سند شماره

سناریو برای حل بحران گروگان‌گیری

موضوع سند

متن سند

تلگرام سفارت در سوئد برای وزارت امور خارجه[1]

Z1923برن، 10 فوریه 1980،

781. تنها برای مشاهدۀ رئیس‌جمهور، وزیر ونس، وزیر کریستوفر و دکتر برژینسکی، ارسال‌شده ازطرف جردن و ساندرز.

موضوع:

سناریو برای حل بحران گروگان‌گیری.

1. سرّی ـ تمام متن.

2. ما نیمه‌شب شنبه، دو ساعت و تمام روز یکشنبه را با رابطین دیدار داشتیم.[2] بر این اساس معتقد هستیم که به یک سناریوی اصلاح‌شده (متن زیر) رسیده‌ایم. بخش‌های اصلی این طرح، همان‌هایی هستند که شما پیش‌تر تأیید کرده‌اید؛[3] به همراه یک متمم، بیانیه‌های رئیس‌جمهور کارتر و بنی‌صدر. تغییرات عمدتاً سبب می‌شوند دربارۀ گام‌هایی که برای تشکیل یک کمیسیون باید برداشته شود و نیز تشریح رخدادهایی که ناظر به پایان مأموریت آن و آزادی گروگان‌ها هستند، یک برنامۀ ‌زمانی دقیق‌تر ایجاد گردد. اگرچه اکنون زمان دقیق اجرای این سناریو را نمی‌توان تعیین کرد، ولی تأکید ما بر این است که این بازۀ زمانی بایستی کوتاه باشد و به نظر ما می‌شود آن را در کمتر از سه هفتۀ دیگر عملیاتی کرد.

3. یک پیشنهاد مهم خارج از سناریوی زیر این است که جردن (به همراه ساندرز) شنبۀ آینده (17 فوریه) به‌صورت مخفیانه با قطب‌زاده دیدار کنند. او برای انجام برخی امور کشور، قصد سفر به آتن، رم و پاریس را دارد. هدف از این ملاقات عبارت است از:

‌أ. نشان‌دادن حسن‌نیت در هر دو طرف؛

‌ب. تأیید یا اصلاح بخش‌های اعظم از سناریو، با این امید که بتوان موافقت قطب‌زاده را برای آزادی مستقیم گروگان‌ها، به‌جای پیمودن مسیر دوران گذار، یعنی انتقال آن‌ها به بیمارستان در تهران، جلب کرد؛

‌ج. رسیدن به درکی دربارۀ محتوای دو بیانیۀ رئیس‌جمهور که اکنون به سناریو افزوده شده است؛

‌د. بازبینی جزئیات موارد باقی‌مانده در سناریو.

ما می‌دانیم که این‌گونه ملاقات‌ها خطراتی را نیز ممکن است درپی داشته باشد؛ چراکه امکان افشای آن‌ها وجود دارد، ولی توصیه می‌کنیم که انجام شود تا دربارۀ آزادی شهروندانمان به اطمینان برسیم. سری‌ نگهداشتن این ملاقات‌ها به نفع هر دو طرف است. ازآنجاکه ما تقاضای ارتباط مستقیم را مطرح کرده‌ایم و آن‌ها نیز پذیرفته‌اند، انصراف ما به‌منزلۀ یک عقب‌نشینی تلقی خواهد شد.

4. ما پیگیری گام‌های فوری زیر را پیشنهاد می‌کنیم:

- جردن و ساندرز دوشنبه 11 فوریه به نیویورک می‌آیند و در اولین فرصت ممکن با والدهایم، درصورت امکان با حضور وزیر ونس، دیدار می‌کنند (اگر با این پیشنهاد موافقت شود، ما امیدوار هستیم که وزیر روز یکشنبه با والدهایم تماس بگیرد و هماهنگی برای انجام این دیدار را به‌صورت مخفیانه در محل اسکان والدهایم انجام بدهد).

