سند شماره 326

اوضاع تجاری رو به بهبود ایران

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: لینگن، سفارت آمریکا، تهران - 10136

محرمانه

به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

1358-06-26- 1979-09-17

متن سند

سند شماره 326

محرمانه

17 سپتامبر 1979 - 26 شهریور 1358

از: سفارت آمریکا، تهران - 10136

به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

مرجع: الف - تهران 6560 ب - وزارت امور خارجه 242149

موضوع: اوضاع تجاری رو به بهبود ایران - بخش اول

1- (محرمانه - تمام متن)

2- خلاصه: تلاش آنهایی که اینک قدرت را در ایران در دست دارند، برای به حرکت درآوردن اقتصاد، دوباره علائم تشویق کننده ای از موقعیت را نشان می دهد. یک آگاهی رشد یابنده در میان سیاستگذاران وجود دارد مبنی بر اینکه ایران تا مدتی نیازمند متخصصین و تکنولوژی آمریکا خواهد بود. تجار آمریکایی با منافع فعلی که در ایران دارند همچنان با پی گیری دقیق تحولات و نشان دادن واکنش سریع به احساس علاقه ایرانی ها نسبت به یک روابط جدید سود می برند. پایان خلاصه.

3- اکنون همانند گذشته، اقتصاد ایران با مشکلات زیادی مواجه است. یک نیروی کار که سیاسی شده و معمولاً فاقد مهارت های اساسی، مدیریت بی تجربه، از هم گسیختگی سیستم بانکی است، ایجاد مشکل کرده و همینطور آنهایی را که مشغول تجارت در اینجا هستند همچنان دامنگیر مشکلات می کنند.

با این وجود ما معتقدیم وضع تجارت در ایران در هفته های اخیر به نوعی بهبود یافته است. فکر می کنیم این وضع به موازات حرکت های اخیر برای تجدید سازمان اقتصاد و بویژه کسب تجربه و اعتماد به نفس مدیران جدید ایران بهتر خواهد شد. عامل حیاتی در ارزیابی ما این واقعیت است که آیت الله خمینی و مشاوران روحانی و غیرمذهبی وی به نظر می رسد به طور فزاینده ای در حال تحکیم اقتدار خویش در ایران هستند. این نکته نیز به همان میزان حائز اهمیت است که آنها آشکارا علاقمندند قدرت فوق را در جهت بازگرداندن ایرانی ها به فعالیت سازنده به کار بگیرند.

4- حملات اخیر خمینی به چپگراها، استهزاء علنی روشنفکران و محدودیت علیه مطبوعات تا حدودی به عنوان اقدامات مردی که علناً گفته است در نظر ندارد «اشتباه کارنسکی» را در عدم استفاده از اسلحه انقلاب بر علیه متحدین دوران آسایش که می خواهند نهضت را به مسیر اهداف خودشان بکشانند، تکرار کنند.

اگر چنین تعبیری درست باشد حوادث اخیر در اینجا می تواند به عنوان تحرکاتی برای فرونشاندن انتقادات نیم بند علیه قانون اساسی و دولت در آینده نزدیک نگریسته شود. خمینی آشکارا معتقد است نمی تواند به نهادهای جدید هیچ فرصتی بهتر از یک مخالفی که تا حد امکان خلع سلاح شده و جماعتی که جهت اطاعت از قدرت به شدت موعظه می شوند، بدهد. او ظاهراً در این باره از حمایت توده ای گسترده برخوردار است (اگرچه او آشکارا تا حدودی

ص: 669

دشمن تراشی می کند و ما نمی خواهیم زمینه بالقوه برای بی ثبات کردن همه این مسایل را نادیده بگیریم).

5- در همین حال خمینی مکرر گفته است کارگران ایرانی باید بر سر کارها بازگردند، اینکه مدیران باید مدیریت کنند و اینکه وزارتخانه ها و بانک های مربوطه باید خدمات و امور مالی لازم برای یک اقتصاد رو به رشد را تأمین نمایند. در اینجا و جاهای دیگر از عصای جادویی خبری نیست اما در هفته های اخیر ما شاهد پیشرفت هایی در بازسازی یک چارچوبی بوده ایم که در آن کسب و کار می تواند هدایت گردد. مقامات مختلفی اعتصابات، تحصن ها و برخورد با مدیریت ها را به عنوان «بازیچه دست ضد انقلابیون بودن» محکوم کرده اند. این مسئله نتایجی دربر داشته است. در یک مجتمع تحت مالکیت آمریکا دو نفر آخوند اخیراً با مدیریت تماس گرفته و اجازه خواستند با کارگران ملاقات نمایند و سپس به آنها گفتند که آنها مسئول هستند تا با مدیریت برخورد نشود. در یک مورد دیگر «پلیس ویژه» از وزارت کار بر عزل سه نفر از کارمندان که مشخصاً مشکل ایجاد می کردند نظارت کردند. حداقل در تهران نقش مستقیم کمیته ها در کسب و کار و در نهادهای دولتی به طور کلی کاهش یافته است. بانک مرکزی و بانک های تجاری- که به منظور ایجاد یک ساختار انقلابی صحیح دوباره سازماندهی شده اند- به خاطر عدم تحرک سریع جهت جبران عقب ماندگی ها و بهبود کارآیی علناً مورد انتقاد قرار گرفته اند. افرادی که به نظر می رسد به دولت انقلابی نزدیک هستند به ما گفته اند این امر جای تعجب ندارد: تقاضای خمینی برای تحمل ریاضت را نباید به معنای رشد مخالفت دانست و در اسلام چیزی غیرقابل رقابت با یک اقتصاد دینامیک وجود ندارد.

