درخواست نهضت آزادی از آمریکا برای استعفای مجلس و شورای سلطنت

موضوع سند

مشخصات ارسال سند

از: سولیوان

محرمانه

به: وزارت امور خارجه واشنگتن

1357-11-02- 1979-01-22

متن سند

شماره: ۱/۱۰۷۷
از: سفارت آمریکا در تهران - ۹۵۷ - ۱/۲۲/۷۹ مطابق ۲/۲۲/۵۷
محرمانه
به: وزارت امور خارجه - واشنگتن
گزارشگر: استمپل
موضوع: نهضت آزادی می‌خواهد توسط آمریکا فشار وارد سازد، اختلاف با میانه روها بروز می‌کند
۱- تمام متن محرمانه است.
۲- خلاصه: انتظام، عضو نهضت آزادی به کارشناس سفارت گفت که نهضت آزادی مصراً خواستار ملاقات با افسران ارشد است تا بازگشت آرام خمینی را ترتیب دهند. نهضت آزادی می‌خواهد آمریکا نخست وزیر مجلس و شورای سلطنت را وادار به استعفا کند. کارشناس سیاسی گفت: این کاری نیست که آمریکا بتواند انجام دهد و حتی کوشش در این جهت خطرناک خواهد بود. حصول توافق ضروری و حیاتی است و تلاش خمینی برای برپایی دولت رقیب هنگام بازگشت، خیلی خطرناک خواهد بود. منبع گفت: نهضت آزادی می‌خواست که در مورد منافع آمریکا در ایران گفتگو کند تا از برخوردهای احتمالی آینده جلوگیری شود. در ضمن به منابع میانه رو مذهبی اشاره کرد که ملاقات با ارتش حیاتی بوده و گزارشات مبنی بر اختلافات در رهبری مذهبی را تأیید کرد.
۳- امیرانتظام، عضو کمیته مرکزی نهضت آزادی به مأمور سفارت، استمپل در ۲۲ ژانویه گفت که نهضت آزادی مصرانه می‌خواهد ملاقاتی بین بهشتی، بازرگان و ژنرال مقدم و ژنرال قره باغی ترتیب دهد.
برای مذاکره در مورد اوضاع بازگشت خمینی؛ و مصرانه از آمریکا خواست که ارتش را در مورد این ایده خوب متقاعد سازد. میناچی (میانه رو و طرفدار شریعتمداری) نیز چنین مطلبی را در حدود یک ساعت بعد از انتظام گفت، کارشناس سفارت به هر دوی آنها جواب داد (انتظام، میناچی) دولت آمریکا این کار را شروع کرده و ادامه خواهد داد.
انتظام گفت که تلاش برای نزدیکی نهضت آزادی به ارتش احتمالاً به ملاقات در ظرف ۲۴ ساعت آینده منجر خواهد شد. یک محل بیطرف و بدون وابستگی تا کنون درنظر گرفته شده (انتظام نگفت کجاست) و ترتیب بازگشت صلح آمیز خمینی خیلی مهم است. (روشن است که انتظام و نهضت آزادی بازگشت خمینی را در ۲۶ ژانویه به عنوان یک حقیقت پذیرفته اند. )
۴- در مورد اوضاع سیاسی، نهضت آزادی گفت: مشکل فعلی نخست وزیر است که نمی خواهد علیرغم مذاکرات کنار بیاید. انتظام گفت: او و یکی از رهبران نهضت آزادی (مشخص نکرد) قرار ملاقاتی برای دیدن بختیار در ۲۲ ژانویه داشتند.
آنها نهضت آزادی را به توافق و مصالحه مجبور خواهند کرد تا جایی که شورای سلطنت قدرت را به شورای انقلاب منتخب خمینی واگذار کند.
انتظام گفت: که بهترین راه حل این است که آمریکا به بختیار فشار بیاورد که مجلس و شورای سلطنت استعفا بدهند و راه را برای جنبش اسلامی باز کنند.
۵ - مأمور سفارت جواب داد که این کار را آمریکا نمی تواند بکند و نه مفید است که بکند. گیرنده چنین توصیه ای احتمالاً بیشتر از فشار آمریکا داد و بیداد می‌کردند تا به آن توجه بکنند. انتظام گفت: این به نظر می‌رسد که تنها راه اجتناب از خونریزی و کودتا باشد.
مأمور سفارت جواب داد: به نظر می‌رسد که هنوز بهترین راه حل مصالحه و توافق می‌باشد. بختیار مشروعیت دارد حتی اگر خمینی آن را نپذیرد.
انتظام گفت: خمینی در حال حاضر مشروعیت هیچ ارگانی را نمی پذیرد، نه شورای سلطنت، نه نخست وزیر و نه مجلس. مأمور سفارت بی پرده گفت که شاید وقت آن است که کسی به خمینی توضیح دهد که توافق و سازش تنها راه حل جدی اجتناب از خونریزی است. به نظر نمی رسد که دولت آماده تسلیم باشد و یا ارتش به آن اجازه چنین کاری را، حتی اگر بخواهد، نمی دهد. تلاش خمینی به منظور تشکیل یک دولت رقیب بعد از ورودش می‌تواند خطرناک باشد. انتظام بعد از کمی تأمل پرسید: که آیا منظور از این حرف احتمال وقوع کودتاست؟ مأمور سفارت گفت: که این احتمال کاملاً از صحنه بیرون نرفته است در روزهای اخیر (احتمال وقوعش هست) هیچ کس، نه ارتش، نه آمریکا و نه مخالفین حقیقتاً نمی خواهند که کار به اینجا بکشد.
