سند شماره

مسئله چارچوب امنیتی در خلیج فارس

موضوع سند

متن سند

خلاصۀ نتایج جلسه کمیتۀ هماهنگی ویژه[1]

واشنگتن، 5 سپتامبر 1980، 10:35ـ9 صبح

موضوع:

پیگیری مسئلۀ چهارچوب امنیتی در خلیج‌فارس ـ هفده

شرکت‌کنندگان:

وزارت امور خارجه

وزیر ادموند موسکی

معاون وزیر، وارن کریستوفر

هارولد ساندرز، مشاور وزیر در امور خاور نزدیک و جنوب آسیا

وزارت دفاع

وزیر هارولد براون

سفیر رابرت کومر، معاون سیاسی

ستاد مشترک نیروهای مسلح

رئیس ژنرال دیوید جونز

سپهبد جان پاستی

سازمان سیا

رئیس استانسفیلد ترنر

رای هافستاتلر، مدیر، ادارۀ تحقیقات راهبردی

ادارۀ مدیریت و بودجه

جان وایت، معاون

کاخ سفید

زبیگنیف برژینسکی

شورای امنیت ملی

ژنرال ویلیام اودوم

ژنرال جاسپر ولش

کاپیتان گری سیک

خلاصۀ نتایج

دکتر برژینسکی در ابتدای جلسه، اولویت‌ها و هدف‌ها را برشمرد: اول، موضوع سند غیررسمی برای گرومیکو؛ دوم، ارائۀ اطلاعات به متحدین؛ سوم، اقدامات احتمالی وزارت دفاع. (به‌کلی سرّی)

سند غیررسمی برای گرومیکو

بین دکتر برژینسکی و هارولد براون از یک سو و موسکی و کریستوفر ازسوی دیگر دربارۀ تصریح سند غیررسمی گرومیکو به اینکه اقدام نظامی شوروی در ایران به تقابل نظامی مستقیم با ایالات متحده منجر خواهد شد، بحث مفصل و طولانی شکل گرفت. (به‌کلی سرّی/ سرّی)

دکتر برژینسکی معتقد بود اینکه مطابق با پیش‌نویس سند غیررسمی به شوروی قول بدهیم که در ایران مداخله نخواهیم کرد و هم‌زمان نسبت به استفادۀ آمریکا از توان نظامی درصورت حملۀ شوروی به ایران صراحت نداشته باشیم، ممکن است برای شوروی به‌منزلۀ دعوت به حمله تلقی گردد. براون نیز تقریباً استدلال مشابهی را مطرح کرد. (به‌کلی سرّی/سرّی)

موسکی و کریستوفر این‌گونه استدلال کردند که ما نباید تن به گزینه‌ای در آینده بدهیم تا از تقابل نظامی با شوروی بر سر ایران جلوگیری کنیم؛ چراکه در برخی موارد همچون حالتی که یک یا دو لشکر اتحاد جماهیر شوروی، تنها وارد تبریز شوند، حمایت کنگره و مردم کافی برای اقدام نظامی آمریکا وجود نخواهد داشت. موسکی مدعی شد که خطر تهدید دروغین ازسوی ما وجود دارد؛ چراکه ما از توان نظامی کافی برای شکست شوروی در ایران برخوردار نیستیم. به نظر کریستوفر وقتی خودمان اطمینان کافی از مقاصد و اهدافمان نسبت به موضوع اقدام نظامی نداریم، نباید در مواجهه با شوروی نیز صراحت داشته باشیم. (به‌کلی سرّی/سرّی)

بدین‌ترتیب دیگران نیز وارد بحث شدند. (خیلی محرمانه)

دکتر برژینسکی و براون به نمونۀ برلین اشاره کردند، به‌عنوان مکانی که ما توانایی انجام یک دفاع موفق را نداشتیم؛ ولی بااین‌حال، توانستیم شوروی را با اجتناب از ابهامات، نسبت به واکنش احتمالی خودمان مهار کنیم. (به‌کلی سرّی/سرّی)

