سند شماره

تحلیل شرایط سیاسی ایران

موضوع سند

متن سند

یادداشت اطلاعاتی که در سازمان سیا تهیه شده است[1]

[شمارۀ سند از طبقه‌بندی خارج نشده است.] واشنگتن، 19 نوامبر 1979

تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران

تأثیر و واکنش‌ها [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

به نظر می‌رسد که سران انقلابی ایران مصمم هستند تا منازعۀ مستقیم با ایالات متحده را ادامه بدهند. آیت‌الله خمینی و مشاورانش معتقدند که اکنون زمان مجازات آمریکا، به‌سبب حمایتش از شاه در گذشته است.

به‌علاوه، خمینی بدون شک از فرایند مبارزه با آمریکا برای نیروبخشیدن به انقلابش و منحرف‌کردن توجهات از مشکلات اقتصادی داخلی کشور استفاده می‌کند. آیت‌الله و همراهانش که روزبه‌روز بر تعصب انقلابی آن‌ها افزوده می‌شود، نگرانی چندانی نسبت‌به تأثیر اقداماتشان بر آیندۀ اقتصادی و سیاسی ایران ندارند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

اقدامات اقتصادی تا به امروز

ایرانی‌ها تاکنون چندین حربۀ اقتصادی ـ که برخی از آن‌ها مربوط به قبل‌از واقعۀ تسخیر سفارت آمریکاست ـ را با هدف اعمال فشار بر ایالات متحده به کار بسته‌اند:

- تمامی بانک‌ها و شرکت‌های بیمه ـ ازجمله هلدینگ‌های آمریکایی ـ پیش‌از وقوع تنش کنونی، ملی‌ شدند؛ درحالی‌که آن‌ها وعدۀ پرداخت غرامت سرمایه‌گذاری‌های آمریکا (صدمیلیون دلار برآورد می‌شود) را داده‌اند، اما هنوز هیچ پولی پرداخت نشده است.

- تحویل نفت به شرکت‌های آمریکایی، به‌دنبال اقدام آمریکا در ممنوع‌ساختن واردات محصولات پتروشیمی از ایران، متوقف شد؛ درحالی‌که این اقدام سبب افزایش بهای نفت شده است، ولی تأثیر زیادی بر بازارهای جهانی نخواهد داشت مادامی که تولید نفت ایران قطع نشود.

- خروج دارایی‌های ایران از ایالات متحده و شعب خارجی بانک‌های آمریکا، به‌عنوان یک تهدید مطرح شد. این کار در ابتدا، سبب ایجاد اختلال و سردرگمی در بازارهای مالی می‌شود و تا حدودی ارزش دلار را پایین می‌آورد، ولی ـ حتی اگر با مسدودساختن دارایی‌های ایران توسط آمریکا از آن جلوگیری نشود ـ تأثیر کمی خواهد داشت؛ البته مادامی که پول‌ها در حساب‌های معادل دلاری گذاشته شده باشند.

براساس گزارش‌ها، باقی‌ماندۀ سرمایۀ آمریکا در ایران (حدود سیصدمیلیون دلار)، ملی شده است. میزان قابل‌توجهی از تجهیزات و قطعات یدکیِ تحت مالکیت پیمانکاران آمریکایی نیز از این زمره هستند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ایالات متحده دارایی‌های ایران را مسدود، واردات نفت از ایران را ممنوع و صادرات هرگونه تجهیزات و ادوات نظامی به این کشور را متوقف کرده است. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

اقدامات اقتصادی ایران در آینده

اگرچه اولین جرقه‌های تقابل زده شده است، ولی هیچ‌‌یک از دو کشور ایران و آمریکا هنوز دست به سلاح اصلی اقتصادی خود نبرده‌اند. سلاح اصلی اقتصادی ایران قطع کامل صادرات نفت است. تغییرات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

‌أ. کاهش صادرات نفت به میزانی که پیش‌ازاین به آمریکا و شرکت‌های آمریکایی تحویل داده می‌شد؛

‌ب. گسترش دامنۀ ممنوعیت با هدف پوشش‌دادن کشورهایی که از ایالات متحده حمایت می‌کنند.

