سند شماره

تحریم و فشار به ایران

موضوع سند

متن سند

خلاصۀ نتایج جلسۀ کمیتۀ هماهنگی ویژه[1]

واشنگتن، 20 مارس 1980، 9 ـ ۱۰:۴۰ صبح

موضوع:

ایران و افغانستان

شرکت‌کنندگان:

وزارت امور خارجه

دیوید نیوسام

دین هینتون

هارولد ساندرز***

دفتر وزیر دفاع

وزیر هارولد براون*

گراهام کلایتور

ستاد مشترک نیروهای مسلح

ژنرال دیوید جونز*

سپهبد جان پاستی

سازمان سیا

دریابُد استانسفیلد ترنر

وزارت دادگستری

دادستان کل بنیامین سیویلتی*

وزارت خزانه‌داری

فرد برگستن[2]*

وزارت بازرگانی

هومر مویرس*

وزارت کشاورزی

دیل هاتاوی*

کاخ سفید

دیوید آرون

هدلی دونووان*

پلوید کاتلر*

جوزف اونک*

هنری اوون

شورای امنیت ملی

گری سیک

مارشال برمنت

ادوارد فرید[3]**

آلفرد فرندلی[4]*

افراد با این علامت «*»، تنها برای بحث از موارد 1 و2 در جلسه حضور یافتند.

افراد با این علامت «**»، تنها برای بحث از موارد 2 و3 در جلسه حضور یافتند.

افراد با این علامت «***»، تنها در ده دقیقۀ اول جلسه حضور داشتند.

خلاصۀ نتایج

[محتوای مربوط به شوروی و المپیک از این قسمت حذف شده است.]

3. محاصرۀ احتمالی ایران[5]: کمیتۀ هماهنگی ویژه سپس به گروه نظامی ـ سیاسی کوچک تقلیل یافت. آقای آرون پرسید آیا نظر گروه این است که برای مؤثربودن باید صادرات نفت ایران قطع شود یا اینکه کافی است واردات این کشور را متوقف سازیم؟ دوم، اگر قرار باشد صادرات نفت ازطریق محاصره یا اقدام تلافی‌‌جویانۀ ایران متوقف شود، چه نتیجه‌ای حاصل خواهد شد؟ دریابُد ترنر در پاسخ به پرسش اول گفت: «اگر واردات همۀ کالاها ازجمله غذا ممنوع شوند، این کار تأثیر بسزایی بر اقتصاد ایران در مدت دو هفته خواهد گذاشت. بااین‌وجود، ممنوع‌ساختن صادرات نفت نزدیک به یک سال زمان نیاز دارد تا تأثیر خود را نشان دهد؛ چراکه ایران ذخایر پولی کافی برای ادارۀ امور کشور بدون درآمد نفت را دارد.» (به‌کلی سرّی)

منطق می‌گوید باید از ایران انتظار داشت که صادرات نفت را در تلافی هرگونه محاصره ازسوی آمریکا، متوقف کند. حدود 80 درصد صادرات نفت ایران، ازطریق دریا انجام می‌شود و راه‌های زمینی و راه‌آهن مسیر ترکیه و شوروی نیز جبران‌کننده نیستند. نیازی نیست برای رسیدن به نتیجۀ موردنظر، محاصرۀ حمل‌ونقل زمینی و هوایی را در دستور کار قرار بدهیم. هیچ جایگزینی برای تجارت دریایی وجود ندارد. (به‌کلی سرّی)

آقای آرون خاطرنشان کرد که اگر ترکیه و پاکستان، هم‌زمان که ما برای جلب کمک‌های فراوان به آن‌ها تلاش می‌کنیم، به ایران برای دورزدن از تحریم و محاصره کمک کنند، مشکل سیاسی به وجود می‌آید. آقای سیک پیشنهاد کرد که از همان ابتدا روشن کنیم که این اقدامی یک‌جانبه ازسوی ایالات متحده و محدود به تجارت دریایی است. اقدام بالا شامل تجارت از طرق دیگر نمی‌شود و اینکه ما معتقد هستیم که اختلال دریایی برای رساندن مقصود سیاسی و تأثیرگذاری بر اقتصاد ایران کافی است. هنری اوون خاطرنشان کرد که ایران احتمالاً صادرات نفت را متوقف خواهد کرد و این کار سبب افزایش سطح دشمنی در آمریکا و کشورهای دیگر می‌شود و نیز نوک پیکان انتقادها را به‌سمت کشورهایی می‌برد که به ایران برای اجتناب از تأثیرپذیری کامل از محاصره کمک می‌کردند. (به‌کلی سرّی)