براون اصرار داشت که نگاه مشابهی به مسئلۀ پاسخ نظامی در این موضوع داشته باشیم. می‌توانیم چینی‌ها را تجهیز و مسلح کنیم. (به‌کلی سرّی/ سرّی)

دکتر برژینسکی در پاسخ گفت: «بعید است چینی‌ها در حالتی که ایالات متحده نخواهد وارد جنگ در ایران شود، وارد جنگ با شوروی شوند.» (به‌کلی سرّی/ سرّی)

موسکی دوباره به دیدگاه ستاد مشترک نیروهای مسلح در جلسۀ پیشین کمیتۀ هماهنگی ویژه دربارۀ توانایی ما برای انجام اقدامات دفاعی در ایران، اشاره کرد.[2] نبود یک توانایی نظامی مؤثر موسکی را آزار می‌دهد. وقتی براون و دکتر برژینسکی یک بار دیگر اظهار داشتند که در طول سال‌های اولیه پس‌از جنگ جهانی دوم، ما ازنظر نظامی آمادگی دفاع از اروپا را نداشتیم، موسکی تأکید کرد که شرایط آن زمان متفاوت بوده است، ما دست‌کم نیروهایی در اروپا داشتیم. «اگر تنها نیاز به یک نیروی جلودار است، همان‌گونه که کومر بر نقش دو یا سه دسته از نیروهای آمریکایی در ایران تأکید داشت، پس چرا ما شاهد حضور لشکرهای ایالات متحده در اروپا هستیم؟ شاید بهتر باشد که بعضی از آن‌ها را از اروپا خارج کنیم.» (به‌کلی سرّی/ سرّی)

دکتر برژینسکی تلاش کرد تا خط سیر تحلیل را تغییر بدهد، با طرح این سؤال که اگر ما همچنان فضا را برای شوروی مبهم و نامشخص نگه داریم و درواقع اگر شوروی وارد خاک ایران شود، چه اتفاق می‌افتد، و ما به دردسر خواهیم افتاد، آیا معضل واکنش نظامی و عدم آن در این صورت آسان‌تر نخواهد بود؟ (به‌کلی سرّی/سرّی)

موسکی اصرار داشت که می‌تواند در سخنان شفاهی خود، ابهامات را برای گرومیکو کاهش بدهد، البته سند غیررسمی کنونی را قبول نداشت؛ چراکه آشکارا وعدۀ انجام یک واکنش نظامی را داده بود. کریستوفر این سند را «خطرناک» توصیف کرد. موسکی در ادامه توضیح داد که نکات زیر را به‌صورت شفاهی به گرومیکو می‌گوید:

- فعالیت‌های نظامی اتحاد جماهیر شوروی در مرزهای ایران بسیار ما را نگران کرده است.

- این منطقه برای ما حیاتی است.

- گرومیکو باید پیامدهای خطرناکی را که نتیجۀ فعالیت‌های نظامی شوروی هستند، درک کند. (به‌کلی سرّی/ سرّی)

موسکی یک بار دیگر تأکید کرد که ما درعمل توانایی نظامی کافی نداریم و کریستوفر نیز اضافه کرد که ما باید گزینۀ رئیس‌جمهور را مدنظر قرار بدهیم تا بتوانیم تصمیم بگیریم که درصورت وقوع چنین مداخله‌ای در آینده، منافع ایالات متحده چه‌چیزی را اقتضا می‌کند. (به‌کلی سرّی/ سرّی)

موسکی به این اظهارنظر سیاسی اشاره کرد که کنگره سؤال کند: آیا 11 درصد نفت ما، ارزش به‌راه‌انداختن یک جنگ هسته‌ای را دارد یا خیر؟ (به‌کلی سرّی/سرّی)

براون پرسید: «اگر شوروی به ایران حمله کند و ما اقدامی صورت ندهیم، چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا ما واقعاً معتقد هستیم که خسارت و ضرر ما تنها 11 درصد از منابع نفتی خواهد بود؟» (به‌کلی سرّی/ سرّی)

موسکی در پاسخ گفت: «اگر این به‌معنای ازدست‌دادن اروپا باشد، مردم آمریکا شاید حتی تحمل این ضرر را به‌جای قبول خطر آغاز یک جنگ هسته‌ای بپذیرند.» (به‌کلی سرّی/ سرّی)

