سند شماره

گزارش والدهایم از شرایط گروگان ها

موضوع سند

متن سند

یادداشت برای پرونده‌ها[1]

نیویورک، 12 مارس 1980، ۳:15 ـ ۴:15 بعدازظهر

موضوع:

گفت‌وگو با دبیرکل والدهایم

شرکت‌کنندگان:

سازمان ملل

دبیرکل والدهایم

رفیع احمد، دبیر اجرایی دبیرکل

دیگو کوردوز،[2] دبیر کمیسیون

ایالات متحده

وزیر سایروس ونس

سفیر واندن هوول[3]

آرنولد رافائل،[4] نویسندۀ محتوای جلسه

وزیر ونس و دبیرکل برای بحث دربارۀ سفر اعضای کمیسیون به تهران و بررسی گام‌های بعدی دررابطه‌با موضوع گروگان‌گیری، تشکیل جلسه داده بودند. والدهایم گفت‌وگو را با تشریح برخی دیدگاه‌ها دربارۀ «ویژگی‌های شخصیتی» آغاز کرد تا بدین‌ترتیب، درکی به ما از محرک‌های موجود در کمیسیون داده باشد. روشن بود که تصورات والدهایم مبتنی بر گفت‌وگوهای متعدد با بجاوی است. برآورد او از اعضای کمیسیون، نقاط ‌قوت و ضعف نسبی آن‌ها و نقشی که در تهران بازی می‌کنند، عمدتاً انعکاسی از دیدگاه‌های بجاوی است.

والدهایم خاطرنشان کرد که بجاوی «تقریباً اطمینان داشته» که این موضوع به‌زودی حل خواهد شد. رفتار خاص بنی‌صدر با بجاوی که دو بار به‌صورت خصوصی با یکدیگر ملاقات کرده‌اند، به‌روشنی سبب ناراحتی سایر اعضای کمیسیون، به‌ویژه رئیس آگیلار شده است.

والدهایم اضافه کرد که بنی‌صدر و بجاوی قرابت‌های زیادی دارند و هر دو «فرزند انقلاب» هستند. دبیرکل همان‌طور که تنش‌ها در درون کمیسیون نشان می‌دهد، به تشریح اینکه چرا کمیسیون ایران را ترک کرد، پرداخت. او اظهار داشت که بجاوی قصد داشته است تا براساس خواستۀ بنی‌صدر و قطب‌زاده، یک روز دیگر در ایران بماند، با این تصور که دو ایرانی به وعده‌شان برای پیشبرد مسائل، عمل می‌کنند. چهار عضو دیگر کمیسیون، به‌ویژه آگیلار، بسیار نسبت‌به این موضوع تردید داشتند و مصرّ بودند که کمیسیون باید کشور را ترک کند.

آگیلار تا جایی پیش رفت که بگوید اگر کمیسیون تصمیم به ماندن در تهران بگیرد، استعفا خواهد داد.

والدهایم گفت بجاوی اعضای کمیسیون را این‌گونه توصیف کرد: آگیلار بسیار پرسروصدا و احساسی بود و همکاری با او بسیار دشوار است. او همچنین درکی از محرک‌های سیاسی غیرمعمولی در ایران ندارد. پتیتی عمیقاً از آغاز مأموریت هراس داشت و هدف اصلی مهم او خروج از ایران است. جایواردنه «بسیار صادق و خوش‌رفتار است، ولی در خیالاتش زندگی می‌کند».

بجاوی مدعی است که او هیچ درک سیاسی ندارد و نمی‌داند که در یک شرایط غیرمعمولی باید به‌صورت غیرمعمولی عمل کرد. او معتقد بود که داوودی صداقت داشت و همکاری می‌کرد، ولی موقتی بود؛ بنابراین نقش مهمی ایفا نمی‌کرد. والدهایم اظهاراتش دربارۀ ویژگی‌های شخصیتی اعضای کمیسیون را این‌گونه جمع‌بندی کرد که مشکل اصلی دودستگی بجاوی ـ آگیلار است.