تأثیر این‌گونه اقدامات بستگی به واکنش سایر تولیدکنندگان نفت خواهد داشت؛ آن‌ها می‌توانند: الف. هیچ‌ اقدامی انجام ندهند (محتمل است)؛ ب. به نشانۀ حمایت از ایران، تولید خود را متوقف کنند (بعید است)؛ ج. برای جبران کاهش میران نفت، تولید خود را افزایش بدهند (محتمل است). [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ایران تا زمانی که تهدیدی جدی ازسوی آمریکا را حس نکند، به‌احتمال فراوان، اقداماتی با شدت‌ کمتر را در دستور کار قرار می‌دهد. در این زمینه می‌توان موارد زیر را برشمرد:

- امتناع از دریافت پول نفت به دلار: با توجه به اینکه درحال‌حاضر 70 درصد پول نفت ایران به دلار پرداخت می‌شود (پانزده‌میلیارد دلار در سال)، این اقدام سبب ایجاد اختلالات ناچیز و مقطعی در بازارهای پولی جهان خواهد شد.

- جلوگیری از پرداخت بدهی‌ها به ایالات متحده: مجموع بدهی ایران به آمریکا به سه‌میلیارد دلار می‌رسد و سود این رقم در سال نیز بالغ بر نیم‌میلیارد دلار است. براساس گزارش‌ها، بانک‌های آمریکایی رقمی حدود یک‌میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشدۀ ایران را برای تأمین منافع خود درصورت وقوع این اتفاق، مصادره کرده‌اند.

- تبدیل تمامی دارایی‌های نقدی دلاری به سایر ارزها: این کار فشار زیادی بر ارزش دلار وارد می‌آورد و سبب کاهش ارزش آن می‌شود. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

اقدامات متقابل احتمالی ازجانب آمریکا

اقدامات متقابل اقتصادی ازسوی ایالات متحده، عمدتاً شامل توقف واردات از ایران می‌شود. بعداز انقلاب ایران، روند واردات ایران دستخوش تغییرات چشمگیری شده است. صادرات به ایران، در صدر آن‌ها کالاهای اساسی و نیمه‌تولیدی، در مقایسه با سال 1978، امسال حدود 70 درصد ازنظر ارزش، کاهش داشته است. واردات مواد غذایی که نسبت‌به سال گذشته 25 درصد کاهش دارد، همچنان یک‌چهارم نیاز ایرانی‌ها را تأمین می‌کند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ایران وابستگی خاصی به واردات محصولات کشاورزی زیر دارد:

- واردات روغن گیاهی تقریباً 80 درصد مصرف داخلی را تأمین می‌کند؛ کمبودهایی در این زمینه گزارش شده است.

- ذرت خوشه‌ای و سایر دانه‌های خوراکی وارداتی، نزدیک به 60 درصد مصرف داخلی را پوشش می‌دهند؛ موجودی‌ها کم است.

- واردات برنج حدود 40 درصد مصرف داخلی را تأمین می‌کند؛ موجودی کنونی احتمالاً برای یک یا دو ماه کفایت کند.

- گندم وارداتی به‌اندازۀ 15 تا 20 درصدِ مصرف کشور است؛ ذخایر کنونی احتمالاً برای یک‌ونیم ماه جواب‌گوست.

- واردات گوشت گوسفند و گاو حدود 20 درصد مصرف داخلی را تأمین می‌کند؛ براساس گزارش‌ها، موجودی کنونی کشور بسیار پایین است. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ایالات متحده، آلمان غربی،[2] ژاپن، بریتانیا، ایتالیا و فرانسه (به‌ترتیبی که گفته شد)، مهم‌ترین تأمین‌کنندگان این محصولات برای ایران در طول چند سال گذشته بوده‌اند. بالغ بر 70 درصد واردات ایران در سال 1978، از این کشورها صورت گرفته است.

