سند شماره

برنامه ریزی برای مرگ احتمالی شاه

موضوع سند

متن سند

یادداشت اقدام مشاور وزیر امور خارجه در امور خاور نزدیک و جنوب آسیا (ساندرز) برای معاون وزیر امور خارجه (کریستوفر)[1]

واشنگتن، 30 ژوئن 1980

موضوع:

برنامه‌ریزی برای مرگ احتمالی شاه

موضوع نیازمند تصمیم‌گیری

- پاسخی که باید به درخواست راهنمایی آترتون درصورت مرگ شاه داده شود.[2]

عوامل اصلی

اگر شاه در چند هفتۀ آینده بمیرد، ما باید تصمیمات سیاسی گوناگونی را دربارۀ مراسمی که در مصر برگزار خواهد شد، بگیریم. درحال‌حاضر نمی‌دانیم که سادات چه برنامه‌ای دارد. معتقد هستیم که شایسته است به‌سرعت، قبل‌از اینکه برنامه‌هایش نهایی شوند، نگرانی و ملاحظات ما به دفتر او منتقل شود. تلگرامی حاوی نکات پیشنهادی در پاسخ به 14368 برای تأیید، به پیوست ارسال می‌شود.[3]

ما معتقد هستیم که باید بین شرکت رسمی که می‌تواند پیامدهای منفی در تهران به دنبال داشته باشد و برخی ملاحظات عمدتاً شخصی که می‌توان بدون تشدید بحران ایران آن‌ها را رعایت کرد، تمایز قائل شویم. درحال‌حاضر تصمیم ما شامل نکات زیر است:

- آیا به آترتون اجازۀ حضور در یک مراسم خاک‌سپاری رسمی داده شود؛

- آیا یک هیئت یا فرستادۀ رسمی اعزام گردد؛

- آیا باید به همسر شاه تسلیت گفت؛

- آیا و چگونه باید مراسم سوگواری را به‌صورت رسمی برگزار کرد؛

- چگونگی مدیریت درخواست همسر شاه برای سفر به ایالات متحده؛

- توصیه به شهروندان آمریکایی دربارۀ حضور در مراسم خاک‌سپاری.

نسبت به دو نکتۀ اول، یعنی اعزام یک هئیت رسمی یا شرکت آترتون در مراسم خاک‌سپاری رسمی، نظر ما مخالفت با این موارد است. انتظار داریم که کشورهای دیگر نیز مردّد باشند، اگرچه شاید بهتر باشد که آمادۀ پیروی از تصمیم هیئت دیپلماتیک باشیم.

به‌عنوان گام اول، باید از آترتون بخواهیم تا فوری با سایر اعضای هیئت دیپلماتیک با هدف گرفتن یک موضع‌گیری واحد، رایزنی نماید و درصورت امکان، به‌صورت مخفیانه آن را به مقامات مصری نیز منتقل کند تا آن‌ها به برگزاری یک مراسم به‌نسبت خصوصی راغب شوند.

ما پیشنهاد نمی‌کنیم که یک فرستاده ازسوی رئیس‌جمهور، به هرگونه مراسم خاک‌سپاری احتمالی اعزام شود. اگر رئیس‌جمهور قصد دارد تا به‌شکلی شخصی نسبت به این موضوع واکنش نشان دهد، فردی که روابط نزدیکی با وی دارد، می‌تواند به‌شکلی کاملاً شخصی در مراسم حاضر شود.

