زندگینامه برخی از رهبران ترکیه

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: سازمان مرکزی اطلاعات (سیا)

متفرقه

به:

1352-03-24- 1973-06-14

متن سند

سند شماره (2)

سازمان مرکزی اطلاعات (سیا)

ژوئن 73 - شهریور 52

گزارش بیوگرافیک: رهبران جدید ترکیه فخری کورترک رئیس جمهوری و نعیم تالو نخست وزیر اخطار

این سند حاوی اطلاعاتی است که در دفاع ملی ایالات متحده تأثیر دارد و انتقال یا افشای محتویات آن و یا دریافت آن توسط اشخاص غیر مجاز طبق قانون ممنوع است.

مقدمه این گزارش شامل شرح حال فخری کورترک و نعیم تالو، به ترتیب رئیس جمهوری و نخست وزیر ترکیه است.

زمینه روز 13 مارس 1973 مجمع بزرگ ملی ترکیه رأی گیری جهت رئیس جمهوری جدید را آغاز کرد.

سران نیروهای مسلح می خواستند ژنرال فاروق گورلر که از سمت رئیس ستاد نیروهای مسلح ترکیه استعفا داده بود کاندیدای ریاست جمهوری شود، ولی ژنرال فاروق گورلر اکثریت آراء را به دست نیاورد.

رأی گیری چندین بار تکرار شد و برنده ای در میان نبود، هنگامی که مدت قانونی جویت سونای به عنوان رئیس جمهوری در تاریخ 28 مارس سپری شد و جانشینی برای او در پیش نبود، تاکین آری برون رئیس مجلس سنا کفالت ریاست جمهوری ترکیه را به عهده داشت. کوششها برای یافتن یک کاندیدای مورد قبول طرفها تا تاریخ 6 آوریل ادامه داشت. در پانزدهمین رأی گیری سه حزب عمده یعنی حزب جمهوریخواه خلق و حزب عدالت و حزب اتکاء جمهوری، درباره سناتور فخری کورترک با یکدیگر توافق کردند. وی 365 رأی بدست آورد که 47 رأی بیشتر از 318 رأی لازم بود. وی برای مدت 7 سال رئیس جمهور ترکیه خواهد بود.

روز 7 آوریل فرید ملن از سمت نخست وزیری استعفا داد و بحث درباره انتخابات نخست وزیر آینده آغاز شد. حزب جمهوریخواه خلق که دومین حزب بزرگ ترکیه است از همگامی با دو حزب دیگر خودداری کرد و این دو حزب نعیم تالو را برای نخست وزیری انتخاب کرده اند و در تاریخ 12 آوریل،

ص: 93

کورترک از تالو خواست تا حکومت جدیدی تشکیل دهد. تالو تنها تا انتخاب اکتبر 1973 نخست وزیر خواهد بود.

حکومت جدید روز 14 آوریل تالو و رؤسای دو حزب یک پروتکل ده ماده ای را امضاء کردند. در این دو پروتکل از جمله مطالب دیگر پیش بینی شده است که حکومت جدید از دو حزب عدالت و اتکاء جمهوری تشکیل خواهد شد و انتخابات به طور قاطع در تاریخ 14 آوریل 1973 انجام خواهد گرفت و قوانین اعلامی پیشنهادی به تصویب خواهد رسید و حکومت علیه قیمتهای بالا و فقر و بیکاری و کمونیسم مبارزه خواهد کرد.

در روزهای بعد تالو یک کابینه 24 نفری را تشکیل داد که 14 نفر آنها از حزب عدالت و 5 نفر آنها از حزب اتکاء جمهوری و سه نفر افراد مستقل و 2 نفر اشخاص غیر سیاسی بودند. (قانون اساسی ترکیه ایجاب می کند قبل از انتخاب ملی، وزارتخانه های کشور و دادگستری و ارتباطات در دست افراد مستقل باشد). دو عضو غیر سیاسی این کابینه یعنی ملوک بایولکن و ایهان ازتراک، وزیر مشاور از کابینه سابق به نخست زیری فرید ملن، به این کابینه منتقل شده اند. 11 تن از این وزیران حقوقدان هستند و 5 نفر دیگر آنها پزشک و 4 نفر آنها مدیر و 2 نفر آنها صاحبان کارخانه می باشند. کابینه همچنین شامل یک جنگلدار و یک جغرافیدان و 2 استاد دانشگاه و یک دیپلمات است. این گروه با تجربه ترین کابینه ترکیه را از زمان وادار کردن سلیمان دمیرل به استعفا از نخست وزیری در مارس 1971 تشکیل می دهد. نیمی از اعضای این کابینه در کابینه های قبلی دیگر خدمت کرده اند. سن متوسط آنها 53 سال است. روز 26 آوریل کابینه تالو به آسانی از مجمع بزرگ ملی با اکثریت 261 رأی در مقابل 94 رأی مخالف رأی اعتماد به دست آورد.