امسال، به‌دلیل اهمیت دوچندانی که مواد غذایی پیدا کرده است و نیز تلاش ایران برای متنوع‌ساختن شرکای تجاری خود، استرالیا، نیوزلند و برخی از کشورهای کمتر توسعه یافته نیز ـ به‌ویژه صادرکنندگان شکر ـ حائز اهمیت شده‌اند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

حدود سه‌چهارم تجارت بین‌المللی ایران به بندر خلیج‌فارس، خرمشهر، بندر خمینی، بوشهر و بندرعباس وارد می‌شود خرمشهر که به‌طور سنتی مجهزترین و مدرن‌ترین بندر است (بندر خمینی در سال 1978 درزمینۀ میزان دادوستد تجاری از آن پیشی گرفت)، عمدتاً تجارت بخش خصوصی را پوشش می‌دهد؛ این درحالی است که بندر خمینی مخصوص کالاهای واردشده توسط دولت است. بندر خرمشهر بالای شط‌العرب قرار دارد و توسط ایران و عراق، باهم مورداستفاده قرار می‌گیرد. مابقی تجارت خارجی ایران، ازطریق راه‌آهن و جاده‌های ارتباطی با ترکیه، شوروی و نیز بنادر کوچک در دریای خزر انجام می‌شود. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

آسیب‌پذیری ایران از تحریم‌های اقتصادی

اهرم‌‌های فشار اقتصادی در دسترسِ آمریکا عبارت‌اند از:

‌أ. ‌تحریم یک‌جانبۀ موردی یا کامل علیه ایران؛

‌ب. یک تحریم جمعی توسط ایالات متحده و متحدین اصلی‌اش؛

‌ج. محاصرۀ دریایی توسط آمریکا البته که محاصرۀ دریایی بیشترین اختلال را در اقتصاد ایران به وجود خواهد آورد. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

وضع تحریم یک‌جانبه بر صادرات

تحریمی که ایالات متحده به‌تنهایی اجرا کند، فشار اقتصادی ناچیزی بر ایران وارد خواهد ساخت. به‌غیراز چند مورد استثنا، امکان دسترسی به تأمین‌کنندگان دیگر، نسبت‌به اکثر مواد وارداتی ایران ازجمله مواد غذایی وجود دارد. توقف روند صادرات مواد غذایی از آمریکا به ایران، ممکن است که تنها چند ماه سبب بروز اختلال در این کشور بشود. حتی قبل‌از بروز تقابل اخیر، ایرانی‌ها مشغول تنوع‌بخشی به منابع واردات محصولات کشاورزی بودند تا از میزان وابستگی خود به آمریکا بکاهند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

- واردات روغن گیاهی ـ نیمی از آن معمولاً از آمریکا انجام می‌شود ـ را می‌توان از آمریکای جنوبی[3] و اروپای غربی[4] انجام داد؛ گرچه کشور با تأخیر زیادی در این زمینه مواجه خواهد شد. برای مثال، برزیل صادرات روغن سویا را تا زمان پایان دور بعدی خُردکردن محصول در مارس، متوقف کرده است.

- برنج ـ درحال‌حاضر تقریباً تمام برنج ایران ازسوی ایالات متحده تأمین می‌شود ـ از سایر منابع به‌ویژه ژاپن، قابل‌تحصیل است.

- گندم در بازار جهانی موجود است؛ درحالی‌که آمریکا، زمانی 90 درصد واردات ایران را به خود اختصاص داده بود. تهران ازطریق توافق با استرالیا و ترکیه، به‌ترتیب برای واردات 520,000 و 50,000 تُن گندم، به‌شکلی چشمگیر، تأمین‌کنندگان این محصول را افزایش داده است. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

کنترل فرایند انتقال مواد غذایی آمریکایی ازطریق یک کشور سوم بسیار دشوار است. صادرکنندگان، خلیج‌فارس و پاکستان را به‌عنوان مقاصد خود تعیین کرده‌اند تا بدین‌وسیله بر مشکلات ناشی از امتناع باربران آمریکایی لنگرگاه، از بارگیری محموله‌های باری مربوط به ایران غلبه کنند.

همچنین در ماه‌های اخیر، گزارش‌هایی از صادرات محموله‌های عظیم برنج آمریکا به دبی منتشر شده است که بدون شک قرار است از آنجا به ایران ارسال شوند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

درحالی‌که سایر کشورهای صنعتی، ازجمله کشورهای اروپای شرقی[5] و اتحادیۀ جماهیر شوروی، درنهایت جایگزین ایالات متحده به‌عنوان تأمین‌کنندگان بیشتر مواد خام و قطعات یدکی می‌شوند، ولی همچنان تأمین برخی از کالاها، دست‌کم برای مدت طولانی، تنها توسط آمریکا امکان‌پذیر است.