6- ما همچنین نسبت به اهداف اقتصادی رژیم جدید امیدوار هستیم. در حالیکه ما هیچ اطمینانی نداریم این سیاست ها آنچنانی که اعلام شده کارایی داشته باشد. خمینی و مشاورانش هنگامی که موارد ذیل را اعلام می دارند مسئول به نظر می رسند. آنها می گویند ایران باید:

- بر توسعه بخش خصوصی تأکید کند؛

- بر خودکفایی تأکید نماید؛

- اهمیت تولید کنندگان کوچک برای تأمین نیازمندی های مردم را درک کند؛

- نوآوری را تشویق کند؛ - بی کاری را به حداقل برساند؛

- بر ارزش افزوده در صنعت ایران تأکید کند؛

- عدم تمرکز در فعالیت های اقتصادی را توسعه دهد.

همچنین شواهدی در دست است که ارزش پروژه های بزرگ تر در برخی شرایط کاملاً غیرقابل تقدیر نیست. همچنان که گزارش کرده ایم قراردادهای منعقده با شرکت های آمریکایی در مورد یک پالایشگاه نفت و مجتمع تصفیه مس اخیراً در حال پیشرفت است و پروژه های بزرگ با ایتالیایی ها و ژاپنی ها به تصویب رسیده است. ارزش پروژه های بزرگ تر به عنوان راه حلی

ص: 670

برای اشتغال به کار تعداد زیادی از مردم آشکارا مورد توجه طراحانی قرار گرفته است که صنایع کوچک را (در هنگام کسری بودجه زیاد) به عنوان راهی برای افزایش درآمدهای مالیاتی می بینند.

همچنین به این موضوع توجه شده که امروزه پروژه های حفظ اشتغال در ایران حداقل مستلزم برخی ورودی های خارجی است، چنانچه قرار باشد علاوه بر ایجاد کار صرف، در سرمایه خالص ملی نیز سهیم باشند. این امر به ویژه در رابطه با اموری همچون پتروشیمی و توسعه ذخایر نفت و گاز صحت دارد.

7- این نشانه از بهبود اوضاع تجاری دلالت های مستقیمی از لحاظ منافع آمریکا در ایران دارد. تمایل خمینی برای اتخاذ اقدامات جدی جهت حفظ کنترل مرکزی بر جمعیت ناهمگن ایران، باعث کاهش تهدید علیه تمامیت ارضی ایران از ناحیه تحرکات تجزیه طلبانه می گردد. واردات غذا، دارو و تا حدودی مواد خام صنعتی از طرف او و تلاش برای افزایش اشتغال نمایانگر درک جدی این مسئله است که درآمدهای نفتی در حد فعلی حداقل حیاتی خواهد بود و بنابراین انتظار می رود صادرات نفت ادامه یابد. تلاش در جهت تجدید علائق با تجارت خارجی (شامل آمریکایی های زیاد) برای کسب مواد مورد نیاز و تکنولوژی نشان می دهد که درآمدهای نفتی ایران احتمالاً تا حد زیادی هزینه خواهد شد تا اینکه ذخایر جاری مربوطه، سرمایه گذاری گردد. (و شانس خوبی برای ما جهت جذب آن هزینه ها به سوی آمریکا وجود دارد) به هر حال یک موازنه ای میان نیازها به نفت ایران و نیاز ایران به تکنولوژی و تجربه ما وجود دارد. ما نباید در این موضوع شک کنیم که اهرم بسیار کمی علیه خمینی در زمینه سیاست بین المللی داریم. او و مشاورانش معمولاً نسبت به انگیزه ها و روش های ما به شدت مظنون هستند (و در اکثر حوادث به وسیله حمله به ما همواره مشکلات سیاست داخلی را آسان می سازند). ما گاهی اوقات قطعاً با انتقاد عمومی مواجه خواهیم شد و در روابط دوجانبه انتظار کمی درباره همکاری در زمینه مسایل سیاسی کلیدی در امور خاورمیانه شمالی، جنوب و نفت داریم. تجار شاغل در اینجا باید آماده تعابیر ضدآمریکایی که قطعاً استمرار خواهد داشت، باشند.

8- نظریه: به هر حال ما پیشنهاد می کنیم تجار آمریکایی به این نکات توجه کنند و از آنها غافل نشوند. ما معتقدیم تجار ایرانی می توانند با دادن پاسخ مثبت به احساس علاقه ایرانی ها از منافع خود محافظت کرده و آن را توسعه بیشتری دهند، با انجام این کار آنها باید خود را آماده کنند که «توقعات کمی داشته باشند» یعنی اینکه خودشان را در رابطه با منافع رژیم در پروژه هایی عرضه کنند که باعث اطمینان به نفس و عدم تمرکز شده و اینکه باید به خاطر بسپارند که ایرانی ها نسبت به نیازشان جهت اتکا به آمریکا هوشیارند علیرغم آنکه انقلاب برای کمتر وابسته کردن ایران به خارجیان نبرد کرد. آنهایی که حسن نیت و حسن تفاهم نشان دهند- و به نظر برسد مایل به کمک هستند- در آینده در صورت تداوم وضعیت تجارت به سوی یک

ص: 671

وضعیت خوب، محسوب خواهند شد.

9- متن پیشنهادی برای رهنمودهای وزارتخانه درباره تجار در بخش دوم این گزارش خواهد آمد.

لینگن

منبع: کتاب اسناد لانه جاسوسی - جلد 10 - کتاب 10 - صفحه 669