سند شماره

17- بررسی نقش شوروی در بحران ایران

موضوع سند

متن سند

یادداشت ویلیام اودوم از کارکنان شورای امنیت ملی برای مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور (برژینسکی)[1]

واشنگتن، 9 نوامبر 1979

موضوع:

نقش شوروی در بحران ایران

بحث‌های کمیتۀ هماهنگی ویژۀ اطلاعات، تا امروز، به‌روشنی متغیرهای مرتبط با شوروی در موازنۀ قدرت در ایران را نادیده گرفته است. من اطمینان دارم که آن‌ها برای شما کاملاً روشن هستند، اما به‌عنوان یادآوری به نکات زیر اشاره می‌کنم:

اول، چندین سال است که راهبرد شوروی در منطقۀ خلیج‌فارس مقابله با بسیج عمومی است. به‌دست‌گرفتن قدرت در اتیوپی[2] و بعدها در افغانستان[3]، تمایل شوروی را برای راه‌انداختن آشوب در ایران، عراق و شبه‌جزیرۀ عربستان نشان داد. روشن است که تصمیم شوروی در این راهبرد، مبتنی بر این فرضیه است که آن‌ها می‌توانند آشوب‌ها را راهبری کنند و از آن‌ها سود ببرند.

دوم، اعضای اصلی توده و سایر گروه‌های حامی شوروی نتوانسته‌اند چندان پایگاه نفوذ عینی قدرتمندی برای این کشور در ایران به حساب آیند؛ ازاین‌رو، تاکتیک روشن برای آن‌‌ها، تشدید تنش و آشوب است. اطلاعات ناچیز ما درمورد دانشجویانی که سفارت را تسخیر کرده‌اند، این فرضیه را اثبات می‌کند.

سوم، هرکدام از دو سناریو در ایران، به نفع شوروی است. یک رژیم رادیکال چپ‌گرا که کنترل تمام کشور را به دست گرفته است و یک رابطۀ ویتنام‌گونه یا کوباگونه با مسکو، خروجی مطلوب است. نتیجۀ دیگر، تجزیۀ امپراتوری پارسی و دخالت نیروهای خارجیِ احتمالاً غربی در ایران است که توجیه‌کنندۀ حضور شوروی در شمال ایران خواهد بود.

چهارم، در بحران کنونی، اظهار ضعف ازسوی ما بر متحدین، نه‌تنها در منطقه، بلکه در اروپا و شرق آسیا نیز تأثیر منفی می‌گذارد. اگر کاری انجام ندهیم، وجهۀ بازدارندگی هسته‌ای ما زیر سؤال می‌رود؛ اما اگر با مجازات‌کردن ایران و به‌خطرانداختن تولید نفت در این کشور واکنش نشان دهیم، اروپا و ژاپن از ما ناراحت نخواهند بود. هرکدام از این دو نتیجه، متحدین ما را تشویق به اجتناب از منازعه با مسکو می‌کند.

پنجم، پولیت‌بورو[4] (کمیتۀ مرکزی حزب کمونیست شوروی)، در مسئلۀ چگونگی مواجهه با خمینی در شرایط کنونی، با یک تنگنا مواجه شده است. اگر بخواهیم منصفانه به قضیه نگاه کنیم، برژنف[5] باید از او حمایت کند؛ بااین‌حال، انجام چنین کاری به‌صورت علنی بهای سنگینی دارد که احتمالاً وی از آن اجتناب خواهد کرد؛ بااین‌حال رادیوتهران گزارش داد که برژنف و گرومیکو[6] از موضع خمینی علیه «توطئه‌ها» حمایت می‌کنند.

پیامدها برای سیاست ایالات متحده:

- نیروهای دیگر، مانند افکار عمومی مسلمانان یا جامعۀ جهانی ممکن است سبب حفظ جان کارمندان سفارت شوند، اما به نظر می‌رسد که این مسئله کاملاً از اختیار ما خارج است.

- تجزیۀ ایران یا نابودکردن تولید نفت این کشور در دایرۀ منافع عینی ما قرار ندارد؛ به‌بیان دیگر، هرگونه اقدام تلافی‌جویانه موجب تسکین احساسات ما خواهد شد، ولی تصور اینکه در راستای تحقق منافع ما نیز است، دشوار است.

- تا وقتی که ما یک ژست نظامی برتر، مبتنی بر داشتن اقتصادی باثبات‌تر، از خود نشان ندهیم، با بحران‌های مشابهی در ماه‌ها و سال‌های پیش رو مواجه خواهیم بود.

- - پیامد کوتاه‌مدت‌تر نگران‌کنندۀ دیگر ژست نظامی در خلیج‌فارس است. کشتی‌های بیشتر در اقیانوس هند[7] هرگز نمی‌توانند جایگزین و جبران‌کنندۀ نیروهای زمینی و یک تلاش مشورتی نظامی قوی باشند که می‌توانند تمامی کشورهای شبه‌جزیرۀ عربستان و احتمالاً فراتر از آن را متحد سازند.

[1]. سرّی.

Carter Library, National Security Affairs, Brzezinski Material, Country File, Box 29, Iran 11/1/79–11/14/79.

[2]. Ethiopia

[3]. در 11 فوریه 1977، منگیستو هایله ماریام (Mengistu Haile Mariam) به ریاست‌جمهوری اتیوپی رسید. او کمک‌های اتحادیۀ جماهیر شوروی را پذیرفت و متعاقب آن، مأموریت نظامی آمریکا را در آوریل 1977 پایان داد. در 28 آوریل 1978، حزب دموکراتیک خلق افغانستان (Marxist People’s Democratic Party of Afghanistan) رئیس‌جمهور افغانستان، محمدداوودخان را ترور کرد. بعداز او نورمحمد تره‌کی به ریاست‌جمهوری رسید و سیاست‌های مارکسیستی ـ لنین‌گرا را در این کشور پیاده کرد.