مهم‌ترین این کالاها عبارت‌اند از: تجهیزات و ادوات نظامی، قطعات یدکی هواپیماهای مسافربری، کمپرسورهای توربین‌ها برای لوله‌های گاز، پمپ‌ها، دکل‌های حفاری، تجهیزات نیروگاهی و مخابراتی. اینکه تحریم موارد بالا چه زمانی تأثیر خود را خواهد گذاشت، تا حدودی بستگی به میزان موجودی آن‌ها در ایران دارد. درحالی‌که ما اطلاعات دقیقی نسبت‌به تعداد موجود از آن‌ها در ایران نداریم، ولی الگوهای تجاری جدید این کشور نشان می‌دهند که ذخایر ایران از این‌گونه تجهیزات و وسایل بسیار پایین است.

ذخایر نفت سفید که اوایل امسال در سطح پایینی قرار داشت، دوباره افزایش یافته است و بنابراین مادامی که پالایشگاه‌های نفت درحال فعالیت هستند، نفت سفید یک معضل به حساب نمی‌آید. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

تحریم جمعی توسط غرب

مادامی که روند تولید نفت ایران ادامه داشته باشد، اعمال ممنوعیت جمعی بر صادرات به ایران، احتمالی بعیدالوقوع است. با توجه به وابستگی شدید ژاپن، اروپای غربی و کشورهای مهم کمتر توسعه یافته، مانند برزیل، به نفت ایران و بدترشدن شرایط اقتصادی داخلی‌شان، آن‌ها با هرگونه اقدامی که منجر به قطع صادرات نفت شود، مخالفت خواهند کرد.

اقدام جمعی حتی توسط تعداد معدودی از کشورها، بی‌شک دشوار است؛ همان‌گونه که از ناتوانی ایالات متحده در جلب حمایت برای تحریم تجاری خود علیه کوبا پیداست. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ممکن است پس از انجام یک اقدام تحریک‌آمیز شدید ازسوی ایران ـ توقف صادرات نفت یا کشتن گروگان‌های سفارت آمریکا ـ یک تحریم صادراتی جمعی، عملی باشد. چنین اقدامی، اگر به‌شکلی سخت‌گیرانه اجرایی شود، حدود سه‌چهارم کل واردات ایران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ ازجمله بیش از 50 درصد کل مواد غذایی وارداتی و نیز اکثر محصولات صنعتی و تولیدی وارداتی.

مشکلاتی که بر سر راه کنترل تحریم تنها توسط آمریکا وجود دارد، درمورد تحریم جمعی نیز صادق است. اگرچه اتحادیۀ جماهیر شوروی و سایر تأمین‌کنندگان که عمدتاً کشورهای کمتر توسعه یافته‌اند، نمی‌توانند جایگزین کل تجارت تحریم‌شده باشند، ولی می‌توانند بیشتر اقلام وارداتی ضروری را تأمین کنند؛ به‌ویژه، جایگزین‌کردن قطعات یدکی موردنیاز صنعت ایران که پیش‌از این عمدتاً توسط غرب تأمین می‌شد، دشوار خواهد بود. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

محاصرۀ دریایی

محاصرۀ دریایی مؤثر ایران، آثار مختل‌کنندۀ جدی را بر اقتصاد این کشور خواهد گذاشت. حمایت بین‌المللی از محاصرۀ دریایی، بستگی به این دارد که آیا این کار به‌عنوان یک اقدام یک‌جانبه ازسوی آمریکا تلقی می‌شود یا یک واکنش متقابل به اقدامات شدید ایران. مگر اینکه رفتارهای تحریک‌آمیز بیشتری ازسوی ایران صادر شود وگرنه چنین اقدامی با مخالفت شدید کشورهای اصلی واردکنندۀ نفت روبه‌رو خواهد شد. اگر این محاصره یک واکنش متقابل به حساب آید، حامیان بیشتری در غرب پیدا خواهد کرد. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