- پرکت و مترجم به پاریس سفر می‌کنند تا با رابطین فرانسوی در طول هفته تماس بگیرند و هماهنگی لازم برای جلسۀ یکشنبه را انجام بدهند. رابطین ما هر روز ازطریق تماس تلفنی با تهران مرتبط هستند و ارتباط مستقیم برای حفظ این سناریو در صحنه ضروری است.

- اگر همیلتون بتواند حدود نیمه‌شب با اینجا تماس بگیرد و مشخص کند که آیا براساس این پیام پیش برویم یا خیر، بسیار کمک‌کننده خواهد بود.

5. ما می‌خواهیم تأکید کنیم که ضرورت دارد تا هر اقدام ممکن را برای محدودساختن آگاهی از جلسۀ یکشنبۀ آینده، در طرف خودمان انجام بدهیم.

6. آغاز متن.

سناریوی بازنگری‌شده

اول. اصول و فرایندها (بدون تاریخ نسبت‌به پیش‌نویس اولیه)؛

ایالات متحده و ایران توافق می‌کنند که:

1. اصل تثبیت یک سناریو را بپذیرند که اولین مرحلۀ آن به‌صورت دقیق تعریف خواهد شد و مراحل بعدی نیز با رخ‌دادن تحولات به‌صورت تفصیلی تشریح می‌شوند؛

2. این سناریو را با کمک افرادی که دو طرف تعیین می‌کنند، مدیریت نمایند؛

3. در چهارچوب این سناریو و گام‌های آن که ازقبل مشخص می‌شوند، حرکت کنند؛

4. اینکه نکات حاضر با هدف فراهم‌ساختن شرایط برای نیل به یک راهکار برای برون‌رفت از بحران کنونی از راه‌های مسالمت‌آمیز است.

دو. تشکیل کمیسیون تحقیق (تغییرات ترتیب تفصیلی وقایع را نشان می‌دهند. تمامی ساعاتی که در ادامه بیان شده است، براساس زمان در نیویورک است)؛

1. در جریان تأیید این سناریو، توافق شد که دبیرکل سازمان ملل، اقدام به تشکیل یک کمیسیون برای استماع شکایات ایران و نیز کمک به نیل به راه‌حل برای بحران بین ایران و آمریکا نماید. همچنین مقرر شد که ایران به کمیسیون اجازه بدهد تا با همۀ گروگان‌ها صحبت داشته باشد.

2. دوشنبه‌شب: دبیرکل والدهایم پیامی به قطب‌زاده ارسال کرد و آمادگی خود را برای اعزام کمیسیون پنج تا هفت‌نفره که پیش‌تر در ماه ژانویه بر سر آن‌ها توافق کرده بودند اعلام می‌کند. هدف این کمیسیون «استماع دعاوی ایران و فراهم‌ساختن زمینه برای نیل به راه‌حل برای بحران بین ایران و آمریکاست».[4]

3. سه‌شنبه: قطب‌زاده در پاسخ، موافقت خود را با سفر کمیسیون به تهران در طول هفته اعلام کرد و خواست که ایران گفت‌وگوی کمیسیون با همۀ گروگان‌ها را تصریح کند.[5]

4. سه‌شنبه‌شب: ایالات متحده پایان مخالفت خود را با تشکیل کمیسیون ازطریق ارتباط مستقیم با دبیرکل اعلام می‌کند.[6] در این پیام، آمریکا تصریح می‌کند که کمیسیون باید دعاوی هر دو طرف را بررسی نماید و برای آزادی سریع گروگان‌ها تلاش کند. در این زمان، ایالات متحده در انظار عمومی مواضع زیر را خواهد گرفت:

آمریکا با دبیرکل دربارۀ مفهوم یک کمیسیون گفت‌وگو می‌کند. آمریکا موضع خود را تا وقتی از حیطۀ اختیارات کمیسیون آگاه شود، حفظ خواهد کرد. ایالات متحده بارها مواضع خود را روشن ساخته است و نیازی نمی‌بیند که آن‌ها را تکرار کند. درحالی‌که ما براساس شرایط گذشته، با تشکیل کمیسیون مخالفت داشته‌ایم، ولی از هر اقدام سازمان ملل که می‌تواند منجر به آزادی گروگان‌ها شود و از قواعد بین‌المللی صیانت کند، حمایت خواهیم کرد.