فخری کورترک رئیس جمهوری ترکیه روز 6 آوریل سال 1973 مجمع بزرگ ملی ترکیه سناتور فخری کورترک را برای مدت 7 سال به ریاست جمهوری ترکیه انتخاب کرد. با انتخاب او بن بستی که مدت 25 روز در میان سیاستمداران و سران نظامی بر سر گزینش یک رئیس جمهوری جدید به وجود آمده بود، پایان یافت. قانون اساسی ترکیه اختیارات رئیس جمهور را محدود کرده است. ولی دو رئیس جمهور اخیر ترکیه به عنوان عامل حائل بین نظریات مخالف، میان نظامیان و رهبران غیر نظامی کشور نقش مهمی را ایفا کرده اند، انتظار می رود رئیس جمهور جدید این نقش را همچنان ادامه دهد.

روش نسبت به ایالات متحده کورترک که سابقاً (1960-1957) فرمانده نیروی دریایی ترکیه بود تماسهای نزدیکی با افراد نیروهای مسلح آمریکا در سالهای بین جنگ جهانی دوم و 1960 داشته است و در سال 1958 به عنوان میهمان رئیس عملیات نیروی دریایی آمریکا در این کشور بود و در حالی که در آمریکا به سر می برد، از مدرسه تفنگداران آمریکایی در کوانیکو ایالت ویرجینیا دیدن کرده بود. مناسبات او با مقامات آمریکایی قبل از سال 1960 تا اندازه ای تیره بود. معذالک هنگامی که او در سال 1960 تا 1964 سفیر ترکیه در

ص: 94

اتحاد جماهیر شوروی بود موضع او نسبت به آمریکا اندکی مساعدتر شد.

اوائل زندگی و حرفه فخری کورترک در سال 1903 در استامبول در خانواده عثمان ثابت به دنیا آمد (نام کورترک به معنای مدافع ترکها در سال 1935 از سوی کمال آتاترک بنیانگذار ترکیه معاصر به او داده شده بود). کورترک در سال 1916 وارد آکادمی ترکیه شد و در سال 1923 از آن فارغ التحصیل گردید. او آن گاه بر روی عده ای از کشتیها و زیردریایی ها در مأموریتهای مختلف از جمله در سمت آموزشی خدمت کرد. قسمتی از آموزش او در این دوره در آلمان صورت گرفت. (او در جریان جنگ جهانی دوم به عنوان هواخواه آلمانی تلقی می شد.) کورترک در سال 1924 درجه ستوانی جز و در سال 1927 درجه ستوانی عادی و در سال 1933 درجه ستوانی ارشد را داشت. او در سال 1934 به ستاد نیروهای مسلح منتقل شد و در سال 1935 وابسته دریایی ترکیه در رم بود. او از سال 1937 تا 1938 به عنوان معاون فرمانده در سمت دریایی وابسته در برلین خدمت می کرد و حوزه مأموریت او استکهلم (پایتخت سوئد) و اسلو (پایتخت نروژ) را نیز در بر می گرفت. در سال 1938 او رئیس ستاد و ناوگان زیر دریایی بود. نخستین سمت فرماندهی پست او در زیردریایی دون لوپیتار در سال 1940 بود. در سال 1941 به درجه فرماندهی ارتقاء یافت و کفیل فرماندهی ناوگان یک زیر دریایی شد.

کورترک در سال 1942 با سمت وابسته دریایی به برلین بازگشت در سال 1943 به درجه ناوسروانی ارتقاء یافت و فرماندهی ناوگان 2 زیر دریایی به او داده است.