تاریخ نشان داده است که تلاش برای قطع خطوط ارتباطی یک کشور برای طولانی‌مدت، بعید است که با موفقیت کامل همراه باشد؛ درحالی‌که محاصرۀ دریایی سبب افزایش هزینۀ حمل‌ کالا از ایران و بروز اختلالات اقتصادی شدید می‌شود، واردات اقلام ضروری ازطریق راه‌های ارتباطی آبی و خاکی کشور با شوروی و به میزانی کمتر، ترکیه و پاکستان، همچنان امکان‌پذیر است.

این کانال‌های حمل‌ونقل ظرفیت انتخابی حدود هفت‌میلیون تن در سال را ایجاد کرده‌اند؛ بااین‌وجود، بیشترین میزان کالایی که ازطریق این مسیرها در سال‌های اخیر جابه‌جا شده است، سه‌میلیون تن بوده است. اکنون واردات ایران به 7.75میلیون تن در سال می‌رسد که در مقایسه با سال گذشته، به نصف رسیده است. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

در شرایط کنونی، مسیرهای شمال غرب ایران، به یک نقطۀ مرکزی جابه‌جایی کالاهای اولویت‌دار تبدیل شده است. شوروی در بخش ریلی می‌تواند میزان راه‌های ارتباطی ریلی با ایران را در منطقۀ جلفا افزایش دهد؛ البته این دو خط آهن، ازنظر فواصل بین ریل‌ها، با یکدیگر تفاوت دارند؛ بنابراین برای حمل کالا یا باید تنظیم چرخش‌های قطار تغییر کند، یا از راه سوم روند حمل کالا ادامه بیابد.

اگر استفاده از کامیون برای جابه‌جایی کالاها شتاب قابل‌‌توجهی بگیرد، ایرانی‌ها به‌زودی با مشکل جاده و نیز نگهداری فنی از کامیون‌ها مواجه می‌شوند (به‌ویژه با توجه به اینکه جریان واردات قطعات یدکی مختل می‌شود) و درنتیجه امکان استفاده از بزرگ‌راه به‌عنوان یک گزینۀ جایگزین کم‌رنگ‌تر خواهد شد. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است]

دیگر گزینه‌های جایگزین عبارت‌اند از ارتباط ریلی و جاده‌ای محدود با ترکیه و پاکستان. مسیر جاده‌‌ای و ریلی پاکستان به زاهدان در ایران می‌رسد. بااین‌وجود، زاهدان مسیر ریلی‌ای که آن را به سایر شهرهای ایران متصل کند، ندارد و جاده‌های نامناسبی دارد؛ به این دلیل، کالاهای با اولویت بالا که از پاکستان می‌آیند، احتمالاً ازطریق فرودگاه زاهدان با هواپیما جابه‌جا می‌شوند. در طول جنگ اخیر پاکستان ـ هندوستان، زاهدان مکانی برای ترابری هوایی به‌منظور پشتیبانی از پاکستان به ‌شمار می‌رفت. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ستون اصلی در هر عمل ترابری هوایی منطقه‌ای، پنجاه هواپیمای سی ـ130 و نه فروند هواپیمای 787 نیروی هوایی ایران به همراه پنج هواپیمای 707 و 320 سی[6] ایران‌ایر هستند. درمجموع، این ناوگان می‌تواند با 64 هواپیما، نزدیک به 1700 تُن کالا را در هر بار جابه‌جا کند. برآورد ما این است که سه‌چهارم مجموع این ناوگان هوایی در همان ابتدا، برای انجام مأموریت‌های ترابری آماده باشند. درهرصورت، یک عملیات ترابری هوایی مستمر و هماهنگ، بعداز مدت کوتاهی با مشکلات نگهداری فنی هواپیماها مواجه خواهد شد. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

آستانۀ تحمل ایران

در طول تاریخ، نسبت‌به کارآمدی تحریم‌های تجاری در وادارساختن کشورها برای دست‌زدن به اقدامی مخالف با منافع ملی‌شان، غلو شده است؛ برای مثال، درمورد تحریم کوبا توسط آمریکا، مردم کوبا خواستند و توانستند صرفه‌جویی و قناعت بیشتری بکنند.

