سند شماره

تحریم ها علیه ایران

موضوع سند

متن سند

صورت‌جلسۀ جلسۀ شورای امنیت ملی[1]

موضوع:

ایران، افغانستان و پاکستان

شرکت‌کنندگان:

رئیس‌جمهور

معاون رئیس‌جمهور

وزارت امور خارجه

وزیر سایروس ونس

وزارت دفاع

وزیر هارولد براون

سازمان سیا

دریابُد استانسفیلد ترنر

ستاد مشترک نیروهای مسلح

ژنرال دیوید جونز

کاخ سفید

زبیگنیف برژینسکی

جودی پاول

دیوید آرون

شورای امنیت ملی

گری سیک (ساعت 10:50 صبح به جلسه ملحق شد)

صورت‌جلسه

رئیس‌جمهور جلسۀ شورای امنیت ملی را هماهنگ کرد و مقرر شد که شروع جلسه با بحث از اوضاع افغانستان باشد؛ چراکه برقراری ارتباط با متحدین اروپایی در روز جاری حائز اهمیت است.

[محتوای مربوط به بحث دربارۀ افغانستان و پاکستان از این قسمت حذف شده است.[2]]

وزیر ونس اوضاع جاری درقبال ایران را برای رئیس‌جمهور تشریح کرد. سفیر مک‌هنری به جلسه پیوست. نه کشور عضو اروپا شروع به کم‌کردن کارمندان خود، ازجمله اتباعشان در ایران کرده‌اند. درمجموع، آن‌ها بر این باور هستند که یک رأی مثبت برای اعمال تحریم‌ها در سازمان ملل، آن‌ها و اتباعشان در تهران را به خطر می‌اندازد.

بریتانیا درحال‌حاضر تقریباً تمامی شهروندان خود را از ایران خارج کرده است. فرانسه، آلمان و ایتالیا نیز درصدد انجام اقداماتی هستند. سفرای نه کشور اروپایی در تهران امروز به قم سفر می‌کنند؛ البته اگر بتوانند، یا اینکه با شورای انقلاب ارتباط برقرار خواهند کرد. آن‌ها نسبت‌به شرایط جدید در افغانستان اظهارنظر کرده‌اند و تلاش می‌کنند تا ایرانی‌ها را قانع کنند که تحرکات شوروی مسئلۀ اصلی کنونی است. آن‌ها استدلال خواهند کرد که ایران باید مشکل خود با آمریکا را حل‌وفصل کند و روی خطر واقعی تمرکز نماید. آن‌ها این موضوع را به‌صورت یک پیغام از جامعۀ کشورهای اروپایی به ایران منتقل خواهند کرد.

سفیر مک‌هنری اظهار داشت که مشورت‌ها در سازمان ملل، در چند روز گذشته ادامه داشته است. به‌علاوه، یک جلسۀ غیررسمی شورای امنیت، امروز عصر و نیز یک جلسۀ رسمی فردا صبح برگزار خواهد شد. اگر می‌خواهیم که دوشنبه (31 دسامبر) رأی به دست بیاوریم و از تغییر در ترکیب شورا اجتناب کنیم که در سال جدید اتفاق خواهد افتاد، ما باید فردا قطعنامه داشته باشیم. گروه کنونی بهتر است؛ چراکه مدت‌هاست که ما با آن‌ها در این موضوع کار می‌کنیم.

مشکلات احتمالی وجود دارد که با یک تأخیر مرتبط است؛ برای یک چیز، اگر اختلاف کوبا ـ کلمبیا دربارۀ کرسی حل نشود، در آن صورت ما چهارده عضو شورا خواهیم داشت. اگرچه هیچ تردیدی در مشروعیت کار با چهارده عضو وجود ندارد، ولی این مسئله یک سؤال سیاسی را به وجود می‌آورد. ما رأی بولیوی را از دست خواهیم داد و همچنان نیازمند نه رأی موافق هستیم.

فرانسه کرسی ریاست را بر عهده خواهد داشت. جای تردید است که شوروی، چک یا کویت بتوانند به هر قطعنامه‌ای که مبتنی بر تحریم‌های فصل هفتم است، رأی مثبت بدهند. درصورتی‌که آن‌ها بتوانند قطعنامه را به یک گام ابتدایی ضعیف‌تر نسبت‌به تحریم‌ها تقلیل دهند، امکان دارد که از آن حمایت کنند؛ ولی او اعتقاد داشت که این صرفاً اقدامی تاکتیکی است و در تحلیل نهایی، ما نباید آن سه کشور را در نظر بگیریم. شواهد حاکی از این است که شوروی رأی ممتنع خواهد داد.

