سند شماره 12

لغو قرارداد هسته ای فرانسه و پاکستان

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: سفارت آمریکا در اسلام آباد، هومل

محرمانه

به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی - سی

1357-08-08- 1978-10-30

متن سند

سند شماره (12)

تاریخ: 8 شهریور 1358 - 30 اوت 1978

خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا در اسلام آباد

به: وزارت امور خارجه در واشنگتن دی. سی.

موضوع: عکس العمل مطبوعات و دولت پاکستان نسبت به لغو قرارداد احداث هسته ای به طور شگفت آوری ملایم بوده است.

1 - خلاصه: تا به حال عکس العمل نسبت به تصمیم فرانسه مبنی بر لغو قرارداد نیروگاه هسته ای خود با پاکستان و نسبت به فشارهای وارده از طرف آمریکا که در رابطه با اقدام فرانسه مؤثر بوده، به طرز شگفت آوری ملایم بوده است. عکس العمل رسمی نسبت به لغو این قرارداد (که هرگز به رسمیت شناخته نشده است) محدود به بیانات ژنرال ضیاء در یک کنفرانس مطبوعاتی در 23 اوت (مرجع ب) و بخشهایی از سخنرانی طویل مشاور وزارت امور خارجه آقاشاهی در مورد عدم تکثیر هسته ای در 29 اوت بوده است.

سفارت دریافته است که مقامات دولت پاکستان در حال تهیه بیانیه ای در روشن کردن موضع رسمی خود می باشند، ولی الزاما نباید چنین فکر کرد که آنها موضع تهاجمی تری را اتخاذ خواهند نمود.

تفاسیر و تعابیر بخش خصوصی توسط مقالات و نقدهای سردبیری نشان داده شده که در آنها مداخله آمریکا و فرانسه در ایجاد بی توجهی نسبت به این مسئله محکوم شمرده شده است. مطبوعات الهام گرفته از طرف مقامات رسمی (اگر تحت کنترل آنها نباشد) جنبه های تأسف آمیز تنها ماندن و جدا شدن پاکستان از دوست بزرگ پیشین خود (آمریکا) را مورد تأکید قرار داده و از نقش ما در این مسئله و محکومیت آن حرفی به میان نیاورده است. لیکن همه مطبوعات موجود اعلام کرده اند که ملت پاکستان همیشه مورد بدرفتاری و بیمهری از سوی قدرتهای بزرگ واقع شده که این بار نیز به صورت ممانعت از گسترش نیروی هسته ای آن جلوه گر شده است. ولی تا به حال از سوی مقامات رسمی بیانیه ای مبنی بر تدارک دیدن ظرفیت هسته ای منتشر نشده است. (پایان خلاصه)

ص: 374

2 - سفارت دقیقا مراقب عکس العمل مطبوعات پاکستانی و نیز محافل رسمی نسبت به تصمیم فرانسه مبنی بر لغو قرارداد مجتمع هسته ای پاکستان بوده است. تا به حال عکس العمل تمام بخشهای عمومی و خصوصی به طرز شگفت آوری معتدل و ملایم بوده است. عکس العمل رسمی دولت پاکستان محدود به کنفرانس مطبوعاتی ژنرال ضیاء در 23 اوت (گزارش مرجع ب) و سخنرانی 29 اوت مشاور وزارت امور خارجه آقاشاهی در مجمع فدرالیستهای پاکستان بوده است. در هیچ یک از این بیانات مطلبی نیست که نشان دهد پاکستان تصمیم گرفته است به «تنهایی» پروژه مجتمع را به پایان برساند و یا تکنولوژی لازم را از منابع خارجی دیگر تأمین نماید.

3 - بیانیه رئیس جمهور: ژنرال ضیاء در پاسخ به سؤال مطروحه در کنفرانس مطبوعاتی 23 اوت در رابطه با احتمالاً کمک در زمینه این مجتمع گفت که پاکستان با هیچ یک از منابع خارجی دیگر در مورد احتمال تحصیل تکنولوژی لازم مذاکره نکرده است. در پاسخ به یک سؤال مستقیم دیگر مبنی بر اینکه آیا پاکستان در نظر ندارد این مجتمع را تکمیل نماید، ژنرال ضیاء مطلب را در یک جواب طولانی به این شرح روشن ساخت: پاکستان تصمیم گرفته است که در زمینه تکنولوژی هسته ای پیشرفت نماید. پاکستان به جامعه بین المللی اعلام کرده است که با تکثیر هسته ای و سوء استفاده از انرژی هسته ای مخالف است.