خمینی می‌تواند با تمرکز بر مفهوم شهادت در اسلام شیعه، حمایت تودۀ مردم، به‌ویژه طبقۀ فقیر را جلب کند؛ بااین‌وجود، اختلال زیاد در تأمین کالاها تقریباً به‌شکلی قطعی، سبب افزایش مخالفت‌ها و اعتراضات میان طبقات متوسط و بالای جامعه خواهد شد. بازاری‌ها که حامیان مالی و سرمایه‌گذاران انقلاب بودند، ضربۀ محکمی از تحریم‌های اقتصادی خواهند خورد؛ حمایت آن‌ها از خمینی در زمان حاضر نیز به‌سبب بدترشدن شرایط اقتصادی کم‌رنگ شده است. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

فوری‌ترین فشاری که مستقیم بر خمینی وارد می‌آید، احتمالاً به‌دلیل توقف تأمین تجهیزات و ادوات نظامی ایران ازسوی آمریکا خواهد بود؛ درحالی‌که او نسبت‌به مشکلات اقتصادی و سیاسی داخلی ناشی از اقداماتش نگرانی چندانی نشان نداده است، ولی ممکن است که نبود تجهیزات نظامی او را دچار آشفتگی کند؛ چراکه وضعیت نظامی ایران اسف‌بار است و روابط این کشور با عراق نیز تیره‌وتار شده است.

واقع‌بین‌ترین نیروهای ارتش ایران نیز اکنون می‌دانند که آن‌ها از پس عراقی‌ها برنمی‌آیند. با توجه به اینکه تحریم‌های آمریکا منجر به بدترشدن وضعیت نظامی کشور می‌شود، دیدگاه‌های این افراد، به‌احتمال فراوان به قم منتقل می‌شود و بی‌شک در آنجا نگرانی‌های شدیدی را سبب خواهد شد. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

زمان‌بندی اقدامات آمریکا نیز تأثیر بسزایی در عزم و ارادۀ مردم ایران دارد. اقداماتی که آمریکا بدون صدور محرک‌های شدید قبلی ازسوی طرف مقابل انجام می‌دهد، احتمالاً موجب تحکیم حمایت ایرانی‌ها از نهضت ضدآمریکایی خمینی خواهد شد.

تمامی مشکلات اقتصادی ـ ازجمله آن‌هایی که از آغاز انقلاب بروز کرده‌اند ـ با مقصر شناخته شدن آمریکا توجیه می‌شوند. در غیاب آنچه که ایران اقدامات تحریک‌کنندۀ جدید می‌داند، این شانس وجود دارد که درنهایت توجه آن به‌سمت شرایط اقتصادی داخلی معطوف شود.

انقلاب، بهبود شرایط اقتصادی را که همه به آن امید داشتند، محقق نساخت. بی‌شک، برای بسیاری شرایط را بدتر کرده است؛ ازجمله جمعیت زیاد کارگران بیکارشده در شهرها و دلسردی رو به گسترش است. همچنین، روزبه‌روز ایرانی‌های بیشتری نسبت‌به تفکرات اسلامی بنیادگرایی که ایران امروز را هدایت و راهبری می‌کند، احساس ناراحتی و عذاب می‌کنند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

دست‌کم در ابتدای کار، کارگران شهرنشین سخت‌ترین هدف برای تحریم‌های تجاری خواهند بود. این گروه که امیدوار بودند بتوانند از تشکیل دولت جدید اسلامی نفع و بهره‌ای ببرند، به‌جای آن با بیکاری، افزایش تورم و کمبود کالاها مواجه شده‌اند.

