تلاش دولت آمریکا برای حفظ بختیار و وادار کردن امام خمینی به سازش

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: سولیوان

محرمانه

به: وزارت امور خارجه واشنگتن. دی - سی

1357-10-30- 1979-01-20

متن سند

شماره: ۱/۹۵۷
از: سفارت آمریکا در تهران تهران ۹۴۵ - تاریخ ۲۰ ژانویه ۷۹
محرمانه
به: وزارت امور خارجه واشنگتن. دی - سی فوری
۳۰/۱۰/۵۷
موضوع: مخالفت مذهبی، فعالیت های بعد از تظاهرات
خلاصه: منابع نهضت آزادی با نتیجه تظاهرات ۱۹ ژانویه راضی هستند. خشونتی گزارش نشده و فقط دو گروه چپی سعی داشتند دخالت کنند که توسط پاسداران راهپیمایی متفرق شدند. کمیته اعتصابات خمینی کارش را در ۲۰ ژانویه با برنامه ای که بخش های اساسی منجمله کارگران عمومی بسر کار بازگردانیده شوند، شروع کرد.
نهضت آزادی خبر دارد که چپی‌ها خودشان در ۲۱ ژانویه در جنوب تهران تظاهرات خواهند داشت مذاکرات بین بختیار و گروههای مذهبی هنوز ادامه دارد. هیئت مذهبی احتمالاً به پاریس خواهد رفت تا بگوید که شورای اسلامی با یک زیربنای قانونی ایجاد شود. نهضت آزادی نگران است که بختیار و شورای سلطنت کنار نکشند. افرادی که موضوع را از پشت دنبال می‌کنند نباید بی جهت خوشبین باشند. (پایان خلاصه).
۱- کارشناس سیاسی استمپل با مأموران نهضت آزادی توسلی و انتظام (محفوظ بماند) عصر ۱۹ ژانویه ملاقات کرده و بعد دوباره با انتظام در ظهر ۲۰ ژانویه. هر دو از نتیجه راهپیمایی راضی بودند.
ادعا داشتند که در این برنامه 2/5 میلیون آدم شرکت داشتند (دیگران و مطبوعات می‌گویند 1/4، 1/8 میلیون) و روز بدون خشونت تمام شده بود. توسلی اشاره کرد که دو گروه چپی سعی داشتند داخل تظاهرات شوند، ولی توسط پاسداران به آرامی متفرق شدند. شعارها همه اسلامی بود. نهضت آزادی گفت، روحیه مردم به خوبی عاشورا نبوده ولی هر دو (و دیگران که با آنها صحبت شده) این را ناشی از رفتن شاه می‌دانند حالا که او رفته مردم به مسایل دیگری فکر می‌کنند مانند هوا، حبوبات (مواد غذائی) و نبودن سوخت مصرفی.
۲- انتظام گفت: گروه منتخب خمینی در اعتصابات کار را امروز شروع کرده و دکتر یداللّه سحابی به عنوان رئیس و محمد جواد باهنر رهبر مذهبی و مهندس علی اکبر معین فر به عنوان اعضاء این گروه معرفی شدند دو عضو دیگر را بعداً معرفی خواهد کرد. انتظام گفت: سحابی می‌خواهد بررسی کند که آیا انتظام را در این گروه بیاورد؟ چون او در جای دیگر هماهنگی بیشتری می‌تواند بکند. انتظام اضافه کرد که در هر حال کار کمیته را دنبال خواهد کرد. در جواب سؤالی انتظام تأکید کرد که برنامه کار کمیته هم در بخش خصوصی و هم کار دولتی بوده و هدف این بوده که کشور دوباره راه بیفتد.
کارشناس سیاسی اشاره کرد نخست وزیر قدمهای اساسی برداشته بود تا بخش خصوصی از ۲۰ ژانویه کار را آغاز کند. اگر هدف کمیته همین بوده خوب می‌شد اگر کار سریع پیش می‌رفت تا درگیری پیش نیاید چون هر دو طرف می‌خواهند، سر کار برگردند. انتظام مسئله را فهمید و تأکید کرد که توافق، چپی‌ها را هم در بر خواهد گرفت که سعی دارند در جنبش کارگری رخنه کنند. (نظر: ما امیدواریم تلاشها سریع باشند ولی خطر نزدیک است. )
۳- توسلی گفت: گرداننده‌های حزب توده خواستار تظاهرات چپی و ضد مذهبی احتمالاً برای صبح ۲۱ ژانویه شده اند. محل تظاهرات میدان قزوین، ۱ مایلی شمال ایستگاه ترن خیابان ششم بهمن
(توضیح: غیر از شرکت توده ایها و چپی‌های افراطی در فعالیتهای دانشگاهی این اولین امتحان حزب توده در جمع مردم خواهد بود. این اولین اجتماع متشکل چپی‌ها اگر تشکیل شود، ممکن است نهضت آزادی را وادار کند تا سرعت تلاشهایشان را در جهت ایجاد راه حل سیاسی میانه رو بیشتر کند. )