ازنظر ما، ارسال پیام شخصی تسلیت به همسر شاه ازسوی رئیس‌جمهور و دیگر مقامات، هیچ اشکالی ندارد. بیشتر ایرانی‌ها هیچ دشمنی با همسر شاه ندارند و ابراز همدردی که با یک زن بیوه صورت می‌گیرد را درک می‌کنند؛ البته اگر پهلوی همچنان یک تهدید سیاسی به نظر بیاید، بسیاری از مردم همچنان نسبت به این مسئله حساسیت نشان می‌دهند و ما شاهد درخواست‌ها برای بازگرداندن اموال شاه خواهیم بود. در این شرایط، یک پیام همدردی شخصی و کوتاه به ملکه برای ایرانی‌ها قابل‌تحمل است. ما باید به خبرگزاری‌ها اعلام کنیم که یک پیام تسلیت این‌چنینی فرستاده شده است.

اگر چند روزی رسماً عزای عمومی اعلام شود، به نظر ما بهتر است که همسر شاه همان شیوۀ رفتاری کشورهای اروپایی و سایر هیئت‌های سیاسی مهم در قاهره را در پیش بگیرد.

اگر ملکه برای سفر به ایالات متحده ابراز علاقه کند، باید به او اطمینان بدهیم که از این پیشنهاد استقبال می‌کنیم. بسته به شرایط ـ یعنی اظهاراتی که از تهران به گوش می‌رسد ـ شاید لازم باشد از او بخواهیم تا سفرش را به زمان بهتری موکول کند. معتقد هستیم که او نگرانی‌های ما را درک می‌کند و بعید است که درخواست دریافت مجوز برای سفر به آمریکا را در آیندۀ نزدیک مطرح کند.

در پایان، اگر شهروندان آمریکایی از ما دربارۀ حضور در مراسم خاک‌سپاری کسب تکلیف کنند، باید ضمن اینکه موضعی بی‌طرف نشان می‌دهیم، به موضوع گروگان‌ها به‌عنوان محدودیتی آشکار برای برخی فعالیت‌های عمومی اشاره کنیم.

پیشنهاد:

اینکه شما با مفاد پیشنهادی در تلگرامی که پیوست شده است، موافقت کنید.[4]

[1]. Department of State, Records of David D. Newsom, Under Secretary of State for Political Affairs, Subject Files, 1978–1981, Lot 81D154, Briefing Book: The Shah Memos.

سرّی؛ غیرقابل انتشار.

[2]. همان‌طور که در تلگرام 14368 ارسالی از قاهره، مورخ 29 ژوئن اشاره شده است، وزیر امور خارجۀ مصر، کمال حسن علی (Kamal Hassan Ali) به آترتون گفته است که شاه که به بیماری ذات‌الریه دچار شده است، روبه‌موت است. او همچنین به آترتون گفته بود که هنوز هیچ تصمیم قطعی دربارۀ مراسم خاک‌سپاری یا سوگواری برای وی گرفته نشده است. آترتون درخواست ارائۀ دستور «با قید فوریت» دربارۀ حضور در هرگونه مراسم سوگواری احتمالی، ابراز تأسف آمریکا به همسر وی، اعلام عزا توسط سفارت و نیز اعلام قبلی برای حضور احتمالی شهروندان آمریکایی در مراسم سوگواری مرگ شاه را مطرح کرد.

Carter Library, National Security Affairs, Staff Material, Middle East File, Box 36, Subject File, Iran Cables & Press 6/80.

[3]. در پیوست موجود است، ولی چاپ نشده است. در نسخۀ پیش‌نویس، به آترتون دستور داده شده است تا در هیچ مراسم خاک‌سپاری شرکت نکند، هیچ هیئت رسمی در این مراسم شرکت نکند و اینکه او باید با نمایندگان نه کشور عضو جامعۀ اروپایی در قاهره و نیز با سادات مشورت کند و از حضور همسر شاه در ایالات متحده استقبال کند. برای آگاهی از نسخۀ نهایی تلگرام که در تاریخ 3 جولای به شمارۀ 175165 به قاهره ارسال گردید، نک: سند 308.

[4]. در یادداشت هیچ اشاره‌ای نشده است که آیا این پیشنهاد مورد موافقت قرار گرفته است یا خیر.

منبع: - جلد - - صفحه