با توجه به خروج مدیران رده‌متوسط و بالا و نیز تکنیسین‌های ماهر از کشور، بعید است که صنعت، با وجود بار مضاعفی که تحریم‌های تجاری تحمیل می‌کند، حتی بتواند همین میزان کارایی پایین کنونی خود را نیز داشته باشد؛ ازاین‌رو، با افزایش بیکاری و بروز کمبودهای مضاعف در کشور، تحریم یا محاصرۀ تجاری می‌تواند استیصال بسیاری از گروه‌های ذی‌نفع اجتماعی ـ اقتصادی را تشدید کند. این احساس درماندگی و خشم ممکن است علیه دولت خمینی و نیز ایالات متحده تخلیه شود. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

واکنش‌ها و مواضع کشورهای خارجی تا به امروز

واکنش‌های مقامات کشورهای خارجی درقبالِ تقابل ایران ـ آمریکا، همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، بی‌سروصدا و در انظار عمومی، متعادل بوده است؛ ولی دولت‌های خارجی در خفا، به‌نوعی بیشتر حامی اقدامات آمریکا بوده‌اند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

بیشتر کشورهای عربی به‌صورت خصوصی، تسخیر سفارت آمریکا را محکوم کرده‌اند و فقط کشور لیبی از ایران حمایت نموده است. بسیاری از اعراب تصور می‌کنند که رژیم ایران اسلام را بدنام می‌کند. همچنین، اعراب ساکن شبه‌جزیرۀ عربستان از جنگ‌‌طلبی شیعی جدید که توسط خمینی به جلو رانده می‌شود، واهمه دارند. عراق از همه بیشتر در ابراز احساسات ضدایرانی پرسروصدا بوده است. مقامات این کشور از لغو توافق امنیتی 1975 ایران ـ عراق سخن گفته‌اند‌ و به حمایت از ادامۀ فشارهای آمریکا بر خمینی اشاره کرده‌اند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

بااین‌وجود، کشورهای عربی نسبت‌به روندی که مسدودسازی دارایی‌های ایران توسط آمریکا ایجاد می‌کند، ابراز نگرانی کرده‌اند. به‌عنوان نمونه، براساس گزارش‌ها، امارات متحدۀ عربی اقدام آمریکا را نابجا دانسته‌ و معتقد است که این کار سبب بازنگری امارات و سایر کشورهای تولیدکنندۀ نفت در سیاست‌های سرمایه‌گذاری خارجی خواهد شد.

هیئت اعزامی لیبی به اجلاس وزرای امور خارجۀ کشورهای عربی که در تونس برگزار شد، خواستار اقدام تلافی‌جویانۀ کشورهای عرب علیه ایالات متحده شد. ابتکار لیبی فقط با حمایت ضعیف سوریه همراه بود و دست‌آخر نیز قاطعانه در کنفرانس رد شد تا نشانه‌ای از همراهی قابل‌توجه اعضا با موضع آمریکا باشد. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

واکنش‌های کشورهای صنعتی اصلی متعادل شده است. نبود میل ظاهری برای همراهی با اقدامات آمریکا ممکن است به‌خاطر نگرانی از امکان بروز اختلال در بازار نفت و نیز بازارهای مالی بین‌المللی باشد. واکنش به توقف خرید نفت ایران توسط آمریکا گرچه مثبت و حاکی از حمایت است، ولی به‌شدت کم‌سروصدا و مخفیانه بوده است. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

تصمیم ایالات متحده برای مسدودساختن دارایی‌هایی رسمی ایران در کشورهای دیگر چند مشکل برای این دولت‌ها ایجاد می‌کند، ولی تقریباً همۀ آن‌ها مشروعیت اقدام آمریکا را زیر سؤال برده‌اند؛ بااین‌وجود، به نظر می‌رسد که نوعی توافق کلی بر سر این موضع وجود دارد که در مقطع کنونی مسئلۀ مشروعیت درعمل پیگیری نشود.

تمامی گزارش‌های موجود حاکی از این هستند که فرمان تحریم صادرشده ازسوی آمریکا، تأثیر بسزایی در کشورهای دیگر به جای گذاشته است؛ به‌ویژه در بریتانیا که بخش عظیمی از سرمایه‌های ایران را در خود جای داده است. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