۴- در صحبت جداگانه ای دکتر میناچی (طرفدار شریعتمداری) تأیید کرد که صحبتها بین مخالفین و نمایندگان بختیار در مورد راه حل اختلاف بین شورای خمینی (اسلامی) و شورای سلطنت پیشرفت کرده است. میناچی گفت: شورای خمینی هنوز اعلام نشده چون مذاکرات در مورد روابط آینده آن با شورای سلطنت هنوز ادامه دارد. میناچی گفت: آیت اللّه رفسنجانی و منتظری احتمالاً ۲۰ یا ۲۱ ژانویه به پاریس می‌روند، البته اگر معامله ممکن به نظر آید. میناچی هم ممکن است همراهشان برود. هدف سفر این خواهد بود که خمینی را متقاعد کنند که شورای اسلامی باید یک وابستگی قانونی با رژیم فعلی داشته باشد وگرنه رهبران مذهبی میانه رو قبول نخواهند کرد. میناچی چگونگی این را نمی دانست ولی حدس می‌زد که شورای اسلامی بتواند بعضی از اعضایش را از شورای انقلاب بگیرد؛ به عنوان قسمتی از انتخابات.
۵ - انتظام نظر نسبتاً متفاوتی در مورد وضع سیاسی داشت. او گفت: خمینی درصدد اعلام شورای انقلاب است و نخست وزیر و کابینه انتخاب شده اند (او مدعی بود که اسامی را نمی داند ولی احتمالاً می‌داند). مسئله اینجاست که بختیار قبول نکرده استعفا بدهد. (مطبوعات خارجی گزارش کردند که بختیار حاضر نیست قدرت را به خمینی بدهد. او گفت: یک روحانی جای نخست وزیر را نمی گیرد. ) انتظام معتقد بود شورای سلطنت و مجلس به زودی استعفا خواهند داد (نظر: این پیشداوری است. ) و لازم است کوشش شود بختیار کنار برود. دولت آمریکا باید توصیه کند که استعفا دهد. کارشناس سیاسی اشاره کرد که بختیار نخست وزیر قانونی بوده و این عامل مهمی است که ارتش را پشت دولت غیر ارتشی نگه می‌دارد. کارشناس سفارت نظر شخصی خودش را گفت که اگر خمینی بخواهد برنامه خودش را به طور واقعی پیاده کند، باید با جنبه‌های قانون اساسی مصالحه و سازش کند. انتظام که با صحبت های مصالحه در پاراگراف قبلی آشنا نیست سرش را تکان داد و مسئله را تمام کرد.
۶- نظر و تحلیل: مقدار زیادی سردرگمی و تردید در میناچی و انتظام دیده می‌شود و این نشانگر این است که مخالفین نمی دانند که اگر بختیار و دیگر ارگان های اجرایی از استعفا خودداری کنند، چه وضعی پیش می‌آید. میناچی که آدم خوش بینی است راه حلی برای مسئله مقابله با شورای سلطنت با شورای انقلاب نمی بیند. بختیار گفته که اگر او را اخراج کنند ارتش اوضاع را با خونریزی به دست می‌گیرد. مشکل عکس العمل ارتشی ها به پیشنهادهای خمینی و اینکه راه حل خمینی خارج از چهارچوب قانون اساسی است موضع رهبران مذهبی میانه رو را قوی کرده است. با وجودی که او حاضر نبوده که در گذشته با خمینی علناً مخالفت کند لیکن آن طور که شنیده ایم شریعتمداری ۱۹ ژانویه مصاحبه ای داشته و تا حدی از بختیار دفاع کرده و اصرار دارد که شورای انقلاب اسلامی باید بر اساس قانون اساسی باشد. خمینی موقعیت برتری خودش را از دست نداده ولی مقداری تقلیل پیدا کرده. اگر تشکیلات مذهبی داخل کشور آماده باشد تا با استعفا نکردن بختیار بسازند در آن صورت است که جریانات خمینی را وادار خواهند کرد تا در جهت مصالحه گام بردارد و با وجود یکدندگی سازش کند.
۷- سفیر و دیگر کارشناسهای سفارت متوجه شده اند که منابع وزارتخانه در مطبوعات زمینه سازی کرده اند که ظاهراً قسمتی بر اساس گزارشات تلگرافی که در بالا به آن اشاره شد می‌باشد و آنها صورت
خوبی به مذاکرات در ایران در مورد وضع خمینی داده اند. میناچی اساساً یک فرد خوشبین است و خمینی همیشه یکدنده بوده. مذاکرات ایرانی هیچ گاه برنامه صاف و منطقی نبوده و همیشه در خطر بادهایی بوده که از بیرون می‌وزیده. برای چند روز هفته آزاردهنده آینده، ما فکر می‌کنیم که در مورد این جریان لزومی به اظهارنظر نیست. مگر اینکه دلایل محکمتر و قانع کننده تر داشته باشند (و ما اینجا نمی توانیم تصور کنیم که چه می‌تواند باشند. )
اگر ضرورت داشته باشد که مطبوعات را در مورد گذشته و زمینه‌ها مطلع کنیم، معتقدیم که صحیحتر و عاقلانه تر است که یک دید خیلی محتاطانه و کمتر خوشبینانه به آنها بدهیم که در همان خط گفته‌های بسیار خوب هادینگ کارتر در مورد استخوانهای یخ زده باشد.
سولیوان