آقای فرید گفت از جهات زیادی، این برهه بهترین زمان برای قطع احتمالی صادرات نفت ایران است. صادرات این کشور به 1.5میلیون بشکه در روز کاهش یافته است، ذخایر در سطح بالایی قرار دارند، رکود بر بازار حاکم است و تقاضا در این موقع از سال، به‌شکلی بی‌سابقه پایین است. به‌خاطر این عوامل، کویت و برخی دیگر از کشورها تصمیم به کاهش تولید دارند؛ بااین‌وجود، بدون واکنش بازار و به‌طور خاص افزایش قیمت‌ها، ما نمی‌توانیم از این مخمصه نجات پیدا کنیم. بازار بسیار عصبی است و واکنش به قطع صادارت ایران عبارت است از رقابت برای منابع باقی‌مانده با هدف حفظ ذخایر به‌عنوان سپری در برابر اتفاقات آینده. (سرّی)

او پیش‌بینی کرد که اگر افزایش قیمتی به میزان پنج تا ده دلار در هر بشکه داشته باشیم، یعنی افزایش 15 تا 30 درصد، به‌معنای افزایش نرخ تورم به میزان 75 تا 1.5 درصد است. مسلماً این‌ها تنها برآوردهای تقریبی هستند. نتیجه ممکن است نیمی از این مقدار باشد. ازآنجاکه شانس خوبی برای افزایش قیمت‌ها در اواخر امسال وجود دارد، شاید زودتر از وقتی که پیش‌بینی می‌شود منجر به وقوع این اتفاق گردد. (سرّی)

سعودی‌ها بی‌شک تولید نفت خود را افزایش نخواهند داد. اگر آن‌ها تصمیم به کاهش تولید بگیرند تا علیه محاصرۀ یک کشور اسلامی موضع بگیرند، این کار باید جدی گرفته شود. خطرناک‌تر از آن، واکنش کویت، لیبی و احتمالاً سایرینی است که روند کاهشی را که برنامه‌ریزی شده بود، در پیش بگیرند یا حتی عامدانه تولید را به‌عنوان نوعی از اقدام متقابل علیه محاصره انجام بدهند. (سرّی)

بیشترین اثر بر ژاپن تحمیل می‌شود که 10 درصد یا بیشتر مصرف داخلی کشورش به ایران وابسته است. آن‌ها حق دارند که مکانیزم اشتراکی آژانس بین‌المللی انرژی را فعال کنند. میزان واقعی نفت که در این جریان دخالت دارد، بسیار کم است؛ ولی واکنش آژانس بین‌المللی انرژی احتمالاً ناراحتی داخلی خواهد بود. ژاپنی‌ها برای تأمین ذخایر جایگزین دست‌وپا می‌زنند و دوباره این کار منتهی به افزایش قیمت‌ها خواهد شد. (سرّی)

آقای کلایتور گفت این کار جهنمی در جهان اسلام ایجاد خواهد کرد. آقای نیوسام اظهار داشت که اگر این کار ناگهانی و بدون اعلام قبلی اتفاق بیفتد، تأثیر معکوس بر میانه‌روها در ایران خواهد داشت. این مسئله واکنش شدیدی ازسوی مردم به دنبال دارد و الهام‌بخش دور جدیدی از احساسات ضدآمریکایی خواهد بود که تندروها از آن به نفع خود استفاده می‌کنند. به‌هرحال، اگر بتوان ابتدا میانه‌روها را به‌صورت مخفیانه در جریان امور قرار داد، این کار به آنها اهرم فشاری برای استفاده از منازعات داخلی می‌بخشد. اگر امور به‌خوبی مدیریت شود، می‌تواند شانس آزادی گروگان‌ها را افزایش بدهد؛ بااین‌حال، ما آمادۀ پیگیری امور هستیم. (سرّی)