نروژ، بریتانیا، پرتغال و فرانسه اصولاً آمادۀ حمایت هستند، ولی حداقل بریتانیا و فرانسه، پیشنهاد تغییر در توصیف تحریم‌هایی را کرده‌اند که به‌اندازۀ کافی گسترده هستند و بررسی آن‌ها نیازمند زمان است. به نظر او، چنین برآوردی در ماه جاری به پایان نمی‌رسد. تغییرات مدنظر بریتانیا، هیچ اقدام متقابل اتوماتیکی را درقبال وام‌های کنونی، تأیید وام‌ها برای کالاها مانند غذا، اختلاف بر سر موضوع فراسرزمینی (یعنی آیا قوانین آمریکا توانایی اجرا برای شرکت‌های این کشور در کشور سوم را دارد یا خیر) و قابلیت اجرای تحریم‌ها برای یک شرکت مشترک که در آن پنج کشتی پرچم بریتانیا و پنج فروند پرچم ایران را استفاده می‌کنند، فراهم نمی‌کند.

یک گروه سوم از کشورهای عدم تعهد هستند که تلاش دارند تا به یک رویکرد دومرحله‌ای برسند. به‌جای تحریم‌های فوری، آن‌ها خواستار رسمی‌ساختن تلاش‌های میانجیگرانۀ دبیرکل شده‌ و از او خواسته‌اند تا به تهران سفر کند و به مقامات ایران هشدار بدهد که اگر در موعد مقرر اقدامی صورت ندهند، شورای امنیت تحریم‌ها را وضع خواهد کرد. این پیشنهاد ممکن است برای شوروی، چک و کویت جذاب باشد، ولی او چنین اعتقادی نداشت.

شاید بنگلادش نیز دیدگاهی مشابه شوروی دارد، ولی کاملاً مشخص نیست. سفرای بنگلادش در نیویورک و واشنگتن از ما خواسته‌اند تا در سطح ارشد، به رئیس‌جمهور بنگلادش برای همکاری فشار بیاوریم. بااین‌وجود، او اعتقاد داشت که بنگلادش نیز رأی ممتنع خواهد داد.

چند روز زمان می‌برد تا نسبت‌به فهرست تحریم‌ها به اتفاق‌نظر برسیم که در این صورت به ماه ژانویه می‌رسیم. او بر این باور بود که با صرف زیاد سرمایۀ سیاسی، ازجمله دخالت شخص رئیس‌جمهور ازطریق تماس تلفنی، ما می‌توانیم اوایل ماه ژانویه، نه رأی را به دست بیاوریم.

رئیس‌جمهور اعضای شورای امنیت را به سه گروه تقسیم‌ کرده است:

1. شوروی، چک و کویت که با تحریم‌ها مخالف هستند و شاید رأی ممتنع بدهند؛

2. نروژ، بریتانیا، فرانسه و پرتغال که از ما حمایت خواهند کرد؛

3. جامایکا، بنگلادش، گابن، بولیوی، نیجریه، چین و زامبیا.

سفیر مک‌هنری گفت که پس‌از 1 ژانویه، نیجریه جای خود را به نیجر، گابن به تونس، کویت به فیلیپین، چک به آلمان شرقی و بولیوی به یک کرسی خالی خواهند داد.

دکتر برژینسکی اعتقاد داشت که نتیجه برای ما مشابه خواهد بود. سفیر مک‌هنری اظهار داشت که امکان دارد که رأی بیشتری به دست بیاید اگر مسیر دو مرحله‌ای را طی کنیم که در آن می‌توانیم به تحریم‌ها برسیم و درعین‌حال برای یک بازۀ گذرا نیز خواسته‌های خود را محقق سازیم.

قطعنامه عدم همراهی ایران با سازمان ملل را محکوم می‌نماید، والدهایم را برای سفر به ایران در یک زمان مشخص مأمور می‌کند و تصریح می‌کند که اگر گروگان‌‌ها در یک زمان مشخص آزاد نشوند، شورای امنیت اقدام براساس مواد 39 و 41 را در دستور کار قرار خواهد داد. درهرصورت، ما نیازمند دوران موقت و گذار هستیم تا دربارۀ تحریم‌ها مذاکره کنیم و این کار سبب می‌شود که این بازۀ زمانی مورد استفاده قرار بگیرد.