والدهایم دربارۀ محتوای مأموریت گفت در روز پنجشنبه (6 مارس) همه تقریباً خوش‌بین بودند. دانشجویان آمادۀ انتقال مسئولیت گروگان‌ها به دولت بودند. امام بنی‌صدر را به دیدار پذیرفت، ولی از ملاقات با نمایندگان دانشجویان امتناع کرده است. بااین‌حال، در طول سه روز آینده، اتفاقی خواهد افتاد و خمینی با تغییر موضع اعلام می‌کند که کمیسیون باید ابتدا بیانیه‌ای دربارۀ شکایات ایران صادر نماید و از نقش آمریکا و شاه در ایران به‌شدت انتقاد کند.

والدهایم گفت اگرچه دقیقاً نمی‌دانستیم که در آن سه روز چه اتفاقی می‌افتد، او و اعضای کمیسیون موارد زیر را با هم تلفیق خواهند کرد؛ والدهایم معتقد است که اشتباه اساسی بنی‌صدر و قطب‌زاده این است که آن‌ها برای انتقال مسئولیت بلافاصله پس‌از اعلام روز پنجشنبه، دانشجویان برای تحویل گروگان‌ها هماهنگی‌های لازم را انجام ندادند. در عوض تأخیری رخ داد و روز جمعه که تعطیل است، دانشجویان تظاهراتی را در جلوی سفارت سازمان‌دهی کردند.

خمینی روز شنبه بیانیه‌ای صادر کرد که به‌هیچ‌عنوان در آن اشاره‌ای به انتقال گروگان‌ها نشده بود. دوشنبه صبح، قطب‌زاده در تلاش برای دریافت دوبارۀ تأییدیۀ موضع خمینی، به دیدار او رفت تا درخواست کند که دستور انتقال فوری مسئولیت گروگان‌ها را صادر کند. قطب‌زاده پس‌از دیدار با خمینی، با اعضای کمیسیون ملاقات کرد و در این دیدار برای اولین بار، سخن‌گوی شورای انقلاب، حبیبی نیز او را همراهی می‌کرد.

اعضای کمیسیون تصور می‌کردند که این کار تغییری نگران‌کننده است؛ چراکه حبیبی در موضوع گروگان‌گیری به یک تندرو تبدیل شده بود. قطب‌زاده به اعضا گفت که خمینی روز سه‌شنبه با صدور یک بیانیه، خواستار این می‌شود که کمیسیون قبل‌از ملاقات با گروگان‌ها به‌صورت رسمی، شاه و مداخلۀ آمریکا در ایران را محکوم کند.

اعضا برای جلوگیری از این مسئله تصمیم گرفتند تا به دیدار بنی‌صدر بروند و از او بخواهند که به امام بگوید که بیان چنین اظهارنظری ازسوی کمیسیون قابل‌قبول نیست. وقتی اعضای کمیسیون صبح دوشنبه درحال خروج از هتل برای دیدار با بنی‌صدر بودند، بیانیۀ خمینی صادر شده بود.[5] براساس گفتۀ والدهایم این کار به‌منزلۀ تیر خلاص بود؛ بیشتر اعضای کمیسیون عصبانی بودند و دیگر به اظهارات مخاطبین ایرانی خود اعتماد نداشتند.

در جریان دیدار با اعضای کمیسیون، بنی‌صدر گفت با دیدگاه خمینی موافق نیست و پیشنهاد کرد که کمیسیون چند روز دیگر نیز در تهران بماند تا موانع برطرف گردد. کمیسیون در تصمیم برای ترک تهران مصمم بود؛ بنابراین اعضا به دیدار قطب‌زاده رفتند تا به او اعلام کنند که سه‌شنبه صبح، ایران را ترک خواهند کرد. قطب‌زاده به آن‌ها گفته بود که بورگه به‌تازگی به‌صورت تلفنی یک فرمول جدید را مطرح و پیشنهاد کرده است که کمیسیون 24 تا 48 ساعت دیگر نیز در ایران بمانند.