5. سه‌شنبه‌شب: دبیرکل والدهایم پیام دوم را به قطب‌زاده ارسال می‌کند و در آن: الف. به‌صورت مختصر دربارۀ هدف کمیسیون به‌عنوان مأموریتی برای یافتن حقیقت (نه یک محاکمه) برای کمک به حل بحران سخن می‌گوید؛ ب. پیشنهاد عضویت پنج تا هفت نفر را در کمیسیون مطرح می‌کند.

دبیرکل در پیشنهاد تعداد اعضا، آگیلار[7] را به‌عنوان رئیس و چهار تا شش نفر دیگر را به‌عنوان اعضا معرفی خواهد کرد که شامل یک، احمد مختار امبو[8] (رئیس یونسکو)، دو، بجاوی[9] (نمایندۀ دائم الجزایر در سازمان ملل)، سه، پتیتی[10] (رئیس سابق کانون وکلای پاریس[11] و انجمن حقوق‌دانان کاتولیک[12])، چهار، مارتین انالز[13] (دبیرکل عفو بین‌الملل)، پنج، ابوسعید چودری[14] (رئیس‌جمهور سابق بنگلادش)، شش، داوودی[15] (مشاور رئیس‌جمهور سوریه حافظ اسد) یا شبح الرکابی[16] (رئیس اتحادیۀ کانون‌های وکلای سوریه[17]). اگر هریک از اعضای پیشنهادی مورد پذیرش ایران نباشند، این کشور می‌تواند پیشنهاد حذف یک یا دو نفر را بدهد.

6. بین سه‌شنبه و جمعه: یا خود بنی‌صدر ازطریق تماس تلفنی با دبیرکل یا امام ازطریق صدور بیانیه، تأیید می‌کند که به شورای انقلاب اجازه داده است تا بحران را حل‌وفصل نماید.[18] دبیرکل تا زمانی‌که تأییدیۀ مربوطه را ازسوی ایران دریافت نکند، کار را آغاز نخواهد کرد.

7. جمعه ساعت 4 عصر: دبیرکل، تشکیل کمیسیون و اهدافش، ازجمله خواست ایران برای گفت‌وگوی کمیسیون با همۀ گروگان‌ها را اعلام خواهد کرد.[19]

8. پس‌از صدور بیانیه توسط دبیرکل والدهایم: رئیس‌جمهور ایران ضمن اعلام عمومی تشکیل کمیسیون تحقیق به‌عنوان موفقیت دیپلماسی ایران، دیدار با گروگان‌ها را به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های تحقیق دربارۀ شکایات ایران دانست و بر خواست امام برای تکمیل سریع مأموریت کمیسیون تصریح می‌کند. رئیس‌جمهور ایران به دستگاه‌های دولتی دستور می‌دهد تا اسناد لازم را در اختیار کمیسیون قرار بدهند.[20]

9. پس‌از صدور بیانیه توسط ایران: ایالات متحده تصریح می‌کند که کمیسیون به‌منظور یافتن حقیقت، استماع دعاوی هر دو طرف، دیدار با همۀ گروگان‌ها و ارائۀ گزارش به دبیرکل، به تهران سفر می‌کند. آمریکا به‌صورت عمومی با بازجویی کمیسیون از گروگان‌ها در راستای تحقیقات، مخالفت خواهد کرد.

سه. فعالیت کمیسیون

1. کمیسیون تنها زمانی نیویورک را به مقصد تهران ترک می‌کند که بیانیۀ بالا توسط ایالات متحده صادر شود. هدف کمیسیون آغاز کار در تهران در اوایل هفتۀ آتی است.

2. کمیسیون جلسات خود را به‌صورت خصوصی برگزار می‌کند و اسناد و مدارک را از ایران دریافت خواهد کرد.