در سال 1944 او سمت مربی در آکادمی جنگی دریائی را به عهده داشت. و یک سال بعد ریاست آن را به عهده داشت او در سال 1947 دوباره به ناوگان زیردریایی بازگشت. در سال 1948 او مدیر بخش یک ناوگان ترکیه بود و آنگاه به عنوان رئیس ستاد فرماندهی سپاه آموزش دریائی گردید. او در سال 1949 رئیس ستاد فرمانده ناوگان ترکیه شد.

در سال 1950 به درجه دریابانی (با یک ستاره) ارتقاء یافت و کفیل فرمانده نیروهای دریایی در استانبول شد و سپس به فرماندهی ناوگان زیر دریایی منسوب گردید. سه سال بعد پس از آنکه به درجه دریابانی (دو ستاره) ارتقاء یافت او فرمانده ناوگان جنگی شد. در سال 1954 او در راس فرماندهی آموزش قرار گرفت و در سال 1955 به عنوان رئیس اطلاعات در ستاد منصوب گردید و بعداً در همان سال فرمانده ناوگان شد.

در سال 1956 پس از آنکه فخری کورترک به درجه دریاداری ارتقاء یافت، فرمانده فرماندهی دفاعی تنگه و دریای مرمره شد. در سال 1957 او کفالت فرماندهی نیروی دریایی را به عهده گرفت و در سال 1959 به درجه دریاسالاری ارتقاء یافت و به فرماندهی کل نیروی دریایی ترکیه منصوب شد. او این سمت را تا تاریخ وقوع کودتا در ماه می 1960 همچنان به عهده داشت.

ملوانی که دیپلمات شد پس از وقوع کودتا کمیته وحدت ملی که کشور را اداره می کرد، بلافاصله بسیاری از همکاران

ص: 95

کورترک را در ستاد کل به اتهام داشتن ارتباط با رژیم ادنان مندرس تصفیه کرد. کورترک از این تصفیه جان سالم به در برد و در کابینه جدید، سمت وزارت امور خارجه را به عهده گرفت. ولی چند ساعت پس از این انتصاب هنگامی که مأموران وزارت امور خارجه اصرار داشتند که یک نفر غیر نظامی باید این سمت را به عهده بگیرد، از سمت خویش استعفاء داد و بعد از آن او به عنوان سفیر ترکیه در اتحاد شوروی به مسکو اعزام شد.

سالهایی که کورترک در مسکو بود برای او بسیار دشوار گذشت. مانند بسیاری از افراد نظامی دیگر ترکیه در محیطی به بار آمده بود که شورویها را دشمن خود می دانستند. او همواره نسبت به روسها بدگمان بود و از آنها ترس داشت. ولی می خواست وقار و شخصیت یک دیپلمات ترک را ارائه دهد.

(او در میان چند دیپلمات ترکیه بود که در بازار آزاد دلارها را خرد نمی کرد.) او به عنوان یک افسر مغرور و یک ضدکمونیست ثابت قدم باقی ماند؛ ولی در عین حال موفقیتهای جزئی در برقراری مناسبات بهتر با اتحاد شوروی به دست آورد.

معذالک مسئله قبرس، مسئله دشواری بود. کورترک موضع گیری شوروی را درباره قبرس مورد انتقاد قرار می داد و به ویژه سخن پراکنیهای ضد آمریکایی شوروی را که در رادیو در جهت ترکیه پخش می شد، محکوم می کرد. در ماه اوت سال 1964 او به کشورش احضار شد که قسمتی از علل آن اختلاف نظر بین روسیه و ترکیه بر سر قبرس بود و علل دیگر به خاطر کسالت مزاج وی بود.

هنگام بازگشت به ترکیه کورترک خواست باز نشسته شود ولی جمال گورسل رئیس جمهوری ترکیه که نسبت به او علاقه خاصی داشت از او تقاضا کرد تا به عنوان سفیر ترکیه به مادرید برود. کورترک موافقت کرد، ولی یک اختلال عصبی او را ناگزیر کرد تا بدون تسلیم استوارنامه های خود به کشورش بازگردد و در ژوئیه 1965 از خدمات دولتی بازنشسته شد. از آن زمان تا ماه ژوئن 1968 هنگامی که جودت سونای رئیس جمهور ترکیه او را به سناتوری از جانب رئیس جمهور منصوب کرد اطلاعاتی درباره او در دست نیست.

سناتور در مجلس سنا کورترک به عنوان یک شخص میانه رو که از هرگونه وابستگی و یا پیوندهای نزدیک و صمیمانه با هر حزبی اجتناب می کرد شناخته شد.