درنهایت، اعضا موافقت کردند که بجاوی به‌صورت خصوصی، جلسه‌ای با بنی‌صدر و بورگه داشته باشد و دربارۀ سناریوی جدید که در ادامه تشریح می‌شود، بحث کنند؛ ظرف مدت 24 ساعت کمیسیون:

1. با شورای انقلاب جلسه خواهد داشت؛ 2. به همراه بنی‌صدر به دیدار امام می‌رود؛ 3. با صدور یک بیانیۀ مشترک که در ضمن آن شاه و ایالات متحده نیز محکوم می‌شوند؛ 4. با گروگان‌ها در سفارت ملاقات خواهد داشت.

اعضای کمیسیون در پاسخ گفتند که این طرح قابل‌پذیرش نیست. قطب‌زاده آخرین تلاش خود را برای تغییر نظر کمیسیون در ساعت 11 شب دوشنبه انجام داد، ولی اعضا بر موضع خود پابرجا ماندند و صبح سه‌شنبه (11 مارس) تهران را ترک کردند.

وزیر پرسید: آیا کمیسیون موفق شده است که بخش اول مأموریتش را انجام بدهد؟ والدهایم در پاسخ اظهار داشت که هنوز هیچ گزارشی ارسال نشده است. کمیسیون معتقد است که هرآنچه از دعاوی و استدلال‌ها لازم بود، استماع کرده است و تنها جمع‌بندی و تهیۀ گزارش باقی مانده است.

در پاسخ به اینکه گام بعدی چیست، والدهایم گفت در گفت‌وگویش با بجاوی، او به‌نقل از بنی‌صدر اظهار داشته است که موضوع به‌زودی احتمالاً ظرف ده روز یا دو هفتۀ آینده (21 یا 22 مارس) حل می‌شود.

بنی‌صدر همچنین خاطرنشان کرده است که نیازی نیست که تا زمان تشکیل مجلس صبر کنیم؛ او می‌تواند پس‌از برگزاری اولین دور انتخابات در روز جمعه کار را آغاز کند؛ البته با توجه به انتظار بنی‌صدر مبنی‌بر برخورداری از حمایت قوی ازسوی رأی‌دهندگان، این امری قابل‌پیش‌بینی است. با این دستور کار جدید، او می‌تواند پیش امام برود و دستوری به نفع ما در موضوع گروگان‌ها بگیرد. ازاین‌رو بجاوی معتقد است که شاید بهتر باشد اعضای کمیسیون قبل‌از 21 مارس به تهران برگردند و هماهنگی‌های لازم را برای انتقال گروگان‌ها در زمانی که تعطیلات این کشور است، انجام بدهند.

دیدگاه شخصی والدهایم این بود که ما باید تا زمان مشخص‌شدن نتیجۀ انتخابات صبر کنیم و سپس تاریخی را برای بازگشت کمیسیون به ایران تعیین کنیم. او در پایان گفت‌وگو، این موضع را که بعد اعضا نیز به آن اشاره کردند، مطرح کرد که در آخرین دیدار با قطب‌زاده، او به کمیسیون گفته است که از بازگشت آن‌ها به ایران استقبال می‌کند، ولی نه با همین ترکیب کنونی از اعضا. بجاوی و آگیلار هر دو گفتند که این اظهارنظر ممکن است ناشی از خستگی و دلسردی قطب‌زاده و انعکاسی از شخصیت متغیر او باشد. آن‌ها این دیدگاه را به‌منزلۀ درخواست رسمی ایران برای تغییر ترکیب کمیسیون قلمداد نکردند، البته هر دو اعتقاد داشتند که قبل‌از سفر دوباره به ایران، اعضای کمیسیون باید این مسئله را بررسی کنند.

[1]. Carter Library, Office of the Chief of Staff, Jordan’s Confidential Files, Box 2.

سرّی؛ حساس. جلسه در دفتر والدهایم برگزار شد. ونس نیز پس‌از جمع‌بندی جلسه با والدهایم، با اعضای کمیسیون دیدار کرد.

Memorandum of Conversation, March 12.

[2]. Diego Cordovez

[3]. vanden Heuvel

[4]. Arnold Raphel

[5]. نک: سند 203.

منبع: - جلد - - صفحه