3. کمیسیون در اولین فرصت، از سفارت بازدید و با گروگان‌ها دیدار خواهد کرد.

4. به‌محض اینکه کمیسیون به جمع‌بندی رسید و پیش‌‌نویس گزارش خود را آماده کرد:

‌أ. به شورای انقلاب اعلام می‌کند که مبنای اصلی اعتبار گزارش، آزادی گروگان‌ها یا دست‌کم انتقال آن‌ها به بیمارستان است؛

‌ب. به شورای انقلاب اطلاع می‌دهد که آمادۀ بازگشت به نیویورک برای تحویل گزارش به دبیرکل است.

چهار. مراحل نهایی:

1. انتقال مسئولیت حفاظت از گروگان‌ها به دولت ایران و نگهداری آن‌ها در یک بیمارستان یا سفارت البته پس‌از خروج «دانشجویان». (روز 1)

2. بازگشت کمیسیون به نیویورک. (روز 1+1)

3. تحویل گزارش کمیسیون به دبیرکل که متضمن یافته‌های تحقیق و نیز پیشنهادهایی خواهد بود. انتشار گزارش به‌عنوان یکی از اسناد سازمان ملل. همچنین گزارش اصول زیر را به‌عنوان پیشنهادی برای همۀ دولت‌ها مطرح می‌کند:

- دولت‌ها باید در چهارچوب قوانین داخلی کشور خود، حق ایران را به رسمیت بشناسند و تحقق آن را تسهیل ببخشند:

‌أ. اقامۀ دعوی علیه شاه، خانواده‌اش و یا همراهانش براساس جنایات مورد ادعایی که در گزارش بیان شده است؛

‌ب. اقامۀ دعوی با هدف بازگرداندن دارایی‌هایی که براساس اشارۀ گزارش کمیسیون به‌صورت غیرقانونی توسط شاه، خانواده یا همراهانش از ایران خارج شده است.

(روز 1+2)

4. آزادی گروگان‌ها و خروج آن‌ها از ایران. (روز 1+3)

5. یک ساعت پس‌از خروج گروگان‌ها از ایران، دبیرکل بیانیه‌های رؤسای جمهور بنی‌صدر و کارتر را که پیش‌تر به تأیید ایران و آمریکا رسیده بود، منتشر می‌کند و قبل‌از اینکه کمیسیون ایران را ترک کند، نزد دبیرکل محفوظ می‌ماند.

‌أ. بیانیۀ ایران، به نادرستی اخلاقی نگهداشتن گروگان‌ها اذعان می‌کند، اظهار تأسف می‌کند، قول می‌دهد که قوانین بین‌المللی رعایت می‌شوند و بر خواست برای برقراری روابط عادی مبتنی بر احترام متقابل، برابری و قوانین بین‌المللی تأکید می‌کند.

‌ب. بیانیۀ ایالات متحده:

1. نکاتی را که در سه مورد بالا بیان شد، می‌پذیرد؛

2. بر درک شکایات و دعاوی ایران تصریح می‌کند و برای آن‌ها اظهار تأسف می‌نماید، ازجمله تصور کلی مبنی‌بر مداخلۀ آمریکا در امور داخلی ایران؛

3. حق مردم ایران را برای تصمیم‌گیری درمورد آیندۀ سیاسی کشور خود و نیز سیاست آمریکا برای احترام به این حق، تصریح می‌کند؛

4. بر خواست برای ایجاد روابط عادی مبتنی بر احترام متقابل، برابری و قوانین بین‌المللی تأکید می‌کند؛

5. ایجاد یک کمیسیون مشترک به‌منظور حل مشکلات دوجانبۀ باقی‌مانده (در تاریخی که توسط ایران و آمریکا به‌مدت یک ماه پس‌از روز اول، تعیین خواهد شد).

وین

[1]. Carter Library, National Security Affairs, Brzezinski Material, Country File, Box 31, Iran 2/80.

سرّی؛ غیرقابل انتشار.

