سند شماره

پیگیری چهارچوب امنیتی در خلیج‌فارس

موضوع سند

متن سند

خلاصۀ نتایج جلسۀ کمیتۀ هماهنگی ویژه[1]

واشنگتن، 22 آگوست 1980، 9:30ـ11:15صبح

موضوع:

پیگیری چهارچوب امنیتی در خلیج‌فارس ـ پانزده

شرکت‌کنندگان:

وزارت امور خارجه

وزیر ادموند موسکی

معاون‌وزیر، وارن کریستوفر

دیوید نیوسام، معاون امور سیاسی

وزارت دفاع

وزیر هارولد براون

معاون سیاسی، رابرت کومر

ستاد مشترک نیروهای مسلح

رئیس، ژنرال دیوید جونز

ژنرال پائول گورمن[2]، مدیر برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری[3]

سازمان سیا

دریابُد استانسفیلد ترنر، رئیس

رای هافستاتلر[4]، مدیر، ادارۀ تحقیقات راهبردی[5]

ادارۀ مدیریت و بودجه

جیمز مکینتایر، مدیر

ادوارد ساندرز، مشاور امنیت ملی و امور بین‌الملل[6]

کاخ سفید

زبیگنیف برژینسکی

شورای امنیت ملی

سرلشکر جاسپر ولش

سرتیپ ویلیام اودوم

خلاصۀ نتایج

دکتر برژینسکی جلسه را با تشریح اهداف آن آغاز کرد و سپس اطلاعات موجود دربارۀ تمرینات نظامی شوروی و اقتضایی که برای اقدامات وزارت دفاع و امور خارجه ایجاد می‌کند را بررسی کرد. (به‌کلی سرّی)

برآورد تهدیدها توسط اداره‌کنندۀ اطلاعات مرکزی

ترنر تشریح کرد که در طول بهار، ما شاهد تحکیم استحکامات در منطقۀ نظامی قفقاز‌ جنوبی بوده‌ایم. [چهارونیم سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ترنر هشداری نیز نسبت به اطلاعاتی که ارائه کرد، داد. این مسئله تدریجی بود و با نگرش جامع تمرینات نظامی ماه جولای فاصله دارد[7] (نک: نقشۀ موجود در برگۀ الف). [چهارونیم سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

[یک پاراگراف (شش سطر) از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

[کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است] پس‌از ارائۀ چند دلیل، فروپاشی احتمالی ایران، فعالیت‌های ما در خلیج‌فارس و عملیات نجات، ترنر این‌گونه ادامه داد که بهبود و اصلاح برنامه‌ریزی برای حوادث احتمالی در منطقه، آن را به جایگاهی که برای اروپا و شرق‌ دور در نظر گرفتیم، می‌رساند. [سه سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است.] بااین‌وجود، موانعی برای اقدام شوروی وجود دارد؛ ضعیف‌بودن منطقۀ نظامی ترکستان، اثرگذاری معکوس بر مسئلۀ کاهش تنش و مشکلات موجود در لهستان. (به‌کلی سرّی)

تخمین ترنر این بود که وقوع حمله در شرایط کنونی بعید است، ولی اگر ایالات متحده وارد خاک ایران شود یا اگر فروپاشی داخلی در این کشور رخ بدهد، این حوادث خارجی ممکن است اتحاد جماهیر شوروی را برای انجام یک اقدام تحریک کنند. [یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است] این مسئله حاکی از آمادگی به‌مراتب بالاتر و نیز نگرش تهاجمی به‌جای دفاعی، ازسوی شوروی است. (به‌کلی سرّی)

بحث از گزارش اداره‌کنندۀ اطلاعات مرکزی

دکتر برژینسکی معتقد بود که ما با طرح شوروی برای اتفاقات احتمالی مواجه هستیم که وابسته به وقوع فروپاشی داخلی در ایران است؛ ازاین‌رو، لازم است که برآورد بهتری از شرایط سیاسی ایران داشته باشیم. (به‌کلی سرّی)

ژنرال جونز با وجود برنامۀ شوروی برای پیشامدهای احتمالی در آینده موافق نبود. ستاد مشترک بر این باور است که 50 درصد احتمال دارد که شوروی خودش تلاش کند تا زمان‌بندی امور را کنترل کند؛ نه اینکه تنها آمادۀ واکنش به پیشامدها و اتفاقات باشد. یکی از اعضای ستاد مشترک به‌اندازه‌ای ناراحت و آشفته بود که پیشنهاد کرد برای مهار شوروی، فوری نیرو به منطقه اعزام شود. ستاد مشترک نیروهای مسلح بیشتر از اداره‌کنندۀ اطلاعات مرکزی، نگران زمان است. (به‌کلی سرّی)

