سند شماره 25

تحلیل حکومت سعودی

موضوع سند

تحلیل حکومت سعودی

مشخصات ارسال سند

از: سفارت آمریکا - جده

محرمانه

به: وزارت امور خارجه - واشنگتن. دی. سی

1358-02-31- 1979-05-21

متن سند

عربستان سعودی، نیروهای عامل دگرگونی

سند شماره (25)

تاریخ: 21 می 1979 - 31 اردیبهشت 1358

طبقه بندی: خیلی محرمانه

از: سفارت آمریکا - جده

به: وزارت امور خارجه - واشنگتن. دی. سی

موضوع: عربستان سعودی، نیروهای عامل دگرگونی

خلاصه: تدابیر اخیر حکومت برای تحمیل عرف اسلامی در عربستان سعودی مسائل اساسی اجتماعی را در این سلطنت نشین مخاطب قرار نداده است. اقداماتی که علیه تجلیات آشکار غربی کردن به عمل می آید ممکن است برای ایستادگی در مقابل نیروهای مقتدر، عامل دگرگونیهای اجتماعی کافی نباشد. این نیروها شامل پدیده هایی نظیر تحصیلات خارجی عده زیادی از اتباع عربستان سعودی و وارد عمل کردن احتمالی خدمت نظام وظیفه و فساد در سطوح عالی جامعه، و لزوم مداوم حضور بیگانگان برای بهره برداری و حفظ یک اقتصاد رو به رشد پیچیده می باشد.

هر چند حکومت عربستان سعودی ممکن است به اتخاذ تدابیر سطحی از قبیل منع ورود کودکان مسلمان به مدارس بین المللی و منع شنای مختلط در استخرهای شنای هتل جده ادامه دهد، ولی حکومت عربستان سعودی ممکن است نتواند در مقابل جریان عمیق تری که تغییرات اجتماعی را به این سلطنت نشین می آورند مقاومت کند یا آن را تحت کنترل داشته باشد.

مقدمه:

در تلگرام مرجع ما استدلال کردیم که عبارت «احیای اسلامی» در مورد عربستان صدق نمی کند، زیرا اسلام در این کشور احتیاج به احیا ندارد. این پیام استدلال فوق را برای بررسی بعضی از نیروهای اساسی در جامعه عربستان سعودی که آورنده تغییرات اجتماعی به این سلطنت نشین هستند، توسعه می دهد.

اقدامات اخیر حکومت در تحمیل رعایت آداب و رسوم اسلامی سعودی به نظر ما تنها سطحی ترین تجلیات تغییرات اجتماعی را مخاطب قرار داده، بدون آنکه پایه ای ترین مسائل و مشکلات را که در نتیجه رشد سریع اقتصاد این سلطنت نشین به وجود آمده،مخاطب قرار دهد.

تدابیر اخیر که هدف آنها سنتهای اسلامی عربستان سعودی است بیشتر، کوششهای بی نتیجه ای برای متوقف کردن یک جریان نیرومندتر و عمیق تر در جهت مخالف به شمار می رود. حکومت عربستان سعودی سیاست منسجمی برای سرو کار داشتن با تهدیدهای قابل تصور علیه جامعه سنتی ندارد و درباره اولویتهای اجتماعی خود دست خوش تشتت آرا باقی مانده است. حکومت به این تهدیدها از طریق یک سری تدابیر غیر مذهبی که با نیروهای عامل تغییر سر و کار ندارند، ولی امید می رود مذهبیون محافظه کار را آرام خواهد کرد، پاسخ داده است.

ص: 381

علی رغم کوششهای حکومت برای تحمیل یک نوع صحت اعمال دینی اسلامی بر حسب اعتقادات فرقه وهابی بر روی مردم این سلطنت نشین نیروهای اساسی برای تغییرات اجتماعی در کارند و حکومت نتوانسته است در مقابل این نیروها ایستادگی کند.

تحصیلات در خارجه:

هر چند اثرات بلافاصله اجتماعی تحصیلات در خارج قابل بحث است، معذالک کمتر شکی باقی است که قرار گرفتن در معرض الگوهای تفکر و رفتار غربی برای یک مدت طولانی از سوی تعداد زیادی از سعودیهای جوان، روشهای آنها را نسبت به جامعه خود تحت تأثیر قرار خواهد داد. برای دیدن مجال پیشرفت و اصلاح در این سلطنت نشین حتما لازم نیست که انسان رادیکال باشد. هر چند حکومت اقداماتی به عمل آورده است تا تحصیلات در خارجه را برای دانشجویان فارغ التحصیل و آموزش دیده رشته به عمل خصوصی محدود کند و دانشجویان و آنهایی که هنوز فارغ التحصیل نشده اند را در دانشگاههای داخل نگهدارند، اما هیچ گونه نشانه ای در کاهش کلی تعداد سعودیهایی که در خارج تحصیل می کنند، وجود ندارد. هر چند تشویق دانشجویان به بردن خانواده های خود به خارجه ممکن است به جوانان کمک کند که این دانشجویان در معرض وسوسه های بزرگتر خیابان چهل و دوم قرار نگیرند، ولی این دانشجویان همچنان در معرض نفوذ طرق کمتر چشمگیر غربی قرار خواهند گرفت.