چشم‌اندازهای همکاری خارجی با تحریم‌های دیگر آمریکا

اگر گروگان‌های آمریکایی آسیبی نبینند و سایر کشورها به‌شکلی مستقیم‌تر تحریک نشوند، چشم‌اندازها برای حمایت فعال خارجی از اقدامات متقابل دیگر آمریکا بر ضد ایران، بسیار ضعیف خواهد بود. کشورهای اروپای غربی و ژاپن همچنان تاحدامکان، بی‌سروصدا حرکت می‌کنند و رفتار و واکنش سایر کشورهای عضو اپک[7] را به‌دقت زیرنظر دارند. همچنین آن‌ها به‌احتمال فراوان، به تمجید از قاطعیت آمریکا ادامه خواهند داد، در مخالفت با اقدام نظامی سخن می‌گویند و سعی می‌کنند تا جایی که ممکن است، خارج از گود باقی بمانند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

این درخواست که برزیل ـ یک صادرکنندۀ مهم مواد غذایی به ایران ـ به نظام تحریم بپیوندد، با مخالفت شدید روبه‌رو خواهد شد؛ به این دلیل که برزیل بدون دلیل، کشوری را که منبع نفت است، عصبانی می‌کند و بازاری را که ظرفیت سوددهی دارد، به تعطیلی می‌کشاند؛ البته اگر محرک‌ها و انگیزه‌های مناسب، مانند تضمین‌ آمریکا برای جبران کمبود نفت مطرح شود، در آن صورت، برزیل احتمالاً برای مشارکت در تحریم متقاعد خواهد شد. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

اگر ایران تولید نفت را متوقف کند، شش کشور[8] مؤسس جامعۀ کشورهای اروپایی و برزیل ممکن است برای همکاری با ایالات متحده درزمینۀ اجرای یک تحریم جمعی، رغبت پیدا کنند. در چنین شرایطی، سایر اعضای آژانس بین‌المللی انرژی، یحتمل خواستار این می‌شوند که آمریکا، دست‌کم سهم خود را از بار کاهش عرضۀ نفت، بر اساس مصرف کل کشورش، به ‌دوش بکشد.

مشارکت کامل در وضع یک تحریم جمعی بعید به نظر می‌رسد؛ به‌طور خاص، کشور ترکیه تمایلی برای متوقف‌ساختن تجارت فرامرزی در غیاب مشوق‌های غربی نخواهد داشت؛ درحالی‌که برزیل احتمالاً با یک تحریم تجاری موافقت می‌کند، ولی ممکن است از این فرصت برای ارائۀ درخواست تغییر چشمگیر شرایط بازپرداخت بدهی‌های خارجی خود استفاده کند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

همچنین حمایت و واکنش کشورهای عربی، به زمان‌‌ وقوع اتفاقات وابسته است. اگر ایالات متحده تحریم شدید را در شرایط سلامتی گروگان‌ها و ادامۀ عرضۀ نفت وضع کند، می‌توان انتظار واکنش منفی محکم ازسوی کشورهای عربی را داشت. امکان دارد که کاهش تولید نفت توسط این کشورها نیز این موضع‌گیری را همراهی کند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

حتی اگر تحریم تجاری یا محاصرۀ دریایی اقدام تحریک‌آمیز ایران را به‌ دنبال داشته باشد، کشورهای عربی آشکارا آن را محکوم خواهند کرد؛ البته مادامی که حضور یک جایگزین رادیکال‌تر بعید باشد، بسیاری از آن‌ها در خفا، از کناررفتن خمینی خرسند می‌شوند.

بسیاری از این کشورها نیز تمایل دارند تا ایالات متحده را با موضع‌گیری محکم ببینند. عراقی‌ها اظهار داشته‌اند که اگر سایر اعضای اپک، برای جبران کاهش عرضۀ نفت ایران، تولید خود را افزایش دهند، امکان دارد با عدم ابراز مخالفت، غیرمستقیم به این مسئله کمک کنند. [علامت نشان‌دهندۀ سطح طبقه‌بندی از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

[1]. Central Intelligence Agency, Office of the Director of Central Intelligence, Job 81M00919R: Executive Registry Subject Files (1976–1979), Box 14.

به‌کلی سرّی؛ [سطح دسترسی از طبقه‌بندی خارج نشده است].

[2]. West Germany

[3]. South America

[4]. Western Europe

[5]. Eastern Europe

[6]. 320C

[7]. OPEC

[8]. Big Six

منبع: - جلد - - صفحه