آقای آرون نسبت‌به اینکه درصورت عملی‌شدن تهدید، ماهیت آثار چه خواهد بود، تردید داشت. آقای نیوسام گفت ما شاهد واکنشی شدید در ایران خواهیم بود که در بدترین حالت، دانشجویان متخاصم را برای کشتن گروگان‌ها ترغیب کند. تظاهرات گسترده‌ای برگزار خواهد شد و ما با یک ماه جهنمی روبه‌رو می‌شویم، البته درنهایت ممکن است با موفقیت همراه شود؛ گرچه خطر بالایی دارد. دریابُد ترنر گفت به نظر من دانشجویان بسیار خشمگین خواهند شد، ولی گروگان‌ها را نمی‌کشند. خمینی از این موضوع به‌عنوان فرصتی برای برانگیختن تودۀ مردم در پشت‌سر خود استفاده می‌کند. همچنین این مسئله احتمالاً سبب تقویت جایگاه بنی‌صدر و میانه‌روها می‌شود. به هر صورت، روشن نیست که آیا میانه‌روها می‌توانند در نمایش قدرت نهایی پیروز شوند یا خیر. ممکن است ما به ضعیف‌ترین عنصر سیاسی فشار بیاوریم. (سرّی)

دریابُد ترنر پرسید آیا امکان دارد که ایالات متحده کاهش تولید نفت را به عهده بگیرد و ضرر و کمبود ژاپن را جبران کند؟ آقای فرید گفت در آن صورت ذخایر ما کاهش پیدا می‌کند و افزایش قیمتی که برای کاهش مصرف داخلی خودمان باید اعمال کنیم، بسیار زیاد خواهد بود و این مسئله تأثیر چشمگیری بر تورم و رشد کشور دارد. (سرّی)

در این زمان جلسه به پایان رسید و نتیجه این شد که این موضوع نیازمند بحث بیشتر توسط مسئولان مربوطه در آخر هفته است.[6] (کاملاً محرمانه)

[1]. Carter Library, National Security Affairs, Staff Material, Middle East File, Box 100, Meetings File, 3/20/80 SCC re Iran/Afghanistan .

به‌کلی سرّی. جلسه در اتاق وضعیت کاخ سفید برگزار شد.

[2]. Fred Bergsten

[3]. Edward Fried

[4]. Alfred Friendly

[5]. این بحث براساس گزارش‌هایی که در جلسۀ 11 مارس کمیتۀ هماهنگی ویژه درخواست شده بود، انجام گرفت (نک: سند 204). برای مشاهدۀ گزارش سیا با عنوان «پیامدهای اقتصادی محاصرۀ دریایی ایران بر کشورهای واردکنندۀ نفت»، مورخ 19 مارس، و به پیوست آن، «ایران: آثار یک محاصرۀ دریایی»، نک:

Carter Library, National Security Affairs, Staff Material, Middle East File, Box 100, Meetings File, 3/20/80 SCC re Iran/Afghanistan .

برای مشاهدۀ گزارش بدون تاریخی که در وزارت امور خارجه آماده شده است، «ایران: آثار محاصرۀ کامل یا محاصره بر واردات»، نک:

Carter Library, National Security Affairs, Staff Material, Middle East File, Box 100, Meetings File, 3/20/80 SCC re Iran/Afghanistan.

[6]. نیوسام در یادداشت مورخ 20 مارس که اهم نکاتی را که ونس در صبحانۀ کاری حوزۀ سیاست خارجی 21 مارس خود با رئیس‌جمهور باید به آن‌ها بپردازد شرح می‌دهد، این‌گونه می‌نویسد: «ـنظر من این است که در جلسۀ صبحانۀ کاری، محاصره حامیان چندانی نخواهد داشت؛ ولی به‌عنوان یک گزینۀ احتمالی حفظ خواهد شد» (همان). هینتون در یادداشت تکمیلی مورخ 20 مارس می‌نویسد که تحلیل فرید «به‌شدت بدبینانه» است. او بر این باور بود که «دلیل محکم سیاسی» برای افزایش فشار بر ایران وجود دارد تا بدین‌وسیله «پیام فوری مبنی‌بر نیل به یک راه‌حل» منتقل گردد (همان).