هارولد براون نیز در واکنش به این مسئله گفت: «موضوع حملۀ شوروی به اروپا چه می‌شود؟ آیا ما خسارت احتمالی را می‌پذیریم یا برای دفاع از اروپا تلاش خواهیم کرد؟» (به‌کلی سرّی/ سرّی)

موسکی تأکید داشت که ناتو موضوعی متفاوت است: «ما در آنجا نیرو داریم. اگر نتوانیم از اروپا دفاع کنیم، بهتر است بپرسیم که فلسفۀ وجود وزارت دفاع چیست؟» (به‌کلی سرّی/ سرّی)

دکتر برژینسکی از موسکی پرسید آیا با این ایده که ازدست‌‌دادن خلیج‌فارس سبب ازدست‌دادن اروپا خواهد شد، موافق است؟ (به‌کلی سرّی/ سرّی)

موسکی گفت: «بله! این‌گونه خواهد شد.» (به‌کلی سرّی/ سرّی)

دکتر برژینسکی پرسید: «اگر ایالات متحده نسبت به احتمال واکنش نظامی خود، برخی ابهامات را برطرف سازد، شوروی چه گزینه‌هایی را پیش روی خود می‌بیند؟» (به‌کلی سرّی/ سرّی)

موسکی اصرار داشت که بدون اینکه متنی صریح در سند غیررسمی وجود داشته باشد، می‌تواند همۀ ابهامات موجود را درخلال گفت‌وگوی شفاهی با گرومیکو برطرف کند؛ به‌طور خاص با گفتن این نکته به گرومیکو که «خطر بزرگ» بروز یک تقابل نظامی وجود دارد. (به‌کلی سرّی/ سرّی)

دکتر برژینسکی خاطرنشان کرد که ما پیش‌تر نیز چنین هشدارهایی را به شوروی داده بودیم، ولی وقتی این کشور آن‌ها را نادیده گرفت، اقدامی صورت ندادیم. (به‌کلی سرّی/ سرّی)

موسکی اعتراف کرد که از سابقۀ این موضوع اطلاع نداشته است. (به‌کلی سرّی/سرّی)

دکتر برژینسکی گفت: «گرومیکو پیش‌تر نیز در موضوع افغانستان همۀ این مطالب و گفته‌ها را شنیده است ـ چند هفته پیش‌از حمله ـ اما بازهم آن‌ها مانع حمله نشدند. ما نسبت به ایجاد خطر درصورت افزایش فعالیت‌های دریایی شوروی در خلیج کام ران[3] نیز به همین اندازه صراحت به خرج دادیم. آن‌ها توجهی به آن هشدارها نکردند و ما هم تاکنون واکنشی نشان نداده‌ایم. ما در مواجهه با شوروی دچار مشکل اعتبار هستیم که باید در انتقال دیدگاه‌ها و مواضعمان دربارۀ خطرات موجود در ایران، آن‌ها را مدنظر قرار بدهیم.» (به‌کلی سرّی/ سرّی)

در پایان، توافق شد که متن یک سند غیررسمی (پیوست‌شده در برگۀ الف) به رئیس‌جمهور تقدیم شود. این متن حاوی نکات زیر است: «هرگونه تلاش نظامی برای به‌دست‌گرفتن کنترل خلیج‌فارس، ازجمله فعالیت نظامی شوروی در ایران، ممکن است سبب بروز یک تقابل نظامی مستقیم با ایالات متحده شود.» مقرر گردید که سند غیررسمی خطاب به گرومیکو برای اظهارنظر، تقدیم رئیس‌جمهور شود (برگۀ الف).[4] (به‌کلی سرّی)

ارائۀ اطلاعات به متحدین

ترنر و ژنرال جونز نسخۀ نهایی متن گزارش اطلاعاتی را که در جلسۀ امروز صبح درمورد آن بحث شد، آماده خواهند کرد. این متن هفتۀ آینده در میان اعضا توزیع می‌شود تا نظرات و واکنش‌های آن‌ها مشخص گردد. اگر تردید و مخالفت جدی وجود نداشته باشد، ژنرال جونز از این نسخۀ نهایی برای ارائۀ گزارش و اطلاعات به متحدین ناتو استفاده خواهد کرد. (به‌کلی سرّی/سرّی)