نظر وزیر ونس این بود که بریتانیا ناگهان دیروز چنین تغییراتی را بر ما تحمیل کرده است. رئیس‌جمهور پرسید که آیا امکان دارد آن‌ها را وادار به عقب‌نشینی کنیم؟

مک‌هنری در پاسخ اظهار داشت که بریتانیا ابتدا تماس گرفت و گفت که چند «تغییر کوچک» را مدنظر دارد، ولی زمانی که بعدها آن‌ها را ملاقات کردند، متوجه شده‌اند که این تغییرات اصلاً جزئی و کوچک نیستند. آن‌ها سپس اظهار داشتند که نمی‌توانند از تحریم‌ها حمایت کنند، مگر اینکه همۀ این سه تغییری که پیش‌تر تشریح شده‌اند، در قطعنامه گنجانده شوند.

رئیس‌جمهور معتقد بود که این خوب است، ولی نباید سبب به‌تأخیرافتادن روند آماده‌سازی ما برای رأی دوم بر تحریم‌ها بشود. ما باید فرانسه و بریتانیا را دخیل کنیم.

دکتر برژینسکی از اینکه چگونه می‌توانیم از به‌دست‌آوردن یک رأی دوم موافق مطمئن شویم، سؤال کرد.

سفیر مک‌هنری گفت که این کار هنوز نیازمند اقدام ازسوی رئیس‌جمهور است.

رئیس‌جمهور برای این کار اعلام آمادگی کرد.

دکتر برژینسکی نسبت‌به افکارعمومی ابراز نگرانی کرد. ما برنامه داشتیم تا از متحدین بخواهیم تحریم‌ها را وضع کنند، حتی اگر رأی‌گیری در سازمان ملل شکست بخورد. آیا بهتر نیست به‌سمت وضع تحریم برویم و هم‌زمان با ایرانی‌ها دربارۀ اوضاع افغانستان وارد ارتباط شویم؟ او اعتقاد داشت که مردم آمریکا انتظار ندارند که فوری رأی نهایی به دست بیاید.

آقای پاول مخالف بود. او اظهار داشت که انتظار می‌رود رأی به قطعنامه سریع حاصل شود و این مسئله به‌عنوان یک مورد دارای اهمیت قانونی تلقی می‌شود.

دکتر برژینسکی همچنان بر این باور بود که بهتر است مستقیم سراغ تحریم‌ها برویم.

رئیس‌جمهور اظهار داشت که مهم‌تر این است که قبل‌از ژانویه، کاری انجام بدهیم. او خاطرنشان کرد که ایرانی‌ها درهرصورت، حاضر به ملاقات با والدهایم نمی‌شوند.

سفیر مک‌هنری ضمن موافقت با این نظر، گفت که یک فرایند دومرحله‌ای راهی برای پرداختن به مسئلۀ انحرافی است مبنی‌بر اینکه والدهایم می‌تواند به راه‌حلی دست پیدا کند. والدهایم نیمه‌شب با او تماس گرفته بود تا دربارۀ تماسی که از سفیر پاکستان حاوی پیامی ازسوی وزیر امور خارجۀ این کشور در تهران داشته است، صحبت کند.

ایرانی‌ها دیدگاه خود را که نمی‌خواهند اکنون با دبیرکل ملاقات کنند، تکرار کرده بودند. پاکستان می‌خواست از واکنش او نسبت‌ به این پیشنهاد آگاه شود که دبیرکل به ایران برود؛ با این درک قبلی که سفرش هیچ دستاوردی نخواهد داشت. آیا این کار کمکی می‌کند و اوضاع را آرام خواهد کرد؟ سفیر مک‌هنری به والدهایم گفته بود که ما این را نمی‌پذیریم و والدهایم نیز موافق بود که این پیشنهاد خوب نیست.

رئیس‌جمهور گفت که نگران به‌دست‌آوردن رأی مثبت در روز دوشنبه نیست که سبب می‌شود والدهایم یک هفته زمان برای آزادسازی گروگان‌ها داشته باشد و در پایان این زمان نیز شورای امنیت متعهد به اقدام براساس مواد 39 و 41 خواهد شد.

آقای پاول اعتقاد داشت که ماجرا همچنان از این قرار است که ما این کار را انجام می‌دهیم؛ چون رأی کافی برای پیروزی نداریم.

نظر رئیس‌جمهور این بود که این یک رویکرد منطقی است نه یک پیروزی بزرگ. معاون رئیس‌جمهور گفت که این احساس در سازمان ملل وجود دارد که ایدۀ دبیرکل باید اجرا شود.

