سند شماره

گزارش مرکز ملّی ارزیابی خارجی در مورد صدور انقلاب

موضوع سند

متن سند

گزارشی که در مرکز ملی ارزیابی خارجی، سازمان سیا تهیه شده است[1]

PA 10121ـ80 واشنگتن، مارس 1980،

ایران: صدور انقلاب [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ارزیابی اطلاعاتی

دیدگاه‌های کلیدی

سران ایران ازجمله آیت‌الله خمینی و رئیس‌جمهور بنی‌صدر ازنظر ایدئولوژیک متعهد به حمایت از سایر انقلابیون مسلمان هستند. ایرانی‌ها انقلاب خود را نمونه‌ای برای دیگر مردم «مظلوم» می‌دانند و بر این باور هستند که تکنیک‌های تشکیلاتی و اعتقادی که برای سرنگونی شاه به کار گرفته‌اند، توانایی پیاده‌شدن در هر کجای دیگر را نیز دارد.

مشکلات داخلی تاکنون تهران را وادارساخته است تا حمایت از سایر انقلابیون را عمدتاً محدود به تبلیغات کند. حتی این سطح از اظهارات نیز زنگ خطر را برای برخی کشورهای همسایه ایران به صدا درآورده است؛ به‌ویژه کشورهایی که جمعیت شیعۀ قابل‌توجهی دارند؛ مانند عراق و عربستان سعودی.

تلاش‌های تهران برای صدور انقلابش به‌سبب سردرگمی که شاخصۀ کل سیاست ایران از زمان سقوط شاه است، با پیچیدگی و مشکل مواجه شده است. سران ایران و گروه‌ها در این کشور عمدتاً مستقل از دولت عمل می‌کنند و تلاش‌های وزارت امور خارجه برای حفظ روابط درست با همسایگان را کند می‌کنند.

اگر مشکلات داخلی ایران در سال آینده تسکین یابد، تهران احتمالاً برای بی‌ثبات‌سازی همسایگان خود گام خواهد برداشت. به نظر می‌رسد که بنی‌صدر تلاش‌هایی برای افزایش حمایت از ناآرامی در عراق و افغانستان آغاز کرده است. حمایت ایران از آشوبگران در افغانستان می‌تواند به شوروی برای مداخله در ایران، بهانه‌ بدهد.

تلاش‌های ایران برای صدور انقلاب، تهدیدی برای منافع کلیدی ایالات متحده است. متحدین آمریکا در منطقه حق دارند که درصورت ایفای نقشی فعال‌تر توسط ایران، عصبانی باشند. ناآرامی موردحمایت ایران می‌تواند منجر به خراب‌کاری و اعتصاب کارمندان میادین نفتی شود؛ چراکه بسیاری از ساکنین مناطق تولید نفت در کشورهای خلیج‌فارس، شیعه هستند.

یک سال پس‌از سقوط شاه، سران ایران گویا مصمم‌تر از همیشه برای صدور انقلاب اسلامی به سایر کشورهای خاور نزدیک و جنوب آسیا هستند. اگرچه مشکلات داخلی همچنان توانایی ایران را برای صدور انقلاب محدود می‌سازد، ولی رادیوتهران روزانه برنامه‌های تبلیغاتی را برای کشورهای همسایه پخش می‌کند. سران کشور ـ ازجمله آیت‌الله خمینی و رئیس‌جمهور بنی‌صدر ـ اغلب پایبندی خود را به آزادی مردم ستمدیده در سرتاسر جهان اسلام ابراز می‌کنند؛ برای مثال خمینی در 20 فوریه گفته است:

من امیدوار هستم که (ایران) به الگویی برای همۀ ملت‌های مسلمان و مستضعف جهان تبدیل گردد و این قرن به قرن شکستن بت‌های بزرگ تبدیل شود... ای مستضعفین جهان به پا خیزید و خود را از چنگال‌های ظالمین شرور نجات دهید؛ ای مسلمانان مجاهد و باغیرت در کشورهای جهان، از خواب غفلت بیدار شوید و اسلام و کشورهای اسلامی را از چنگال استعمارگران و پیروانشان نجات دهید.

بنی‌صدر در 4 فوریه این‌گونه سخن گفته است:

انقلاب ما تنها زمانی به پیروزی می‌رسد که صادر شود. ما می‌خواهیم نظامی نوین ایجاد کنیم که در آن مردم محروم، همیشه محروم و مستضعف باقی نمانند. مادامی که برادران ما در فلسطین، افغانستان، فیلیپین و سایر نقاط جهان آزادی به دست نیاورند، ما ایرانی‌ها سلاح خود را به زمین نمی‌گذاریم. ما دست خود را به‌سوی تمام محرومین جهان دراز می‌کنیم. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

