهاییکه معتقد بودند که هیچ گونه رویارویی روی نخواهد داد استدلال کرده اند که افراد قبیله ای که بار سنگین عصیان در مقابل ذوالفقار علی بوتو را از سال 1973 تا سال 1977 به دوش کشیده اند، به اندازه کافی صدمه دیده و خسته تر از آن هستند که به مخفیگاههای خود در کوهستانها بازگردند. خود بوگتی در تأیید عدم موفقیت رویارویی گفت اتحاد ملی پاکستان که مخالفت خود را با بوتو به طرز موفقیت آمیزی در بهار سال 1977 نشان داده بود، این بار به خیابانها نخواهد ریخت، چون سرنگونی حکومت نظامی تنها به نفع گروه مخالف اتحاد ملی پاکستان یعنی حزب خلق پاکستان بوتو خواهد بود.

محمد صالح مندخل یکی از همکاران دیرین ولی خان و معاون دبیر کل حزب دموکراتیک ملی گفت که حزب او به احزاب دیگر در رویارویی با دستگاه حکومت نظامی نخواهد پیوست. زیرا حزب دموکراتیک ملی مخالف ضیاء که برخلاف بوتو کاری علیه حزب دموکراتیک ملی انجام نداده، نیست. سرانجام بیشتر اشخاصی که ما تماس گرفتیم درباره توانایی حزب خلق پاکستان در سازمان دادن یک اعتراض مؤثر شک داشتند.

21- ما نیز با آنهایی که معتقدند در بلوچستان خطری جدی حکومت نظامی را تهدید نمی کند موافق هستیم؛ چون استدلال آنها نیرومندتر از اظهارات افرادی است که تنها می گویند رویارویی صورت خواهد گرفت. مقصود ما این نیست که خشونت رخ نخواهد داد، بلکه منظور این است که دستگاه حکومت پاکستان قادر خواهد بود آن را مهار کند.

ص: 474

موضعگیری در قبال آمریکا

22- علیرغم کاهش ظاهری تشنجات بر سرافغانستان موضعگیری نسبت به ایالات متحده همچنان گزنده است. مردم آمریکا همچنان از دوستی و همدردی اکثریت مردمی که ما با آنها صحبت کردیم، برخوردارند. لیکن اقدامات اخیر کارتر رئیس جمهوری آمریکا برای اعمال یک حضور نیرومندتر در اقیانوس هند و خاور نزدیک نتوانسته است این اعتقاد را تقویت کند، که ایالات متحده در رقابت با اتحاد جماهیر شوروی زمینه را باخته است. مثلاً وزیر کشور که یک سرهنگ سابق و مسئول امنیت بلوچستان است، ایالات متحده را به خاطر ناتوانی در پیش بینی تغییرات در افغانستان و ایران و عدم اقدام برای خنثی کردن این تغییرات مورد انتقاد قرار داده است. او و دیگران از مخالفت آمریکا با توسعه تکنولوژی هسته ای پاکستان که به طرز مبهمی آن را صلحجویانه می خواندند عصبانی هستند، و در همان حال از ما می پرسند که چرا ما آمریکاییها نمی خواهیم که پاکستان بمب اتمی داشته باشد. عمرخان افریدی دبیر برنامه ریزی و عمران در ایالت بلوچستان از بی ثباتی شبه قاره هند ناراحت است و از اینکه با وجود قرار گرفتن شوروی در موضع تعرض، آمریکا از خود عدم قاطعیت نشان می دهد، ابراز نگرانی کرده است. بوگتی درباره کوتاهی آمریکا در پشتیبانی از متحدین خود به ما درس می داد.

23- معذالک دریافتیم که بسیاری از انتقادها براساس سوء اطلاعات بوده است و هنگامی که انتقادکنندگان در مقابل واقعیات قرار می گرفتند، آنها به اشتباهات خود اعتراف می کردند. مثلاً نقش ایالات متحده در مذاکرات صلح خاورمیانه مورد رضایت کلی آنها بود و حتی این شرط که سازمان آزادیبخش فلسطین باید اسرائیل را به رسمیت بشناسد، برای آنها خوشایند بود. در حالی که بعضیها تصور می کردند که ایالات متحده باید از مجاهدین افغانستان علیه رژیم مستقر در کابل پشتیبانی کند، دیگران معتقد بودند که خودداری از مداخله کار عاقلانه تری است. تنها پیشنهاد ویژه ای که ما درباره کمک آمریکا دریافت کردیم، از برنده کرسی شورای ملی در پیشین بود. او مصراً تقاضا داشت که مساعدت اقتصادی خود را متوجه عمران مناطق قبیله نشین کنیم، تا جذابیت حکومت افغانستان را در راه تشکیل پشتونستان بزرگ تضعیف کند. این یک پیشنهاد متواضعانه از منبعی بود که تنها در فکر منافع و مصالح خود بود.

منبع: اسناد لانه جاسوسی - جلد 46 - کتاب 46 - صفحه 471