سفیر مک‌هنری گفت که غرب در بسیاری مسائل دیگر نیز رویکردی مشابه را پیاده کرده است. تنها تفاوت در این مورد، تعهد برای رأی و تعیین یک بازۀ زمانی است.

رئیس‌جمهور سؤال کرد که او چگونه از حصول دوازده رأی اطمینان دارد؟ مک‌هنری در پاسخ گفت که باید سخت تلاش کند، ولی اعتقاد داشت که چنین چیزی امکان‌پذیر است. ممکن است حتی شوروی نیز به آن رأی بدهد.

معاون رئیس‌جمهور موافق این مسیر بود.

آقای پاول یادآور شد که اگر ما یک یا دو هفته کار را پیش ببریم و نتوانیم به نتیجۀ مطلوب برسیم، در آن صورت، فشار زیادی برای اقدام یک‌جانبه وجود خواهد داشت. تفاوت در فشار موجود در یک یا دو هفته است.

رئیس‌جمهور گفت که دیدگاه بهشتی را در تلویزیون مشاهده کرده است. او تصور می‌کرد که بهشتی یکی از اعضای منطقی‌تر شورای انقلاب است. او آشکارا گفت که ایالات متحده و نه گروگان‌ها، محاکمه خواهد شد و اینکه گروگان‌ها چه گناهکار باشند یا نباشند، آزاد می‌شوند.[3]

اگر قرار است ما با فشار مردمی برای انجام اقدام یک‌جانبۀ محکم مواجه شویم، او اعتقاد داشت که بهتر است با این فشار در 6 ژانویه مواجه شویم تا 1 ژانویه. وی گفت وقتی دیروز با ژیسکار به‌صورت تلفنی گفت‌وگو داشتم، از پاسخ به این سؤال که اگر تحریم‌ها در شورای امنیت رأی نیاورد، آیا فرانسه آن‌ها را اعمال می‌کند یا خیر، طفره ‌‌رفت.[4]

وزیر براون خاطرنشان کرد که آن‌ها بیشتر و بیشتر احتیاط می‌کنند؛ چراکه تابع بروکراسی‌های خود هستند.

رئیس‌جمهور گفت که از تغییر رویه و شروع کار بر روی نیجر و دیگرانی که پیش‌تر درگیر موضوع نبوده‌اند، متنفر است.

دریابُد ترنر گفت که گمان نمی‌کند تحریم‌ها سبب آزادی گروگان‌ها شود. سه گروه هستند که ما با آن‌ها کار می‌کنیم: شورای انقلاب، گروگان‌گیرها و خمینی. ما موفقیت مشابهی در رساندن پیام خود به شورای انقلاب داشتیم؛ هیچ راهی برای ارتباط‌گرفتن با گروگان‌گیرها وجود ندارد؛ او همچنان معتقد بود که خمینی می‌تواند نظر خود را بر دانشجویان تحمیل کند؛ بنابراین مسئله این است که چگونه او را تحت تأثیر قرار دهیم. او اظهار داشت که آیا رویکرد صحیح، ترکیب بازی با موضوع افغانستان و هم‌زمان پیشنهاد نوعی امتیاز نیست؟!

رئیس‌جمهور گفت امتیازاتی که پیش‌تر آماده کرده بودیم، هنوز در دسترس هستند. او اعتقاد داشت که دکتر برژینسکی درست می‌گوید؛ خمینی دوست دارد که نفوذ غرب در ایران کاملاً پایان یابد. هرگونه اقدام نظامی ازسوی ما سبب می‌شود که بازی به نفع او بچرخد. او خواهد گفت اگر بمب‌گذاری، مین‌گذاری یا چیزی شبیه به این ازسوی آمریکایی‌ها صورت نمی‌گرفت، ما شرایط خوبی را در ایران تجربه می‌کردیم.

او حدس می‌زد که شریعتمداری، بهشتی و احتمالاً دیگران، به‌عنوان جایگزین‌های احتمالی برای جایگاه او، بر خمینی تأثیرگذار باشند. خمینی به آن اندازه جایگاه مستحکمی ندارد که بتواند کل شورای انقلاب را نادیده بگیرد. تا جایی که او می‌دانست، بنی‌صدر تنها کسی است که به‌صورت رسمی اعلام نامزدی برای ریاست‌جمهوری ایران کرده است.