اقدامات و ادبیات انقلابی ایران در طول سال گذشته، به‌شدت زنگ خطر را برای همسایگان به صدا درآورده است. کشورهای عرب حاشیۀ خلیج‌فارس آشکارا آشفته و ناراحت شده‌اند. عراق طرحی را برای کمک به مخالفین داخل ایران با هدف تضعیف حکومت خمینی و جلوگیری از تلاش این کشور برای صدمه‌زدن و تخریب جمعیت اکثریت شیعۀ عراق آغاز کرده است. [چهار سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

تعصب ایدئولوژیک

سران ایران معتقد هستند که انقلابشان باید الگویی برای سایر کشورهای منطقه باشد. وزیر اسبق امور خارجه، یزدی، کمی پس‌از سقوط شاه در فوریه 1979 اظهار داشت که سقوط سلطنت از «عصری جدید از مبارزۀ اسلامی حکایت دارد که توسط انقلاب ما آغاز شده است». [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

خمینی، بنی‌صدر، یزدی و سایر سران ایران اعتقاد دارند که انقلابشان غلبۀ ارزش‌های اسلامی بر انحطاط یک رژیم فاسد، سرکوبگر و غرب‌زده بوده است. آن‌ها تأکید می‌کنند که انقلاب بر ایدئالیسم اسلامی استوار است ـ یک بیداری معنوی ـ که به‌نوبۀ خود، تکثر در جامعۀ بین تودۀ آگاه‌شده و بزرگان فاسد را منجر می‌شود؛ درنتیجه، درس‌های انقلابی تهران صرفاً منحصر به ایرانی‌ها نیست؛ بلکه برای همۀ کشورهای اسلامی و حتی کشورهای جهان سوم سودمند است. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

استدلال سران ایران ـ با کمی عدالت و انصاف ـ این است که انقلابشان در تاریخ معاصر خاورمیانه منحصربه‌فرد است. آن‌ها به‌جای به‌دست‌آوردن قدرت ازطریق یک کودتای نظامی، با بسیج عمومی جامعه به اهداف خود رسیدند. ابتدا به مردم فضایل اسلامی را یادآور شدند که سبب می‌شود آن‌ها از حاکمان فاسد خود فاصله بگیرند. این استدلال که مجهز به ایمان به الله و مطابق عدل بودن هدفشان است، در ادامه بیان می‌کند که همۀ مردم آمادۀ مقابله با رژیم هستند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

رئیس سازمان آزادی‌بخش فلسطین، یاسر عرفات، احمد فرزند آیت‌الله خمینی و رئیس‌جمهور، بنی‌صدر، درحال ابراز همدردی و همراهی با «محرومین» جهان، در مراسم گرامیداشت اولین سالگرد پیروزی انقلاب ایران.

رهبر انقلابی معتقد است که اگر ایران موفق به صدور انقلاب نشود، کشور در محیطی غیردوستانه میان رژیم‌های متخاصم، منزوی خواهد شد. اکثر این سران در ذهن خود مورد نخست‌وزیر دولت مصدق در سال 1953 را مرور می‌کنند، کسی که به اعتقاد آن‌ها به‌سبب نداشتن متحد در برابر ایالات متحده و بریتانیا، دچار سقوط شد. بقای جمهوری اسلامی در این نگاه، رابطۀ تنگاتنگی با رژیم‌های حامی غرب در خاورمیانه دارد. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

به‌علاوه، بسیاری از سران ایران سال‌ها به‌عنوان رهبران مخالف ضد شاه در تبعید بوده‌اند و در طول آن سال‌ها، روابط نزدیکی با طیفی وسیع از نهضت‌های رادیکال در خاورمیانه برقرار ساخته‌اند؛ برای مثال، خمینی یکی از اولین حامیان جنبش فتح یاسر عرفات بود و بنی‌صدر سال‌ها با جنبش شیعی رادیکال در لبنان مرتبط بود که پیش‌تر امام‌موسی صدر رهبری آن را بر عهده داشته است. روشن است که ایرانی‌ها حمایت از همتایان انقلابی خود را امری واجب و لازم می‌دانند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

اگرچه ایرانی‌ها مدعی‌ هستند که انقلاب باید الگویی برای مردم مسلمان باشد، ولی حمایت واقعی عمدتاً به شیعیان عراق، عربستان سعودی و افغانستان اختصاص داشته است. این نشان‌دهندۀ همراهی تهران با برادران شیعۀ خود و نیز ادامۀ نیروی اختلاف سنی ـ شیعه است.