هنگامی که او یکی از چند نفر معدود بود که علیه اصطلاح قانون اساسی برای برقراری دادگاههای امنیتی دولتی رأی داد و مورد پسند اندیشمندان چپگرا قرار گرفت از سوی دیگر او طرفدار استفاده از ارتش برای سرکوبی افراطیون چپگرا بود. کورترک ابتدا بدون اینکه حادثه ای ایجاد کند در مجلس سنا خدمت می کرد و سپس به ریاست هیئت ریاست جمهوری در سال 1972 برگزیده شد. پس از استعفای حکومت نهاد اریم در آوریل 1972 بعضی از ناظران معتقد بودند که کورترک نامزد نخست وزیری از سوی جودت سونای رئیس جمهوری خواهد بود؛ ولی سمت نخست وزیری نصیب فریدملن شد، زیرا کورترک با این استدلال که سمت نخست وزیری انرژی بیشتری از آنچه او بتواند به کار ببرد لازم داشت، سمت نخست وزیری را رد کرد.

ص: 96

اطلاعات شخصی کورترک که ظاهرش همیشه مرتب است، 5 فوت و 5 اینچ قد دارد و سبک رفتار بوده و موی سرش رو به ریزش است. تأثیری که او در اولین ملاقات می گذارد بسیار خوب است. روش شق و رفتار نظامی او ظاهرا از زمانی اقتباس شده است که او در آلمان تعلیمات نظامی می گرفت. در جریان خدمت او در نیروی دریایی، افسران جوان او را به عنوان یک مرد با شخصیت مورد تحسین قرار می دادند و او شهرت یک مرد درست و بی عیب و نقص را داشت. کورترک مؤدب و آرام و خویشتن دار است و مراودات اجتماعی کمتر دارد. ولی او همچنین می تواند در صورت لزوم گفتگوهای مؤدبانه داشته باشد. او زبانی آلمانی را به روانی صحبت می کند و معلومات انگلیسی او به اندازه کافی است و اندکی ایتالیایی بلد است. رئیس جمهور از موسیقی کلاسیک غربی و موسیقی ترکی خوشش می آید و به قرائت بسیار علاقه دارد. او دریا را دوست می دارد و از ورزشهای دو و میدانی لذت می برد و خود او در جوانی به این ورزش اشتغال داشت. او در نیروی دریایی فوتبال بازی می کرد و هنگامی که در مسکو بود به تماشای مسابقات فوتبال می رفت.

خانواده همسر رئیس جمهوری، بنام امل 55 ساله به یک خانواده سابق حاکم عثمانی وابسته است. او بسیار باوقار است و نسبت به هر کس لطف و ملاحت دارد. او دارای چشمان بزرگ خاکستری متمایل به آبی است و پوست صورتش قهوه ای رنگ روشن و هیکلش بسیار کوچک و ظریف است. او فارغ التحصیل دبیرستان نوتردام دوسیون در استانبول است. او در ژنو به مدرسه هنرهای زیبا و آکادمی هنرهای زیبا رفته است. خانم کورترک هنوز هم به هنر علاقه دارد و نقاشی می کند، ولی خود را نقاش نمی شمارد و نسبت به بحث درباره آثارش بی میل است. او زبان فرانسوی را به روانی صحبت می کند ولی انگلیسی بسیار کم می داند.

زوج کورترک سه فرزند دارند زوج کورترک سه فرزند دارند. فرزند ارشد 28 ساله فارغ التحصیل مدرسه حقوق است. او اکنون سرگرم انجام خدمت نظامی است و علاقه مند به حرفه سیاسی می باشد. فرزند دوم به نام صلاح 24 ساله دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه آنکارا است. دختر رئیس جمهور به نام آیسه 17 ساله بوده و در یک دبیرستان در استامبول سرگرم تحصیل است.

برادر ناتنی کورترک به نام سعدی، کورو، در دانشگاه فلوریدا در گینس ویل معماری تدریس می کند.

مادر ناتنی او، نوریه 100 ساله است. او هنگامی با پدر کورترک ازدواج کرد که کورترک 5 ساله بود.