- - با وجود اینکه تا به حال نتوانسته ایم نسخه کامل بیانات 23 اوت رئیس جمهور را به دست آوریم (و گمان می کنیم که دولت پاکستان توزیع این گونه نسخ را ممنوع کرده باشد) ولی ترجمه نسبی ما از گزارشات رسیده نشان می دهد که ضیاء در سه مورد نظر دارد لیکن در مورد تکنولوژی لازم برای مجتمع سخنی به میان نیاورده است.

- - در کنفرانس مطبوعاتی 23 اوت نقش آمریکا در وارد کردن فشار بر فرانسه نیز محکوم اعلام نشده است.

4 - سخنرانی آقاشاهی: تنها بیانیه رسمی منتشره دیگر، سخنرانی مشاور وزارت خارجه آقاشاهی در 29 اوت بوده است. آقا شاهی در کراچی و در مجتمع فدرالیستهای جهان، از یک سیاست وسیع در جهت عدم تکثیر هسته ای و انتقال سلاح و منطقه عاری از سلاحهای هسته ای صحبت کرد. او با عصبانیت از عهدشکنی بعضی از کشورهای دارای ظرفیت هسته ای و همپیمانانشان (؟) که مانع از انتقال تکنولوژی هسته ای به منظور استفاده در راههای در جهان سوم... سخن گفت. آقاشاهی به حضار خود اطمینان داد که پاکستان اصول عدم تکثیر هسته ای را رعایت کرده و به امنیت بین المللی به طور کامل سرسپرده است. پس از آن وی به نقاط کور قدرتهای بزرگ در عدم کاربرد صحیح سیاست عدم تکثیر اشاره کرد که نیروی هسته ای را به طور یکسان در اختیار تمام کشورها قرار نمی دهند (و در این زمینه از آفریقای جنوبی و اسرائیل نام برد).

- - آقاشاهی بخش اعظم سخنرانی خود را به بحث پیرامون تمام جنبه های عدم تکثیر هسته ای اختصاص دارد که عبارتند از: اقیانوس هند به عنوان یک منطقه عاری از سلاحهای هسته ای، حمایت از پیشنهاد سازمان ملل به منظور بهره برداری صلح آمیز از انرژی هسته ای در سطح بین المللی، و تلاش برای محدود ساختن تسلیحات قراردادی. مشاور از آمار و ارقام عظیمی در این زمینه استفاده کرد (مثلاً گفت که مقدار پول مصرف شده توسط سازمان بهداشت جهانی برای ریشه کن کردن مالاریا بوده است) تا نشان دهد که با مسابقه تسلیحاتی موجود در جهان مخالف است و قول داد که پاکستان سعی خواهد کرد منابع

ص: 375

محدود خود را در زمینه های سازنده تری به کار برد.

5- بیانیه رسمی آتی: سفارت از طریق منابع موثق دریافته است که دولت پاکستان در حال آماده کردن بیانیه ای رسمی در رابطه با مسئله مجتمع است. ما دریافته ایم که مشاور آقاشاهی، وزیر خارجه شهنواز و نیاز نایک دبیر دیگر از تهیه پیش نویس امتناع ورزیده اند. تهیه پیش نویس بیانیه در این مرحله به عهده منیر اکرم رئیس امور سازمان ملل در وزارت خارجه گذاشته خواهد شد. هنوز معلوم نیست که این بیانیه در چه زمانی انتشار خواهد یافت.

6- عکس العملهای نیمه رسمی: عکس العمل مطبوعات نسبت به لغو قرارداد مجتمع می تواند به دو طبقه تقسیم گردد. مهمترین طبقات نظریه نیمه رسمی مطبوعات ملی تحت کنترل دولت پاکستان است.

موضعتر است مطبوعاتی ملی به رهبری «تایمز پاکستان» تا به حال معتدل بوده و از بر پا کردن جنجال ورزیده اند. «تایمز پاکستان» در سر مقاله خود هر گونه شک و شبهه را در مورد ماهیت واقعی نامه ژیسکارد به ضیاء با بیان این مطلب که «گذشته از تعارفات و ابهامات دیپلماتیک این (نامه) بدین معنی است که پاریس می خواهد به تعهدات پیشین خود عمل نماید.» همین سرمقاله از «دستپاچه شدن فرانسه در برابرفشارهای وارده از طرف آمریکا» اظهار تأسف می کند.