دکتر برژینسکی این‌گونه جمع‌بندی کرد که ما به یک نتیجه‌گیری کلی دربارۀ مقاصد و اهداف شوروی رسیده‌ایم. (سرّی)

وی سپس دو موضوع بعدی را مطرح کرد: چه کسی با دوستان ما ارتباط برقرار کند؟ چه پیامی به شوروی منتقل شود؟ (سرّی)

ارتباط با متحدین در اروپا

[دو پاراگراف (نه سطر) از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

موسکی قرار است روز دوشنبه (25 آگوست) با فرانسوا پونست و گنشر دیدار کند. او قبول کرده است تا گفت‌وگویی تحلیلی و کلی دربارۀ فروپاشی احتمالی داخلی ایران داشته باشد، ولی نمی‌خواهد که به‌صراحت نگرانی‌های ما را مطرح نماید تا فرانسوا پونست این‌گونه برداشت کند که ما [کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است]. (به‌کلی سرّی)

[یک پاراگراف (پنج سطر) از طبقه‌بندی خارج نشده است.]

ارتباط با کشورهای منطقه

کومر تأکید کرد که تنها سه کشور در منطقه برای واکنش‌های نظامی آمریکا به شوروی حائز اهمیت هستند و آن‌ها عبارت‌اند از عربستان سعودی، مصر و ترکیه. عربستان درحال‌حاضر بیشتر نگران یمن هست تا شوروی. مصر بیشترین سوء‌ظن را نسبت به شوروی دارد. نخست‌وزیر ترکیه می‌تواند از این اطلاعات استفاده کند. نیوسام این‌گونه ادامه داد که ما با هر کشور مشکلاتی داریم و باید از این برگ‌ برنده برای درهم‌شکستن مقاومت آن‌ها استفاده کنیم. (سرّی)

دکتر برژینسکی نیوسام را مأمور هماهنگی برای برگزاری جلسه‌ای با کومر و شورای امنیت ملی به‌منظور تدوین سرفصل‌های مهم گفت‌وگوها [کمتر از یک سطر از طبقه‌بندی خارج نشده است] با این سه کشور نمود تا در جلسۀ آتی کمیتۀ هماهنگی ویژه، بررسی گردد. (به‌کلی سرّی)

ارتباط با اتحاد جماهیر شوروی

دکتر برژینسکی توصیه کرد که رئیس‌جمهور یا موسکی در قالب یک سخنرانی عمومی، دوباره بر محدودیت‌های اعلامی ازسوی رئیس‌جمهور در سخنرانی وضعیت عمومی کشور نسبت به جنوب‌ غرب آسیا و خلیج‌فارس تأکید کند.[8] وی ابراز تردید کرد که روابط دوجانبه، تأثیر بسزایی داشته باشد؛ چراکه در بسیاری از تعاملات گذشته،‌ کم‌وبیش به شوروی اجازه داده‌ایم تا مسائل را نادیده بگیرد. (سرّی)

موسکی پیشنهاد کرد که رئیس‌جمهور این کار را در مجمع‌عمومی سازمان ملل که سپتامبر برگزار می‌شود، انجام بدهد؛ ولی لازم است در برخی مواقع، به‌طور خاص شوروی را مخاطب قرار دهیم. تا وقتی به نقطه‌ای نرسیدیم که فراتر از آن، اقدامات آن‌ها غیرقابل قبول شود، این کار باید به‌صورت محرمانه انجام گردد. (سرّی)

جمع‌بندی دکتر برژینسکی این بود که دو رویکرد و خط مشی از اظهارات موسکی برداشت می‌شود: سخنرانی عمومی در ماه سپتامبر در مجمع‌عمومی سازمان ملل و دیدار دوجانبۀ موسکی و گرومیکو در زمان حضور گرومیکو در سازمان ملل. (سرّی)

مقرر گردید به رئیس‌جمهور اعلام شود که این دیدگاه اولیۀ ماست و نه یک پیشنهاد قطعی. (سرّی)