درصد جمعیت شیعیان نسبت‌به کل جمعیت

اکثریت سران ایران ازجمله خمینی و بنی‌صدر، به‌شکلی هوشمندانه تلاش کرده‌اند که به مردم بگویند که تهران هیچ قصدی برای مداخله در امور داخلی کشورهای همسایه ندارد و اینکه چون انقلاب اساساً یک بیداری معنوی است، باید در قلب و ذهن مردم محروم و ستمدیده آغاز گردد. بدین‌ترتیب انقلاب نمی‌تواند صرفاً توسط ایران صادر شود و هیچ حجمی از کمک‌های خارجی نیز نمی‌تواند جایگزین بسیج نیروهای داخلی هر کشور باشد. بااین‌وجود، ایرانی‌ها معتقد هستند که آن‌ها می‌توانند به سایر مردم مسلمان، فنون انقلابی و نیز نظریۀ کار تشکیلاتی را بیاموزند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ایران تاکنون تنها حمایت لفظی و شفاهی از سایر انقلابیون به عمل آورده و نیز خانه‌ای امن برای مخالفین خارجی و مکانی برای اجتماع و هم‌گرایی رادیکال‌ها فراهم ساخته است. تا حدودی این موضوع منعکس‌کنندۀ مبنای ایدئولوژیک جهان‌بینی آن‌هاست البته از ضعف دولت مرکزی تهران نیز حکایت دارد که سرگرم تثبیت قدرت خود است و بدون ابزار لازم برای اقدام فعالانه‌تر در راستای صدور انقلاب است. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

سردرگمی و ابهام در تهران

اگرچه نوعی اتفاق‌نظر گسترده در اصول میان سران ایران نسبت‌به حمایت از سایر انقلابیون منطقه وجود دارد، ولی برخی مدعی‌ هستند که ایران باید توجه خود را صرفاً معطوف مشکلات خود نماید و نباید انرژی و منابعش را در برهۀ کنونی، در راه صدور انقلاب مصرف کند. نخست‌وزیر سابق، بازرگان، غالباً یکی از مطرح‌کنندگان این استدلال شناخته می‌شود؛ درحالی‌که حاکمیت روحانیت‌گرای ایران بسیار بیشتر از این‌ها نظامی‌گرا بوده است. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

سقوط دولت بازرگان در نوامبر گذشته، به میزان زیادی ـ البته نه کاملاً ـ ابهامات در نگرش‌های ایران را برطرف کرد. جانشینان بازرگان در تهران، ازجمله رئیس‌جمهور، بنی‌صدر و وزیر امور خارجه، قطب‌زاده، به‌مراتب بیشتر از بازرگان به حمایت از انقلابیون دیگر گرایش دارند. آن‌ها سال‌ها در تبعید با رادیکال‌ها همکاری داشتند و اعتقادات سیاسی‌شان نیز در مقایسه با بازرگان، بسیار افراطی‌تر است. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

این تفاوت‌ها با اقدامات ناهماهنگی که طبیعت سردرگمی است که ایران پس‌از سقوط شاه با آن مواجه بوده است، همراه شده است. حمایت ایران از انقلابیون در خارج از مرزها، گاهی بیشتر حاصل فعالیت و تلاش فردی سران و گروه‌های کشور است تا دولت؛ برای مثال در ماه ژانویه، دانشجویان تسخیرکنندۀ سفارت گردهمایی گروه‌های آزادی‌خواه را در سفارت با حمایت آیت‌الله خمینی و بدون پشتیبانی دولت برگزار کردند. یکی از روحانیون ایران در دسامبر گذشته، چند صد داوطلب را ازطرف سازمان آزادی‌بخش فلسطین و بدون دریافت مجوز از دولت تهران، سازمان‌دهی کرد. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

اما دولت که از شور انقلابی الهام گرفته بود، به‌شکلی روزافزون ارتباطات ایران را با طیفی گسترده از گروه‌ها با تفکر انقلابی در خاورمیانه گسترش داد. وزارت امور خارجۀ ایران دفتر نهضت‌های آزادی‌بخش ملی را به ریاست سودابه سدیفی تأسیس کرد تا گروه‌های انقلابی را که شایستگی برخورداری از حمایت ایران را دارند، شناسایی کند؛ برای مثال اواخر فوریه، سدیفی به الجزایر رفت و دامنۀ به‌رسمیت‌شناختن سیاسی ایران را به جمهوری دموکراتیک عربی صحرا[2]، بخش سیاسی جبهۀ پولیساریو[3] تعمیم داد. تهران همچنین ارتباطاتی را با مخالفین در اکثر کشورهای حاشیۀ خلیج‌فارس، یعنی اخوان المسلمین در مصر و سازمان آزادی‌بخش فلسطین، برقرار ساخت. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

سیاست آیندۀ ایران احتمالاً تأکید بیشتری بر صدور انقلاب خواهد داشت. برخی از مقامات و دیپلمات‌های سنت‌گرای وزارت امور خارجه، از حفظ روابط صحیح با همسایگان دفاع می‌کنند؛ ولی بعید است که صدای آن‌ها در تهران انعکاس خاصی داشته باشد. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

درهرحال، روحانیت شیعه مبارز همچنان برای صدور انقلاب، فشار خواهد آورد. روحانیون به‌صورت فردی، از اهداف موردنظر خویش در خارج از مرزها، حمایت به عمل می‌آورند. با توجه به ضعف دولت، تهران توانایی پایینی برای توقف فعالیت‌های روحانیون دارد که شامل آموزش‌های چریکی و تهیۀ سلاح برای برخی از نیروهای رادیکال داخل ایران می‌شوند.

[علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

پیامدهای سیاست ایالات متحده

اگر آشوب داخلی ایران در آیندۀ نزدیک نیز ادامه بیابد ـ که احتمالاً همین‌گونه خواهد بود ـ حمایت ایران از گروه‌ها و اهداف مخالف با سیاست‌ها و منافع آمریکا همچنان عمدتاً محدود به تبلیغات و احتمالاً نوعی پشتیبانی مالی افزایش یافته است. براساس یک گزارش خبری، ایران قصد دارد تا امسال چهارده‌میلیون دلار، از نهضت‌های آزادی‌‌بخش حمایت مالی به عمل آورد. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

حتی پشتیبانی و تبلیغات محدود ایران سبب هراس متحدین آمریکا در منطقه شده است و تلاش‌های این کشور را برای بهبود روابط با تهران پیچیده می‌سازد. اگر ایران همچنان به سربازگیری در میان شیعیان کشورهای تولیدکنندۀ نفت مانند عربستان سعودی و عراق ادامه بدهد، شانس برای خراب‌کاری و اعتصاب توسط کارگران میادین نفتی بسیار بالا خواهد بود. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

اگر سران ایران در سلطۀ خود بر کشور در طول سال آینده موفق باشند، تهدید برای رژیم‌های همسایه ـ به‌ویژه حکومت‌های حامی آمریکا ـ احتمالاً افزایش خواهد یافت. در آن صورت ایران می‌تواند توجه و منابع بیشتری را معطوف حمایت از براندازی کند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

تلاش‌های ایران برای بی‌ثبات‌ساختن عراق و افغانستان نیز تهدیدی برای منافع آمریکا قلمداد می‌شوند. تنش‌های روزافزون بین تهران و بغداد، خطر بروز اختلال در تولید نفت در این منطقه را به همراه دارد؛ چراکه بسیاری از تأسیسات دو کشور نیز در نزدیکی مرز قرار گرفته‌اند. اگر ایران بتواند ناآرامی‌های شیعی روزافزون در عراق ـ قوی‌ترین کشور عربی در خلیج‌فارس ـ را گسترش دهد، تهدید برای سایر کشورها در آن منطقه، به‌ویژه عربستان سعودی، به‌شکلی چشمگیر افزایش خواهد یافت. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

تیره‌شدن روابط افغانستان ـ ایران نیز می‌تواند مشکلاتی را برای ایالات متحده به وجود آورد؛ درحالی‌که آمریکا شاید از تیره‌شدن بیشتر روابط ازقبل ضعیف‌شده با مسکو نفع ببرد، حمایت گستردۀ ایران از آشوب‌ها در افغانستان ممکن است به شوروی بهانه‌ای برای مداخله در ایران بدهد. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

پیوست

موارد مطالعاتی کشورها

عراق: هدف بعثی

تهران اعتقاد دارد که عراق امیدوارکننده‌ترین هدف برای براندازی در جهان عرب است. شیعیان تقریباً 55 درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند، ولی آن‌ها از دیرباز تحت حاکمیت اعراب سنی قرار دارند که تنها 25 درصد جمعیت 12.5میلیون نفری کشور را تشکیل می‌دهند. شیعیان در جنوب عراق متمرکز شده‌اند. خطوط اصلی نفت، تأسیسات راهبردی مانند بندر بصره، ترمینال‌های نفتی خلیج‌فارس در این منطقه قرار دارند و میادین نفتی جنوبی به‌شدت وابسته به نیروی کار شیعه هستند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ایران از دیرباز، روابط تنگاتنگی با شیعیان عراق داشته است. حدود 250,000 شیعه با اصالتی ایرانی در عراق و عمدتاً نزدیک دو شهر شیعه‌نشین کربلا و نجف ساکن هستند. یکی از روحانیون برجسته و مورد احترام ایران، آیت‌الله خوئی، در نجف سکونت دارد و آیت‌الله خمینی نیز سیزده سال در نجف تبعید بوده است. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

رهبری ایران رژیم بعث بغداد را حکومتی جنگ‌طلب و عاری از مشروعیت مردمی می‌داند که به‌اندازۀ کافی اسلامی نیست. خمینی بدون شک، این خاطرات تلخ را به یاد دارد که سران عراق او را در اکتبر 1978 از تبعیدگاهش در نجف بیرون انداختند؛ چراکه می‌خواستند روابطشان با شاه متزلزل نشود. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

به‌علاوه، دولت عراق در نظر تهران، تهدیدی برای جمهوری اسلامی است. تهران به‌خوبی آگاه است که عراقی‌ها درحال حمایت از گروه‌های مخالف در ایران، ازجمله اقلیت‌های کرد، عرب و بلوچ هستند و احتمالاً از ارتباط نخست‌وزیر سابق بختیار با عراق نیز باخبر هستند. ایران همچنین عراق را مهم‌ترین رقیبش در حوزۀ نفوذ در خلیج‌فارس می‌داند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