[2]. اشاره دارد به روزهای 9 و 10 فوریه. ساندرز، پرکت و جردن با بورگه و ویلالون در هتل بلویو (Bellevue Hotel) برن ملاقات کردند (Crisis, p150). سیک بعدها به برژینسکی گلایه کرد که از سناریوی بورگه و ویلالون کنار گذاشته شده است و باید حضور دوبارۀ او برای همه شفاف گردد تا بدین‌ترتیب اعتبارش خدشه‌دار نشود.

Memorandum from Sick to Brzezinski, February 11; Carter Library, National Security Affairs, Staff Material, Middle East File, Box 32, Subject File, Iran [Retained] 2/80.

[3]. نک: سند 168.

[4]. والدهایم قطب‌زاده را از قصد خود برای تشکیل کمیسیون در 13 فوریه آگاه کرد و این جملۀ سناریو را تکرار کرد.

Department of State, Records of David D. Newsom, Under Secretary of State for Political Affairs, Subject Files, 1978–1981, Lot 81D154, Box 8, UN and Security Channel.

برای آگاهی از گزارش سفر والدهایم به ایران در ماه ژانویه، نک: سند 132.

[5]. قطب‌زاده این مرحله از سناریو را در قالب دو پیام محقق ساخت. پیام اول، 12 فوریه، به والدهایم اعلام کرد که ایران موافق است که کمیسیون «دربارۀ جنایاتی که شاه مخلوع مرتکب شده است و نیز پول‌هایی که توسط او و خانواده‌اش به سرقت رفته است، تحقیق کند؛ بر این اساس، کمیسیون می‌تواند با گروگان‌های آمریکایی نیز ملاقات کند». او در یادداشت دوم در تاریخ 13 فوریه، تأیید کرد که از پیامش «برداشت‌های گوناگونی» شده است؛ بنابراین تصریح کرد کمیسیون «در چهارچوب مأموریتش به شکایات ایران رسیدگی می‌نماید و برای حل سریع مشکل بین ایران و آمریکا، تلاش خواهد کرد.»

Department of State, Records of David D. Newsom, Under Secretary of State for Political Affairs, Subject Files, 1978–1981, Lot 81D154, Box 8, UN and Security Channel.

[6]. براساس پیام‌هایی که بین والدهایم و قطب‌زاده ردوبدل شده است، ونس جملات این بخش از سناریو را در پیامی به تاریخ 13 فوریه برای والدهایم بازگو کرده است.

Department of State, Records of David D. Newsom, Under Secretary of State for Political Affairs, Subject Files, 1978–1981, Lot 81D154, Box 8, UN and Security Channel.

[7]. Aguilar

[8]. Amadou-Mahtar M'Bow

[9]. Bedjaoui

[10]. Petitti

[11]. Paris Bar Association

[12]. Association of Catholic Jurists

[13]. Martin Ennals

[14]. Abu Sayeed Chowdhury

[15]. Daoudi

[16]. Sabah el Rikabi

[17]. Head of Union of Syrian Bar Associations

[18]. یازدهم تا پانزدهم فوریه. والدهایم روز 13 فوریه، تأییدیه برای آغاز کار را دریافت کرد و همچنین به‌صورت علنی در 19 فوریه اعلام کرد که خمینی و شورای انقلاب با کمیسیون موافقت نموده‌اند و آن را برای سفر به ایران دعوت کرده‌اند.

Vance, Hard Choices, p403–404.

[19]. والدهایم این بیانیه را در ساعت 12:30 ظهر 20 فوریه صادر کرد.

Telegram Tosec 45792/10049 to Vance, February 20; Department of State, Records of David D. Newsom, Under Secretary of State for Political Affairs, Subject Files, 1978–1981, Lot 81D154, Box 1, Iran NODIS Cables Feb 1980.

برای مشاهدۀ متن بیانیه و نیز نشست خبری والدهایم، نک:

U.N. Commission Plans Interviews with All Hostages,” Washington Post, February 21, 1980, p.A1. “

[20]. نک: سند 189.

منبع: - جلد - - صفحه