۶- سپس انتظام موضوع صحبت را عوض کرد و گفت: نهضت آزادی مایل است که با یک هیئت آمریکایی ملاقات کند برای مذاکره در مورد منافع آمریکا در ایران و تلاش برای اجتناب از درگیری بین آمریکا و جنبش اسلامی که خواستار روابط خوب با آمریکا است.
مأمور سفارت گفت: او همیشه مشتاق نظرات و نکاتی است که نهضت آزادی ارائه می‌دهد. اما به نظر می‌رسد که یک مقدار بی موقع است که روی این نکته بحث شود، در حالی که نیرنگهای سیاسی هنوز قوی هستند. انتظام گفت: فرصت برای پیشنهاد باقی و راه باز است.
۷- در خبرهای گوناگون گزارش شده است در پایان گفتگو، انتظام تأیید کرد که مأمور سفارت از توسلی (از نهضت آزادی) این خبر را که از حالا به بعد انتظام به عنوان عامل اصلی تماس نهضت آزادی با سفارت به شمار می‌رود، دریافت کرده بود. انتظام گفت: نهضت آزادی دو شایعه را شنیده است.
۱- شنیده است که ژنرال اویسی با یک هواپیمای ارتشی ایران به ایران بازگشته است.
۲- شنیده است که چند ژنرال در سفارت آمریکا پناه گرفته اند.
مأمور سفارت قویاً این شایعات را تکذیب کرد و انتظام آن را پذیرفت.
۸- در یک گفتگوی کوتاه جداگانه ای، مأمور سفارت توسط ناصر میناچی اطلاع یافت که ملاقات رهبران نهضت آزادی و سران ارتش احتمالاً در غروب ۲۲ ژانویه یا صبح زود ۲۲ ژانویه اتفاق خواهد افتاد.
میناچی نظرش این بود که خمینی تصمیم به بازگشت در ۲۶ ژانویه گرفته است. علیرغم نصایح همه متحدان سیاسیش در اینجا (توضیح: میناچی و انتظام هر دو نسبت به اطرافیان خمینی در پاریس بدگمان هستند و آنها را تحقیر می‌کنند. اگر چه مستقیماً حرفی در مورد معتمدین خمینی، یزدی و قطب زاده نمی گویند، ولی کاملاً از احساس آنها این مسئله پیداست. )
۹- میناچی همچنین به درگیری که بین رهبران مذهبی در ایران در رابطه با چگونگی حل مسئله خمینی وجود دارد اشاره کرد. میناچی بعد از ظهر ۲۲ ژانویه برای صحبت با آیت اللّه‌ها در مورد چگونگی به حداقل رساندن خشونت و درگیری در رابطه با آمدن خمینی به قم رفت. به نظر می‌رسد که او مطمئن است از اینکه مثلث آیت اللّه‌های قم از خط مشی خمینی تا جایی که پشتوانه قانون اساسی داشته باشد، حمایت خواهند کرد.
(نظریه: ما قبلاً سخنان باشهامتی از گروه قم شنیده ایم، اما قبل از حمله خمینی ارزشش را از دست داده بود و ما متقاعد نشده ایم که این دفعه هم فرقی کرده باشد. )
۱۰- توضیح و تحلیل: اوضاع حالت تشریفاتی به خود گرفته است. خمینی فشار می‌آورد. متحدین او در داخل کشور (نهضت آزادی ایران) در مورد نتیجه کار نگران هستند و ناراحتند و تلاش می‌کنند که معامله کنند و شواهد زیادی وجود دارد مبنی بر اینکه آمریکا باید دوطرفه بازی کند. میل شدید ایرانیان برای کنار گذاشتن سازش با جبهه مخالف تا آخرین ساعت ادامه می‌یابد و صحنه سیاست را تبدیل به بازی (CHICKEN ) می‌کند.
هر دو جبهه تا آخرین دقایق بدون اغماض جلو می‌آیند و هیچ کدام ول کن معامله نیستند. این مسئله وقتی مکرراً پیش می‌آید تأثیر ثابت و محکمی روی شرکت کنندگان نخواهد داشت (۵ نوامبر، محرم عاشورا، اربعین و حالا). ارتش با اعتصاب افسران (همافران) در اصفهان، همدان، دزفول، و مشهد رو به رو شده است. (طبق گزارش امیر انتظام)
از طرف دیگر به اقرار تمامی گروههای دست اندرکار، روحانیون مخالف میانه رو به تدریج از خط سازش خمینی به تنگ آمده اند. بهترین امید در شرایط فعلی این است که مشکلات درونی هر گروه آن را وادار به سازش کند و از برخورد رودررو جلوگیری به عمل آید.
سولیوان