از اوایل سال 1979، ایرانی‌ها حمایت محدودی از مخالفین شیعۀ عراقی به عمل آورده‌اند. این پشتیبانی عمدتاً در بخش تبلیغات بوده است؛ اعلامیه‌ها و نوارهای کاستِ حاوی دیدگاه‌های خمینی میان شیعیان توزیع می‌شود و آن‌ها را دعوت به سرنگونی رژیم بعث می‌کند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

رسانه‌های ایران نیز بر عراق متمرکز شده‌اند‌ و رژیم بغداد را هدف اصلی دوم تبلیغات خصمانۀ خود، پس‌از ایالات متحده قرار داده‌اند. رادیوتهران، روزانه یک برنامۀ 45دقیقه‌ای را به عراق اختصاص داده است که در آن بحثی ضدعراقی نیز انجام می‌شود. درون‌مایۀ اصلی تبلیغات ایران عبارت است از:

- عراق به‌صورت پنهانی از ایالات متحده و اسرائیل علیه ایران حمایت می‌کند؛

- عراق درحال دامن‌زدن به فتنه در ایران است؛

- شیعیان عراق مورد ستم قرار گرفته‌اند و باید علیه سران بعث قیام کنند.

برنامه‌هایی که دربارۀ عراق ساخته می‌شود، گاهی پیام‌هایی از سازمان‌های مخالف عراقی کمتر شناخته شده را در بر دارند که از تهران حمایت می‌کنند و بعثی‌ها را هدف هجمه قرار می‌دهند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ایران همچنین آموزش‌ و سلاح نیز در اختیار شیعیان مخالف در عراق قرار داده است. براساس گفته‌ها، ایران در فوریه 1980، به هزار نیروی عراقی آموزش نظامی داده است. چندین مناقشه و نزاع مرزی کوچک نیز بین این دو کشور رخ داد که سبب برخی از آن‌ها احتمالاً عبور مخالفین از مرز ایران بوده است. [کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است] علت مناقشه‌ای که اواسط دسامبر رخ داد، هجوم کماندوهای عراقی به یک مرکز چریکی شیعیان در ایران بود. [کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

[یک پاراگراف (هشت سطر) از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

بغداد نیز ابزارهای خاص خود را برای مقابله با حمایت ایران از شیعیان مخالف در عراق دارد. رئیس‌جمهور عراق، صدّام حسین، بی‌درنگ دستور تعقیب شورشیان شیعه را به نیروهای امنیتی داد و وزیر استخبارات او در ژوئن گذشته گفت که «اگر عده‌ای در عراق در جست‌وجوی شهادت‌ هستند، دولت آماده است که این شرایط را برای آن‌ها فراهم کند». بغداد همچنین در تلاش است تا از اختلافات فارسی ـ عربی بهره بگیرد و برنامه‌های اقتصادی و رفاهی را برای بهبود سطح زندگی و وفاداری شیعیان به کار ببندد. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

حمایت تهران از شیعیان عراقی همچنین به‌واسطۀ ناتوانی دیرینۀ شیعیان در اتحاد، با دشواری مواجه شده است. [سه سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

احتمال می‌رود که تهران همچنان به پشتیبانی تبلیغاتی از شیعیان عراق ادامه دهد و ممکن است حمایت مستقیم را شدت بخشد. بنی‌صدر شاید درصدد برآید تا از بدترشدن روابط با بغداد جلوگیری کند؛ البته به این دلیل که می‌داند ارتش ایران به‌مراتب از قدرت نظامی عراق پایین‌تر است. رهبران انقلابی ایران امیدوار هستند که حمایت محدود از شیعیان عراق، بغداد را دچار عدم توازن و بی‌ثباتی کند، عراق را از مداخله در ایران بازدارد و درنهایت بسیج انقلابی توده‌های مردم عراق، به‌اندازه‌ای که برای تشکیل یک جمهوری اسلامی جایگزین رژیم بعث لازم است، موجب گردد. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

عربستان سعودی

همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، روابط تهران با سلطنت سعودی پس‌از سقوط شاه متزلزل بوده است. ازنظر بسیاری از ایرانی‌ها، خانوادۀ سلطنتی آل‌‌‌سعود بسیاری از بدترین خصایص پهلوی را دارا هستند؛ یک رژیم حامی آمریکا که بدون هیچ تلاش قابل‌توجهی برای تغییر نظام استبدادی و عقب‌ماندۀ سیاسی، مبادرت به اجرای یک برنامۀ بسیج عمومی کرده است. به‌علاوه، ادعای ریاض مبنی‌بر اینکه به‌سبب جایگاهش به‌عنوان مدافع شهرهای مقدس مکه و مدینه، سخن‌گوی اسلام در جهان است، رهبری ایران را آزار می‌دهد. [علامت نشان‌دهنده طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