در حال حاضر حدود ده هزار دانشجوی عربستان سعودی تحت سرپرستی وزارت آموزش عالی در ایالات متحده به سر می برند. علاوه بر این تعدادی بین سه هزار تا پنج هزار دانشجوی دیگر تحت سرپرستی سازمانهایی نظیر شرکت هواپیمایی عربستان سعودی، وزارت دفاع و وزارت کشور وجود دارند، هر چند این تعداد در ارتباط با جمعیت عربستان سعودی نیست، ولی این گروه پس از تکمیل تحصیلات احتمالاً سمتهای حائز نفوذی در جامعه خواهند داشت. به همان ترتیبی که این گروه از لحاظ تعداد و نفوذ رشد می کنند، ممکن است به صورت نیرویی برای تغییر در آیند و اگر تغییر اجتماعی و سیاسی نباشد، حداقل در زمینه های بهره برداری و مدیریت خواهد بود.

نظام وظیفه:

هر چند در وارد کردن خدمت نظام وظیفه به عربستان سعودی هیچ چیز دقیقا غیر اسلامی وجود ندارد، مع ذالک مقامات نظامی ناگزیر بودند که در مقابل اتهامات ابداع الهیاتی که بدعتی در اسلام راست آئین به شمار می رود از خود دفاع کنند. (رجوع شود به تلگراف الف - 77 جده به تاریخ 78) نظام وظیفه هنگامی که از جوانان عربستان سعودی انتظار می رود که برای نخستین بار در ازاء سخاوت حکومت، خدمتی برای آن انجام دهند. ممکن است به معنی یک تغییر اجتماعی به مقیاسی قابل ملاحظه باشد.

هرچند بیشتر سعودیها از نظام وظیفه به عنوان طریقه ای از تلقین حس انضباط و وظیفه شناسی و هدف داشتن در میان جوانان استقبال می کنند، ولی این احساسات را ممکن است خود جوانان نداشته باشند. هر چند جزئیات نقشه قانون نظام وظیفه منتشر نشده است، ولی اگر نظام وظیفه به عنوان اینکه یک گروه اجتماعی را به زبان گروه دیگر مورد توجه قرار می دهد باشد، مشکلاتی ایجاد خواهد کرد.

ص: 382

فساد:

تجلیات اخیر نگرانی نسبت به اخلاقیات عمومی و احکام شدیدتر از جمله شلاق زدن برای تخلفات اخلاقی با مشکلات اجتماعی فساد سرو کار نداشته است. هر چند خبرهای مربوط به سوءرفتار شاهزاده ها و مقامات بلند پایه در مطبوعات محل به چاپ نمی رسد، در دسترس بودن فراوان اخبار از منابع خارجی بر همه کوششهای مربوط به سانسور غلبه کرده است. شکافهایی در مطبوعات بیگانه کنجکاوی را تحریک می کند و نسخه های دست نخورده ای از چنین روزنامه هایی به طور قاچاق از خارج به کشور رسیده و با نهایت اشتیاق مورد مطالعه قرار می گیرد. در یک مطالعه قبلی (جده الف - 4) خاطرنشان ساختیم به طور کلی چنین تصور نمی شود که خاندان سلطنتی سعودی منابع کشور را به منظور منافع شخصی و به زیان شهروندان عادی می چاپند.، معذالک فساد هنوز هم مسئله ای است که دارای عواقب جدی سیاسی و اجتماعی است. هر چند حکومت تدابیر ضد فسادی اعلام داشته است باید دید که این تدابیر تا چه اندازه ای مؤثرتر خواهد بود.

اگر درک فساد مقامات رسمی و بی مبالاتی آنها در میان قشرهای بزرگی از جمعیت توسعه یابد اساس مشروعیت مذهبی که خاندان عربستان سعودی بر روی آن مبتنی است، ممکن است از هم بپاشد. هر چند خاندان سعودی توانایی آن را نشان داده است که هرگاه قدرتش در معرض تهدید قرار گرفته تدابیر شدید اتخاذ می کند، ولی یقین نیست که این خانواده دارای انضباط کافی داخلی است تا حرص و طمع بعضی از اعضاء خود را کنترل کند.