نعیم تلو نخست وزیر ترکیه در روز 12 آوریل 1973 فخری کورترک نخست وزیر از سناتور نعیم تلو دعوت کرد تا به اقامتگاه ریاست جمهوری در جانگایا بیاید و از او تقاضا کرد تا یک حکومت جدید تشکیل دهد. دو روز قبل رئیس جمهوری استعفاء فریدملن، نخست وزیر سابق را که در 7 آوریل تقدیم داشته بود پذیرفت. در کابینه فرید ملن، نعیم تلو سمت وزیر بازرگانی را داشت. مدت مأموریت تلو به عنوان نخست وزیر تنها تا تاریخ

ص: 97

انتخابات ترکیه در اکتبر 1973 خواهد بود.

تلو از لحاظ سیاسی میانه رو است. او از لحاظ تکنیکی یک فرد مستقل بوده ولی به لحاظ نقطه نظرات سیاسیش روابط نزدیکی با حزب عدالت و سلیمان دمیرل نخست وزیر سابق (71-1965) دارد. (دمیرل در انتخاب کابینه تلو نفوذ قابل ملاحظه داشت و اعضای کابینه نعیم تلو بیشتر از همکاران دمیرل تشکیل شده است). بولنت اجویت، رئیس حزب جمهوریخواه خلق، با تلو مخالف بوده و او را متهم کرده است به اینکه آلتی در دست بازرگانان کلان است.

اوائل زندگی و حرفه نعیم تلو در سال 1919 در استانبول به دنیا آمده است. او فارغ التحصیل دبیرستان کاباتاش و دانشکده اقتصاد استانبول، 4دانشگاه استانبول است پس از فراغت از تحصیل او وظایف نظامی خود را انجام داد. او خدمات دولتی خود را در سومر بانک آغاز کرد و در سال 1946 به بانک مرکزی منتقل شد و پس از خدمت در سمتهایی، در سال 1965 معاون مدیر بانک شد، در سال 1966 او کفیل مدیر کل بانک شد و 1967 به مدیر کلی رسید و در سال 1970 رئیس کل بانک گردید.

در اوت 1970 در دوران نخست وزیری سلیمان دمیرل، تلو یکی از طرفداران پایین آمدن نرخ لیره ترک شد. او در کابینه نهاد داریم در دسامبر سال 1971 سمت وزیر بازرگانی را به عهده گرفت و خرید ملن نیز که جانشین نهاد اریم بود در ماه 1972 او را به همین سمت برگزید. در ژوئیه 1972 جودت سونای رئیس جمهوری، او را به عنوان سناتور از جانب ریاست جمهوری برگزید.

مسافرتها از سال 1965 به بعد تلو در اجتماعات سالیانه صندوق بین المللی پول به عنوان نماینده ترکیه شرکت کرده بود؛ بیشتر این اجتماعات در واشنگتن صورت گرفت و یکی از آنها هم در ریودوژانیرو (برزیل). در فوریه سال 1967 تلو برای مذاکرات جهت وامی به ترکیه از موافقتنامه پولی اروپا (IME) به سوئیس مسافرت کرد. او در ژانویه سال 1971 نماینده ترکیه در اجتماع موافقتنامه پولی اروپا (FMI)بود.

اطلاعات شخصی تلو در رژیم غذایی خود اندکی وسواس دارد، او به روانی انگلیسی صحبت می کند. نخست وزیر ترکیه متأهل است. همسر او، گوهر، در سال 1920 در استانبول بدنیا آمده است. او فارغ التحصیل دانشکده حقوق استانبول، 4دانشگاه استانبول بوده و به عنوان وکیل مشاور جهت راه آهن دولتی ترکیه از سال 1944 تا سال 1971 که بازنشسته شد خدمت کرده است. خانم تلو جذاب و صمیمی است و از مراوده با زنان آمریکایی لذت می برد. خانواده تلو به سینما و تئاتر و موسیقی و شنا علاقه مند هستند. آنها به ویژه از بازی بریج لذت می برند. زوج تلو دارای دو دختر می باشد. تولین فارغ التحصیل در رشته روانشناسی از دانشگاه حاجت تپه است و برای تلویزیون آنکارا کار می کند. سه روز قبل از اینکه به تلو سمت نخست وزیر پیشنهاد شود او نخستین نوه تلو را به دنیا آورد. دختر دیگر به نام فسون، شاگرد دبیرستان است. 14 ژوئن 1973

منبع: اسناد لانه جاسوسی - جلد 41 - کتاب 41 - صفحه 93