- - تایمز و دیگر روزنامه های تراست به طرز غریبی از ایراد سخنان انتقادآمیز در رابطه با فرانسه و آمریکا خودداری کرده و از اقدامات تلافی جویانه دولت پاکستان نیز سخنی به میان نیاورده اند.

7- عکس العمل مطبوعات مستقل: مطبوعات مستقل موجود در پاکستان نشانگر بعد وسیعی از منافع سیاسی، فرهنگی و اقتصادی هستند. لیکن در محکوم نمودن لغو قرارداد از سوی فرانسه جنجال زیادی به راه نینداخته اند. تلخی و اشتیاق هر یک به انتقاد کردن در این زمینه متفاوت و در نوسان است. بسیاری از نشریات متوسط طوری وانمود کرده اند که معنی آن این است که ما می دانستیم که این اتفاق رخ خواهد داد.

- - نشریات مسلمانان سنت گراور است افراطی جنبه ضد اسلامی و حمایت از اسرائیل لغو قرارداد را مطرح کرده اند. ولی این انتقاد نیز چندان شدید نبوده است.

- - مهاجم ترین منتقدین این تصمیم - همکاری آمریکا فرانسه - نشریات جناح چپ بودند که بسیاری از آنها حامیان سرسخت رئیس جمهور اسبق بوتو می باشند. کمیته اجرایی حزب خلق بوتو در 27 اوت تصمیم گرفت از ژنرال ضیاء بخواهد که جزئیات قرارداد مربوط به مجتمع هسته ای را منتشر سازد. طبق این تصمیم خواسته شد که اسناد مربوط به گفتگوهای بوتو و نحوه برخورد ژنرال ضیاء با وزرای خارجه و سفیران آمریکا در ارتباط با این مجتمع منتشر گردد. این تصمیم توجه چندان زیادی را از طرف مطبوعات حامی حزب خلق بوتو برنینگیخته است.

8- تذکر: هیچ گاه انتظار نداشتیم که در خارج از سفارت شاهد اجتماع تظاهر کنندگان در پاسخ به همکاری آمریکا و فرانسه در لغو این قرارداد باشیم ؛ لیکن فکر نمی کردیم که احساس اضداد نیز اینگونه تحریک گردد. عناصر مختلف بخش خصوصی عکس العملهای کش و قوس دار نشان داده و دولت پاکستان نیز در بیانات رسمی خود اشاراتی به این مطلب کرده است. آمریکا و فرانسه (و نیز ژنرال ضیاء) مورد انتقادهای شدید به خاطر برقراری حکومت نظامی قرار گرفته اند لیکن هیچ یک از ما در این زمینه متنبه نشده است. اعتدال کلی عکس العمل نشانگر ماهیت ضدجوی اعلامیه و این واقعیت است که مقداری از این خشونت در رابطه با تعلیق کمکهای آمریکا نشان داده شده است. ضیاء این خبر را زمانی اعلام نمود

ص: 376

که کابینه جدید خود را اعلام می کرد و این به نفع ما بود.

گفتگوهای خصوصی ما با دولت پاکستا ن نشان می دهد که این دولت برای ارائه پاسخ به فرانسه با آرامی و با احتیاط هر چه بیشتر حرکت می کند. با گذشت حرارت وحدت اولیه عکس العمل، دولت پاکستان می تواند پاسخ دقیق و سنجیده ای به دولت فرانسه بدهد. رهبریت دولت پاکستان از تأثیر گفته های خود بر محافل بین المللی آگاه بوده و احتمالاً با در نظر گرفتن نتایج احتمالی پاسخ خود را عرضه خواهد داشت.

این خبر که موضع رسمی دولت به وسیله یک مقام رسمی متوسط رتبه که از نظر ما یک دیپلمات ذیصلاح است تهیه می شود نیز ارائه احتمالی پاسخی معتدل را محتمل تر می سازد. به نظر ما احتمال ندارد که ژنرال ضیاء پیمان شکنی فرانسه و مداخله آمریکا را مورد عتاب و سرزنش قرار دهد. از طرف دیگر، انتظار نداریم که در این بیانیه اعلام شود که پاکستان در پیشبرد اهداف هسته ای خود از مجتمع چشم خواهد پوشید. مسئله مجتمع و نقش دولت آمریکا در آن، تا مدتها نقش یک فوتبال سیاسی را خواهد داشت و روابط پاکستانیها با آمریکا را نیز مشخص خواهد کرد. لیکن وضع می توانست بدتر از اینها نیز باشد.هومل

منبع: اسناد لانه جاسوسی - جلد 45 - کتاب 45 - صفحه 375