چنین به نظر می رسد که حکومت هنوز هم کوششهای خود را درباره مسائل سطحی مربوط به اخلاقیات متمرکز کرده و مسائل اساسی را نادیده گرفته است. اثرات احتمالی فساد اقتصادی کنترل نشده بر جامعه عربستان سعودی شدیدتر از اثرات مثلاً اجازه دادن به کودکان مسلمان بیگانه برای رفتن به مدارس بین المللی خواهد بود. ثبات اجتماعی در عربستان سعودی به دلیل دستگاه پلیس و یا جامعه ای که از محکوم شدن به بی مبالاتی ترسانده شده اند، نیست، بلکه مبتنی بر یک درجه عالی از اجماع آراء درباره ماهیت دولت و نقش مذهب و ارزش حفظ سنتهای اسلامی است. فساد و بی مبالاتی در میان آنهایی که جامعه را رهبری می کنند ممکن است این اجتماع آراء را تضعیف کند و مشروعیت خاندان حاکم و متفقین آنرا در معرض پرسش قرار دهد.

حضور بیگانگان:

سعودیها توانایی قابل ملاحظه ای در مقابله با پذیرفته شدن روشهای بیگانه علی رغم حضور بیگانگان به مقیاس بزرگ در این سلطنت نشین،نشان داده اند. توضیحاتی که می توان برای این ایستادگی ذکر کرد شامل انزوای فیزیکی و اجتماعی بیگانگان و اعتماد به نفس اتباع عربستان سعودی که آنها را از تقلید شیوه های غربی به سبک غربزدگان ایران حمایت می کند، می باشد. مع ذالک سعودیها به زودی در مورد بیگانگان ساکن کشور خود با مشکلات جدی روبرو خواهند شد. ماهیت حضور بیگانگان نیز با سیر تحول فعالیتهای اقتصادی جامعه، از طرحهای ساختمانی زیر بنایی به بهره برداری و حفاظت از تأسیسات صنعتی پتروشیمی، رفاه اجتماعی و مخابرات، تغییر خواهد کرد. بیشتر ناظران عقیده دارند که ظرف ده پانزده سال آینده اقتصاد عربستان سعودی بیشتر متکی به خارجیان خواهد بود نه کمتر و این

ص: 383

بیگانگان دیگر کارگران ساختمانی نخواهند بود، بلکه ساکنان دراز مدت این سلطنت نشین خواهند بود که در بخشهای استراتژیک اقتصاد کشور کار می کنند. هیچ کدام از تدابیر اخیر اسلامی که در تلگراف مرجع به آن اشاره شده است اثری در مسئله اساسی درباره آنکه عربستان سعودی ظرف ده یا بیست سال آینده دارای چه نوع جامعه ای خواهد بود، نداشته است. اگر سیاست معقولی برای سر و کار داشتن با حضور بیگانگان اتخاذ نشود، عربستان سعودی به ناچار خود را متکی به حضور دائمی گروهی از مزدوران با حقوق بالا خواهد یافت که خدمات اساسی آن را به کار اندازند. بعضی از سعودیهای فکور از خود می پرسند که آیا آنها یعنی سعودیها باید همچنان یک طبقه دائما غیر مولد که وظیفه آنها فقط امضاء چکها برای بیگانگان است، باقی بمانند. مع ذالک تنها پاسخ حکومت تاکنون محدود به اقداماتی نظیر برچیدن و برکنار کردن نفوذهای بی سر و صدا و موذیانه غربی از قبیل «مرد شش میلیون دلاری» از صحنه های تلویزیون بوده است.

نتیجه گیری:

حکومت عربستان سعودی احساس می کند که باید یک تعادل حساسی بین ادامه برنامه های نوسازی اقتصادی خود و حمایت از ساخت اجتماعی سنتی عربستان سعودی حفظ کند.

چنین به نظر می رسد که برای تحقق هدف اخیر حکومت دست به یک سلسله اقدامات سطحی و آرایشی به منظور مقاومت در مقابل نشانه های سطحی غربی کردن زده است. وزارت کشور عربستان سعودی که از نهادهایی است که به نحو بسیار مستقیم مسئول دفاع از اخلاقیات عمومی است از مسائل اساسی که جامعه عربستان سعودی را شکل می دهد، برداشتی بسیار جنبی دارد. تا زمانی که تغییر ریشه ای در سیاست اقتصادی و اجتماعی ظرف چند سال آینده صورت نگیرد، جریانهای تغییرات اجتماعی همچنان نیرومندتر خواهد شد. اگر قرار باشد که حکومت در مقابل این جریانها ایستادگی کند و یا آنها را تحت کنترل درآورد، اقداماتی بیش از نصب شیشه های سیاه در اتوبوسهای حامل دختران لازم خواهد بود.

دانیلز

منبع: اسناد لانه جاسوسی - جلد 4 - کتاب 4 - صفحه 380