اقدامات دفاعی

موسکی پرسید: «تصمیم یا پیشنهاد نهایی چیست؟» آیا درصورتی‌که شوروی واقعاً حمله کند، توان دفاع داریم؟ هارولد براون اذعان داشت که ازنظر نظامی توانایی دفاع نداریم، ولی شاید بتوانیم نفت عربستان را حفظ نماییم و مانع پیشروی شوروی شویم یا اینکه احتمالاً موفق شویم که حملۀ آن‌ها را در همان ابتدا دفع کنیم. چند لشکر ما که سی روز طول می‌کشد به ایران برسند، با شانزده تا بیست لشکر شوروی مواجه خواهند شد. (به‌کلی سرّی)

موسکی نگران این بود که دفاع تنها بخشی از منطقه، به اعتبار سیاسی ما در سرتاسر جهان لطمه می‌زند. دکتر برژینسکی نیز تصدیق کرد که این مسئله‌ای مهم است. اعتبار ما در منطقه و اروپا وابسته به تمایل و توانایی ما برای مبارزه با شوروی در میدان نبرد ایران و مناطق دیگر است. (سرّی)

ژنرال جونز تشریح کرد که دو دیدگاه دربارۀ چگونگی دفاع از ایران وجود دارد: یک نگرش استدلال می‌کند که ما باید در رشته‌کوه‌های زاگرس، موضعی تدافعی بگیریم و از میادین نفتی خوزستان محافظت کنیم؛ نگاه دیگر که بیشتر معطوف به مهار حملۀ شوروی است، ما را ملزم می‌کند تا مانع ورودش به ایران شویم؛ بنابراین اشغال ایران برای نیروهای مهاجم، بدون درگیری مستقیم با نیروهای آمریکا، غیرممکن شود. (به‌کلی سرّی)

دکتر برژینسکی بحث را حول این نکته با بیان سه گزینۀ نظامی جمع‌بندی کرد: اول، بازدارندگی قابل‌قبول؛ دوم، دفاع محدود در داخل ایران؛ سوم، راهبرد خلیج‌فارس که عمدتاً ناظر به دفاع از نفت عربستان سعودی است. (به‌کلی سرّی)

دکتر برژینسکی و دیگران با گزینۀ اول موافق بودند، ولی بااین‌حال اذعان داشتند که ما توانایی و ظرفیت لازم را نداریم. ژنرال جونز تأکید کرد که نه‌تنها ما چنین توانایی نداریم، بلکه ظرفیت‌های ما روبه‌افول است؛ چراکه تلاش داریم کارها را برای تحقق نتایج ناچیز انجام بدهیم. در مقابل، شوروی در منطقه‌ای فعالیت می‌کند که منافع و مزایای بی‌شماری برایش دارد؛ بدین‌جهت ما برنامۀ پنج‌ساله داریم. آن‌ها امروز خود را برای عملیات‌ آماده می‌کنند. (به‌کلی سرّی)

دکتر برژینسکی به وزیر دفاع مأموریت داد که گزارشی دربارۀ سه گزینۀ نظامی آماده کند تا در جلسۀ آتی کمیتۀ هماهنگی ویژه بررسی شود. (سرّی)

[1]. Carter Library, National Security Council, NSC Institutional Files (H–Files), Box 115, SCC 335 Security Framework Persian Gulf 8/22/80.

به‌کلی سرّی. جلسه در اتاق وضعیت کاخ سفید برگزار شد.

[2]. Paul F. Gorman

[3]. Plans and Policy

[4]. Rae Huffstutler

[5]. Ofiice of Strategic Research

[6]. Assistant Director for National Security & International Affairs

[7]. نک: سند 337.

[8]. در پاسخ به اشغال افغانستان توسط شوروی، در دسامبر 1979، کارتر در سخنرانی وضعیت کشور خود که 23 ژانویه در کنگره انجام شد، اظهار داشت: «اجازه بدهید موضعمان را شفاف بیان کنم: هرگونه تلاشی ازسوی یک قدرت خارجی برای به‌دست‌گرفتن کنترل منطقۀ خلیج‌فارس، حمله به منافع اساسی ایالات متحدۀ آمریکا تلقّی می‌شود و با هر ابزار ممکن، ازجمله راه‌های نظامی، با آن مقابله خواهد شد.»

Public Papers: Carter, 1980–81, Book I, p194–200.

منبع: - جلد - - صفحه