سند شماره

شاه در پاناما

موضوع سند

متن سند

یادداشت ویراستار

در اواخر دسامبر 1979، پاناما و ایران برای ایجاد یک کانال جدید بین واشنگتن و تهران به‌منظور انجام گفت‌وگو درزمینۀ موضوع گروگان‌گیری، همکاری کردند. روند ایجاد این کانال ارتباطی به‌کندی پیش می‌رفت، ولی از همان ابتدا به نظر می‌رسید که حمایت آیت‌الله خمینی و مشارکت فعال وزیر امور خارجه، صادق قطب‌زاده، را به همراه دارد.

در سمت پاناما، این کانال کاملاً ازسوی رئیس‌جمهور، آریستیدس رویو،[1] حمایت می‌شد و دست‌کم موافقت رهبر نظامی این کشور یعنی ژنرال عمر توریخوس را نیز به همراه داشت. نه وزیر امور خارجه، سایروس ونس و نه رئیس‌جمهور، جیمی کارتر، در ابتدا از این کانال حمایت نکردند. بااین‌حال، ایجاد چنین کانال ارتباطی، دو حقوق‌دان را به‌عنوان فرستاده معرفی کرد؛ یعنی کریستین بورگه[2] و هکتور ویلالون[3] که هر دو همکاری نزدیکی با دولت انقلابی ایران داشتند و نقشی بسیار ملموس در مذاکرات دربارۀ گروگان‌گیری در اوایل 1980 ایفا کردند.

چند روز پس‌از سفر 15 دسامبر شاه به جزیرۀ کنتادورا[4] در پاناما، ایران خواستار استرداد وی شد. رئیس‌جمهور پاناما، رویو، طی یک تماس تلفنی با سفیر آمریکا، آمبلر موس،[5] به او اطلاع داد که خمینی اجازه داده است تا نماینده‌ای ازسوی ایران به پاناما سفر کند و با راهکاری آبرومندانه برای استرداد شاه و آزادی گروگان‌ها موافقت کرده است.

موس که احساس می‌کرد شاه با شنیدن این برنامه آشفته خواهد شد، خواستار ارائۀ راه فوری شد. لازم به ذکر است که گرچه تلگرام به نخست‌وزیر ایران ارجاع می‌شود، ولی آن سمت خالی بود؛ گیرنده احتمالاً وزیر امور خارجه، قطب‌زاده، است.[6] رویو اصرار داشت که پاناما با هرگونه استرداد موافق نیست، ولی تمایل داشت تا به روند آزادی گروگان‌ها کمک کند.[7]

رویو در روز 19 دسامبر، پیامی را ازطریق رابطین در فرانسه دریافت کرد مبنی‌بر اینکه قطب‌زاده نیز خواستار ایجاد کمیته‌ای مشترک با حضور نمایندگان عالی‌رتبۀ ایران، پاناما و آمریکا شده است تا دربارۀ «شیوۀ آزادی گروگان‌ها» بحث شود. رویو می‌خواست بداند که نظر ایالات متحده دربارۀ این پیشنهاد چیست.[8] پس‌از مشورت با ونس، موس به رویو اطلاع داد که «پیشنهاد بالا تمامی مشخصه‌های یک طرح برای مذاکره درمورد استرداد شاه به‌ازای آزادی زندانیان را دارد». وی همچنین به رویو گفت که ونس معتقد است «این طرح بسیار زیان‌آور است و نتایج خلاف انتظار خواهد داشت».[9]

درهرصورت، قطب‌زاده گویا یک برنامۀ مشخص را تدوین کرده است. او روز 21 دسامبر به پروفسور ریچارد کاتم گفت که شورای انقلاب «سناریوی آشتی را طرح‌ریزی کرده است که براساس آن چندین مورد هم‌زمان انجام می‌شوند». این موارد عبارت‌اند از: استرداد شاه، رسیدگی به جرائم وی و سیاست آمریکا درقبالِ ایران ازطریق احتمالاً یک کمیتۀ متشکل از سنا ـ مجلس نمایندگان و آزادی هم‌زمان گروگان‌ها در کنار فعالیت کمیته.[10]

رویو به موس گفت که نماینده‌ای از خمینی در روز 24 دسامبر به پاناما می‌آید و اینکه قرار است حضورش «کاملاً محرمانه» بماند. موس در پاسخ گفت: «موضع قطب‌زاده "متزلزل" است» و اینکه او نماینده است و نمی‌تواند توافقی را در ضمن گفت‌وگو محقق سازد.[11]

نمایندگان ایران که بعد به پاناما رفتند، بورگه و ویلالون بودند. رویو به موس گفت: «هیئت اعزامی مهم‌تر احتمالاً نخواهد آمد.» این دو حقوق‌دان، یک درخواست استرداد با خود داشتند که رویو اعلام کرد پاناما آن‌ها را «بررسی» خواهد کرد؛ بدین‌معنا که «مانند پرونده‌ای که در دادگاه ارائه می‌شود، موضوع رسیدگی می‌شود».[12]

رویو به موس، بورگه و ویلالون گفت که پاناما «شاه را تحت هیچ شرایطی مسترد نخواهد کرد، ولی آماده است تا درخواست استرداد را بپذیرد و به‌عنوان یک راهکار (آبرومندانه) بررسی کند؛ مشروط به اینکه دولت ایران با آزادی گروگان‌ها، پایبندی خود به قوانین بین‌المللی را نشان دهد».

دو حقوق‌دان، سپس با این پیام به ایران بازگشتند. رویو که معتقد بود مفهوم «آبرومندانه» می‌بایست حضوری مدیریت شود، تصمیم داشت تا مارسل سالامین[13] را به تهران بفرستد.[14]

موس به رویو گفت که سفر سالامین به ایران «خبر بسیار بدی» بود و اینکه نگرانی جدی در واشنگتن وجود دارد مبنی‌بر اینکه ارتباط پاناما ـ ایران «در اموری که ما مشغول پیشبرد آن‌ها برای آزادی گروگان‌ها هستیم، تداخل ایجاد کند». رویو تصمیم گرفت که سالامین تا بعداز دیدار آتی دبیرکل والدهایم، در یک مکان در بین دو کشور منتظر بماند.[15]

[1]. Aristides Royo

[2]. Christian Bourguet

[3]. Hector Villalon

[4]. Contadora Island

[5]. Ambler Moss

[6]. Telegram 10253 from Panama, December 18; National Archives, RG 59, Central Foreign Policy File, P840148–2166.

[7]. Telegram 10306 from Panama, December 18; Carter Library, National Security Affairs, Brzezinski Material, Country File, Box 60, Panama 6/79–1/80.

[8]. Telegram 10324 from Panama, December 19; همان.

[9]. Telegram 10330 from Panama, December 19; همان.

[10]. Memorandum for the Record, December 21; Department of State, Records of David D. Newsom, Under Secretary of State for Political Affairs, Subject Files, 1978–1981, Lot 81D154, Memoranda of Conversation.

[11]. Telegram 10422 from Panama, December 21; National Archives, RG 59, Central Foreign Policy File, P840171–0384 and N790010–0290.

[12]. Telegram 10540 from Panama, December 28; National Archives, RG 59, Central Foreign Policy File.

[13]. Marcel Salamin

[14]. Telegram 2 from Panama, January 2, 1980; National Archives, RG 59, Central Foreign Policy File, P870108–1063.

[15]. Telegram 13 from Panama, January 2; National Archives, RG 59, Central Foreign Policy File, P870108–1068.

منبع: - جلد - - صفحه