عربستان سعودی بعداز عراق، هدف اصلی عربی دیگر برای تبلیغات خصمانۀ ایران است. تهران اساساً روی روابط تنگاتنگ سعودی‌ها با ایالات متحده متمرکز شده است. مقالۀ منتشرشده در 11 دسامبر به سعودی‌ها گفت: «آمریکایی که نفت را با ولع می‌خورد، درحال تاراج خون شماست... و نیز شما را با همان سلاح‌هایی که با پول نفت خودتان خریده است، نابود می‌کند.» این مقاله همۀ سعودی‌ها را دعوت می‌کند تا تصدیق کنند که «قیام بر ضد آمریکا، وظیفه‌ای الهی است». [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

تبلیغات ایران همچنین به‌صورت خاص بر سرنگونی سلطنت آل‌سعود تأکید دارد و غالباً پیام‌هایی را در حمایت از گروه مخالف کمتر شناخته شده در این کشور، به نام سازمان انقلاب اسلامی شبه‌جزیرۀ عربستان،[4] منتشر می‌کند. در یک بازۀ زمانی شش‌روزه ـ 31 ژانویه تا 6 فوریه ـ نام این گروه دست‌کم چهار بار در رادیوتهران به‌عنوان پرچم‌دار انقلاب اسلامی در عربستان سعودی، مطرح شد. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ایرانی‌ها توجه خود را معطوف به 150,000 اقلیت شیعۀ قدرتمندی کرده‌اند که تمرکزشان در ایالت شرقی[5] (حدود 3 درصد جمعیت کشور) است. از گذشته، اکثریت سنی وهابی همواره بر شیعیان عربستان تبعیض روا داشته است. آن‌ها در ایالت شرقی، حدود یک‌چهارم جمعیت بومی را به خود اختصاص داده‌اند و نقش مهمی در صنعت نفت ایفا می‌کنند که مساوی با حدود یک‌چهارم تا یک‌سوم نیروی کار است. تبلیغات ایران شیعیان سعودی را به اعتصاب و خراب‌کاری در صنعت نفت، با هدف اظهار همراهی با ایران دعوت می‌کند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

تلاش‌ها و درخواست‌های تهران با موفقیت‌هایی نیز همراه بوده است. شیعیان عربستان دو بار در ایالت شرقی در طول شش ماه گذشته قیام کردند‌ و علناً خواستار سرنگونی سلطنت شدند و حمایت خود از آیت‌الله خمینی را ابراز کرده‌اند.

در ماه نوامبر و هم‌زمان با ماه محرم، قیام‌ها و آشوب‌هایی در شهرهای بزرگ شیعه‌نشین در ایالت شرقی، به‌دنبال برگزاری تظاهرات در حمایت از خمینی رخ داد. نیروهای امنیتی عربستان آن‌ها را سرکوب کردند که سبب کشته‌شدن شصت شیعه گردید. دوباره آشوب‌ها در 1 فوریه و هنگام تظاهرات به مناسبت سالگرد بازگشت خمینی به ایران در سال 1979، اتفاق افتاد. در هر دو مورد، مقامات سعودی دریافتند که بسیاری از جوانان شیعۀ درگیر در این اتفاق‌ها تحت‌تأثیر تبلیغات تهران بوده‌اند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

[تصویر هیئت اعزامی از عراق، افغانستان و فلسطین به یک کنفرانس دربارۀ آزادی‌خواهی در تهران، از این قسمت حذف شده است.]

شواهدی مبنی‌بر دخالت مستقیم‌تر ایران در ناآرامی‌های عربستان وجود دارد. گزارش ماه فوریه نشان می‌دهد که سعودی‌ها مانع انتقال محمولۀ تسلیحاتی برای شیعیان شدند که احتمال می‌رود از ایران فرستاده شده باشد. براساس گفته‌ها، پاییز گذشته ایرانی‌های حاضر در موسم حج نیز به مناطق شیعه‌نشین در ایالت شرقی رفتند تا آموزه‌های خمینی را تبلیغ کنند. متعاقب این اتفاق، عربستان چندین روحانی ایرانی را اخراج کرد. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

شیعیان عربستان در مقایسه با جریان اصلی جامعۀ سعودی، ازنظر جمعیتی بسیار در اقلیت بودند و به‌شدت نیز در انزوا قرار دارند؛ بنابراین نمی‌توانند سلطنت را سرنگون سازند. البته محل زندگی و نیز مشارکت راهبردی آن‌ها در صنعت نفت، آن‌ها را توانمند می‌سازد تا یک مشکل امنیتی جدی برای رژیم ایجاد نمایند. تهران تقریباً به‌طور یقینی، همچنان به حمایت از شیعیان مخالف در عربستان سعودی ادامه می‌دهد، حتی اگر روابط دیپلماتیک بین دو کشور در مسیر درست باقی بماند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