[یک پاراگراف (هفت‌ونیم سطر) از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ازاین‌رو، اطلاعات رسیده نشان می‌دهد که تهدید شوروی چندان قریب‌الوقوع نیست، ولی گسترده‌تر از آن است که ما پیش‌تر تصور می‌کردیم. (به‌کلی سرّی/ سرّی)

اقدامات دفاعی احتمالی

پیشنهادهای ستاد مشترک نیروهای مسلح دربارۀ بررسی انجام برخی اقدامات بررسی شدند (در برگۀ ب پیوست شده‌اند). نتیجه این شد که بیشتر آن‌ها هم‌اکنون نیز در جریان هستند؛ بنابراین نیازی به طرح در جلسۀ کمیتۀ هماهنگی ویژه ندارند. بحث‌ و گفت‌وگو عمدتاً معطوف به این بود که آیا اکنون باید سران کنگره (علاوه‌بر اعضای کمیته‌های اطلاعاتی که تا حدودی از قضیه آگاه شده‌اند [کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است]) را از ابعاد ماجرا باخبر ساخت یا خیر و اینکه درقبال موضوع، میزان و نیز زمان ارائۀ درخواست بودجۀ مکمل دفاعی، چه رویکردی را باید دنبال کرد. براون و موسکی از اینکه ارائۀ چنین درخواستی ممکن است سبب بدترشدن روابط با شوروی شود و هیجان سیاسی در داخل آمریکا ایجاد کند، ابراز نگرانی کردند. (به‌کلی سرّی/ سرّی)

[عنوان و شش پاراگراف (پانزده سطر) از طبقه‌بندی خارج نشده است.] (به‌کلی سرّی/ سرّی)

[1]. Carter Library, National Security Council, NSC Institutional Files (H–Files), Box 57.

به‌کلی سرّی؛ حساس. جلسه در اتاق وضعیت کاخ سفید برگزار شد.

[2]. در جلسۀ 2 سپتامبر کمیتۀ هماهنگی ویژه، مقرر گردید که سازمان سیا و آژانس اطلاعات دفاعی در جلسۀ 5 سپتامبر کمیته، گزارشی دربارۀ آنچه که ایالات متحده می‌تواند به متحدین اروپایی و منطقه‌ای خود دربارۀ تهدید شوروی بگوید، ارائه بدهند. گروه آرون سرفصل‌های گفت‌وگو و نیز پیش‌نویس سند غیررسمی برای جلسۀ سپتامبر موسکی با گرومیکو را آماده خواهد کرد و وزیر دفاع هم از امکان تشدید افقی گزارش می‌دهد. برژینسکی در یادداشت 3 سپتامبر خطاب به کارتر نوشت: «این صورت‌جلسه به‌شکلی غیرمعمول حائز اهمیت است. شاید نیاز به تشکیل جلسۀ شورای امنیت ملی باشد. زبیگنیف برژینسکی». کارتر سپس در گوشۀ یادداشت حاوی خلاصۀ نتایج کمیتۀ هماهنگی ویژه نوشت: «برژینسکی ـ یک جلسۀ شورای امنیت ملی را برای هفتۀ آینده و با حضور همۀ اعضا هماهنگ کنید. جیمی کارتر.»

Carter Library, National Security Affairs, Staff Material, Office File, Box 22, SCC #337 Held 9/2/80.

نک: سند 350.

[3]. Cam Ranh Bay

[4]. موسکی روز 25 سپتامبر با گرومیکو در نیویورک دیدار کرد و سند غیررسمی را خواند. گرومیکو این سند را تلنبارکردن «کلمات روی کلمات» توصیف کرد. هیچ نسخه‌ای از سند غیررسمی یافت نگردید. برای آگاهی از محتوای این یادداشت گفت‌وگو، نک:

Foreign Relations, 1977–1980, vol. VI, Soviet Union, Document 302.

منبع: - جلد - - صفحه