وزیر ونس گفت شواهدی وجود دارد مبنی‌بر اینکه دولت ایران اکنون در زمان ریاست بهشتی بر شورای انقلاب از انسجام بیشتری برخوردار است. او خود را دقیق و محکم نشان داده است. او هرگز خود را در شرایطی قرار نداده است که جایگاهش سریع در خطر بیفتد.

رئیس‌جمهور خاطرنشان کرد که براساس گزارش‌ها، دانشجویان اکنون یک کمیتۀ هماهنگی با شورای انقلاب ایجاد کرده‌اند. او تمایل داشت تا در قطعنامۀ شورای امنیت، نقطۀ ماشه آزادی یا عدم آزادی گروگان‌ها باشد. ما باید اول ژانویه رأی موردنظر را به دست بیاوریم. اگر وزیر ونس موافق باشد، بهتر است به نیویورک برود. رئیس‌جمهور آمادۀ کمک بود.

وزیر ونس اظهار داشت که مشکل اصلی برای بریتانیا مسئلۀ پنج کشتی است که پرچم ایران را دارند. موضوع فراسرزمینی یکی از مسائلی است که ما نمی‌توانیم آن را حل کنیم. این مشکل سال‌ها وجود داشته است.

رئیس‌جمهور می‌خواست بداند که آیا ما نمی‌توانیم زبانی را پیدا کنیم که عملیاتی‌شدن این پنج کشتی را مجاز نماید؟

وزیر ونس گفت که ما باید به یک نتیجه برسیم. او خاطرنشان کرد که بریتانیا از موضع خود درقبال وام، به‌خاطر موضع‌گیری خزانه‌داری این کشور عقب نشسته است.

رئیس‌جمهور گفت بریتانیا تنها مانع موجود است.

سفیر مک‌هنری گفت پیشنهادهایی را که ازسوی فرانسه امروز صبح مطرح شده است، بررسی می‌کند[5] (سپس مک‌هنری جلسه را ترک کرد).

آقای آرون (که در این زمان، دوباره وارد جلسه شد) برنامۀ تماس‌های تلفنی رئیس‌جمهور با اشمیت، تاچر، ژیسکار و ضیاء را برای او تشریح کرد.

[محتوای مربوط به بحث از افغانستان و پاکستان از این قسمت حذف شده است.]

وزیر ونس گفت که با کشیش‌های مسیحی که به‌تازگی از تهران برگشته‌‌اند، ملاقات خواهد کرد. او به آن‌ها خواهد گفت که اجازه ندارند نام تمامی گروگان‌ها را افشا کنند. ما هیچ کاری نمی‌توانیم در برابر افشای نام چهل‌وسه نفری که آن‌ها دیده‌اند انجام بدهیم، ولی باید به‌شدت از افشای هفت نفر دیگر جلوگیری کنیم. این کار می‌تواند جان آن‌ها را به خطر بیندازد.

(رئیس‌جمهور در ساعت 12:01 جلسه را ترک کرد و جلسه پس‌از بررسی مختصر پیام‌های گوناگونی که درحال آماده‌شدن بودند، پایان یافت.)

[1]. Carter Library, National Security Council, NSC Institutional Files (H–Files), Box 57, NSC 025 Iran/Afghanistan & Pakistan 12/28/79.

به‌کلی سرّی؛ حساس. جلسه در اتاق کابینۀ کاخ سفید برگزار شد.

[2]. برای مشاهدۀ محتوای مربوط به افغانستان و پاکستان، نک:

Foreign Relations, 1977–1980,vol. XII, Afghanistan, Document 108.

[3]. درظاهر اشاره دارد به اظهارات بهشتی در جلسۀ 27 دسامبر با خبرنگاران در تهران

Edward Cody and Michael Weisskopf, “Iranians Seek Testimony, Release of U.S. Hostages,” Washington Post, December 28, 1979, p. A19.

[4]. کارتر که هنوز در 27 دسامبر در کمپ دیوید حضور داشت، از ساعت 11:20 تا 11:27 ظهر با ژیسکار تلفنی گفت‌وگو کرد.

[5]. براساس تلگرام شمارۀ 6374 ارسالی از دفتر نمایندگی ایالات متحده در سازمان ملل، فرانسه دربارۀ موضع آمریکا ابراز تردید کرده بود؛ درصورتی‌که هریک از گروگان‌ها محکوم یا زندانی شوند؛ بنابراین پیشنهاد کرده بود که تحریم‌ها بر اقدامات واقعی اجرا شوند.

National Archives, RG 59, Central Foreign Policy File, D800003–0430.

منبع: - جلد - - صفحه