بحرین، کویت و کشورهای خلیج

روابط ایران با سلطنت‌‌های کوچک خلیج‌فارس نیز تحت‌تأثیر حمایت تهران برای ایجاد ناآرامی توسط شیعیان دچار مشکل شده است. تبلیغات ایران غالباً کشورهای خلیج را به‌سبب ناتوانی در حمایت از ایران در برابر ایالات متحده، به باد انتقاد می‌گیرد. مقامات دولتی تأکید کرده‌اند که ایران تمایل دارد تا روابط حسنه با کشورهای خلیج را حفظ کند، ولی همچنین مدعی شده است ـ همان‌طور که بنی‌صدر در اوایل ماه فوریه بیان کرد ـ «اینکه سایر مردمی که توسط دولت‌های چپاولگر و غیرمردمی (در منطقۀ خلیج) سرکوب و مجذوب اقدامات ما شده‌اند، بخواهند از الگوی ما پیروی کنند، مسئولیتش با ما نیست». [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

تمرکز تهران عمدتاً بر بحرین بوده است؛ زیراکه حدود نیمی از جمعیت این کشور شیعه است و تا قبل‌از سال 1971، جزیره بخشی از ایران محسوب می‌شده است. یک روحانی ایرانی، آیت‌الله صادق روحانی، به‌شکلی صریح از شیعیان بحرین حمایت کرد و گاهی خواستار بازگشت بحرین به سرزمین پارس شده است. اظهارات روحانی سبب شرمساری نخست‌وزیر سابق، بازرگان شد و هرگز با حمایت کامل در تهران مواجه نشده است. از زمان سقوط دولت بازرگان، روحانی همواره خواستار سرنگونی رژیم منامه بوده است، ولی هنوز روشن نیست که او در میان همتایان روحانی خود، از چه میزان حمایتی برخوردار است. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

در هر صورت، برخی از شیعیان مخالف و نیز رهبران روحانی در بحرین، بارها به تهران و قم سفر کردند تا با مقامات ایران ازجمله آیت‌الله خمینی دیدار کنند. بعضی از این افراد، پس‌از بازگشت به بحرین، دستگیر و یا از کشور اخراج شده‌اند. به‌علاوه، تهران اظهارات و بیانیه‌های جبهۀ اسلامی آزادی بحرین[6] را پخش کرد که در آن‌ها ضمن تمجید از انقلاب ایران، برای سرنگونی «مستبدین خارجی و داخلی» درخواست شده است. اعلامیه‌های ضد دولت نیز از ایران به بحرین ارسال می‌شود. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

[یک پاراگراف (یازده سطر) از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

سطح آشوب شیعی در بحرین، از پاییز گذشته به‌نسبت پایین آمده است و طرف‌داری از آیت‌الله خمینی نیز درظاهر به‌خاطر بحران گروگان‌گیری، با کاهش مواجه شده است. تهران احتمالاً به حفظ روابط درست، ولی سرد با منامه ادامه می‌دهد و درعین‌حال پشتیبانی کمی از مخالفین نیز به عمل می‌آورد. برخی رهبران مستقل ایران مانند آیت‌الله روحانی، ممکن است نقشی فعال‌تر به نمایندگی از مخالفین داشته باشند و با توجه به سردرگمی موجود در ایران، آن‌ها خواهند توانست تا هر کاری که دوست دارند، انجام بدهند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

روابط کویت ـ ایران نیز در نتیجۀ انقلاب شیعی در ایران، روبه‌سردی رفته است. سفارت آمریکا در کویت هدف چندین تظاهرات در حمایت از خمینی بود که دست‌کم تا حدودی توسط سفارت ایران سازمان‌دهی شده است. براساس برآوردها، جمعیت شیعیان کویت نزدیک به یک‌چهارم تا یک‌پنجم کل جمعیت کشور است. بسیاری از شیعیان کویت مانند سایر کشورهای خلیج، اصالتی ایرانی دارند و برخی نیز شهروند ایران هستند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

مانند بحرین، برخی از رهبران دینی در ایران، از آشوب‌های شیعی در کویت حمایت کرده‌اند. چندین تظاهرات در حمایت از خمینی در کشور رخ داده است و یکی از رهبران اصلی شیعیان کویت، یعنی سیدعباس المهری[7] در روز 26 سپتامبر به همراه هجده نفر دیگر از اعضای خانواده‌اش، از کشور اخراج شد. مقامات کویتی همچنین به‌تازگی چندین شیعۀ ایرانی را که برای توزیع اعلامیۀ ضد حکومتی و ضد آمریکایی آماده می‌شدند، دستگیر کرده است. در جریان یکی از این موارد، مسئولان یک مخفی‌گاه تسلیحات را کشف کرده‌اند. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

در سوی دیگر، رسانه‌های ایرانی به‌صورت کلی نگاهی مثبت به کویت داشته‌اند. رادیوتهران گزارش مخالفت کویت با تقویت توان نظامی خارجی در خلیج، تصمیم آمریکا برای مسدودسازی دارایی‌های ایران و دعوت برای تحریم‌های اقتصادی سازمان ملل علیه ایران را پخش کرده است. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

افغانستان ـ تهدیدی کمونیستی

ایران از زمان کودتای نظامی مارکسیست در آوریل 1978، دولت کابل را یک تهدید قلمداد می‌کند. حتی قبل‌از اشغال نظامی افغانستان توسط شوروی در دسامبر 1979، سران ایران حمایت‌هایی از آشوبگران مخالف حکومت کابل به عمل می‌آوردند. اشغال کشور توسط شوروی تنها سبب افزایش نگرانی تهران نسبت‌به مشکل شده است. ایرانی‌ها به‌طور خاص، به‌ویژه اقلیت بلوچ در جنوب شرق ایران از این هراس دارند که افغانستان به‌عنوان پایگاهی برای براندازی ایران به کار گرفته شود. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

رادیوتهران مدام به دولت مارکسیست هجمه می‌برد و آن را یک دشمن الحادی برای اسلام و ابزاری برای اجرای طرح‌‌های شوروی در منطقه می‌داند. چندین تن از سران افغانستان ضمن سفر به تهران و قم، از ایرانی‌ها درخواست کمک کرده‌اند. آیت‌الله خمینی در آگوست گذشته، از مردم افغانستان خواست تا «از ایران درس بگیرند» و حاکمان کمونیست را «بیرون بیندازند». رئیس‌جمهور بنی‌صدر در این زمینه بسیار پرسروصدا بود و غالباً وعدۀ کمک به شورشیان داده است؛ ازجمله آموزش نظامی و تسلیحات، حمایت مالی، تبلیغاتی، کمک دیپلماتیک و حتی اعزام داوطلبان برای جنگ با شورشیان. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

شواهد متعدد نشان می‌دهند که از زمان سرنگونی شاه توسط انقلاب در سال 1979، ایران پشتیبانی محدودی از افغانستان داشته است:

- [سه سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

- [سه‌و‌نیم سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

- [چهارو‌نیم سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

- [دوونیم سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

[تصویر شورشیان افغانستان نزدیک هرات از این قسمت حذف شده است.]

حدود صدهزار پناهندۀ افغانستانی در شرق ایران حضور دارند و براساس گزارش‌ها، برخی نیز از اردوگاه‌های پناهندگان نزدیک زاهدان و مشهد برای آموزش نیروها و انجام عملیات‌ برون‌مرزی در داخل خاک افغانستان استفاده می‌کنند. این دو کشور بیش از چهارصد کیلومتر مرز مشترک دارند که از نظارت ضعیفی برخوردار است. گروه‌های قبیله‌ای مانند بلوچ‌ها در هر دو سمت مرز ساکن هستند و از گذشته، به‌آسانی بین دو کشور رفت‌وآمد می‌کرده‌اند. قاچاق شغل اصلی در این مناطق است. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

- [دوونیم سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

- [چهارونیم سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

به نظر می‌رسد که کمک‌های ایران تأثیر ناچیزی بر قیام در افغانستان داشته‌اند. اگرچه تاکتیک‌های اعلام مخالف مورداستفاده در هرات، از روش‌های به‌کاررفته در ایران برای سرنگونی شاه الهام گرفته‌اند، ولی هیچ دلیل محکمی برای دفاع از اتهامات دولت افغانستان نسبت‌به مداخلۀ مستقیم ایران وجود ندارد. شیعیان هزاره (شیعیان فقط 12 درصد از افغانستانی‌ها را تشکیل می‌دهند)، برای رهبری نگاهشان به خمینی است؛ ولی موفقیتشان در محدودساختن سلطۀ دولت به برخی مناطق، عمدتاً ناشی از تلاش‌های خودشان و کم‌توجهی کابل به قیام هزاره‌هاست. [علامت نشان‌دهندۀ طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

[اطلاعات درمورد حقوق معنوی تصاویر از این قسمت حذف شده است.]

[1]. Central Intelligence Agency, Office of Support Services (DI), Job 81T00208R: Production Case Files (1979–1980), Box 2, Folder 16.

سرّی؛ [سطح دسترسی از طبقه‌بندی خارج نشده است]. متن بالا توسط کارگروه ایران و با همکاری ادارۀ تحقیقات راهبردی و نیز افسر سیا در امور خاور نزدیک و جنوب آسیا تهیه شده است.

[2]. Saharan Democratic Arab Republic

[3]. Polisario Front

[4]. Islamic Revolutionary Organization in the Arabian Peninsula

[5]. Eastern Province

[6]. Islamic Front for the Liberation of Bahrain

[7]. Sayyid Abbas al-Mihri

منبع: - جلد - - صفحه